metropolis m

‘Ze zijn totaal verschillend! Ik ben opgegroeid in Beiroet en heb daar gewoond tot ik vierentwintig was. Ik heb daar de kunstacademie bezocht en na de oorlog was het een geweldige plek. In de late jaren negentig en vroege jaren 2000 begonnen kunstenaarsverenigingen en kunstinitiatieven zich te ontwikkelen. Plekken als Ashkal Alwan ontstonden en het Sursock Museum werd gerenoveerd en gemoderniseerd. Ondanks de oorlog was de kunstscene actief in die tijd, omdat mensen in Libanon echt van kunst houden en open staan voor de rest van de wereld. Maar toch, als vrouw voelde ik sterk de behoefte om de wereld in mijn eentje te gaan ontdekken, ver weg van mijn familie en mijn taal. En dus ben ik rond gaan kijken in Europa en ontdekte ik de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Het was een bijzondere tijd om daar te zijn, want het was het laatste jaar dat de school zich in een gekraakt gebouw bevond en er waren dus maar heel weinig regels. Voor mij, met mijn technische achtergrond, was het verbazingwekkend toen iemand voor het eerst aan mij vroeg: “En waarom schilder je eigenlijk?”’

‘Nee, niet waar ik toen studeerde. Nu is het natuurlijk heel anders. In die tijd moest de kunstacademie waar ik naartoe ging vanwege de oorlog in twee delen worden gesplitst. En hoewel de oorlogsperiode voorbij was toen ik studeerde, waren die twee secties er nog steeds en ze zijn er zelfs tot op de dag van vandaag. Deze structuur bestond omdat Libanon verdeeld was in Oost en West, waarbij het oosten het christelijke deel was en het westen het moslimdeel. Je moest naar het deel waar je voorouders vandaan kwamen, anders riskeerde je vermoord te worden. Nu is het wat minder strict.

‘Al voor de explosie was elke dag een belediging; het is al een paar jaar crisis in Libanon. Eerst hadden we de revolutie, omdat mensen bijna niet meer konden rondkomen. Als je een bankrekening had, had je niet eens toegang tot je geld: de overheid had het praktisch gestolen. Je kon de huur niet betalen en je kon het schoolgeld voor de kinderen niet betalen. Het leven was echt voor iedereen onmogelijk geworden, van de bakker tot de timmerman tot de kunstvereniging. Toen kwam covid-19 en daarna de bom. Er is echt de ene crisis na de andere. Het is behoorlijk intens geweest, zowel in de kunstscene als voor ieder ander natuurlijk, maar wat we door de explosie opnieuw hebben ervaren is dat de lokale kunstscene, die grotendeels is gehuisvest in de buurt waar de ontploffing plaatsvond, zo bijzonder is omdat zij verbonden is met het buitenland. Dat leverde veel hulp en inzamelingsacties op.’

‘Het is waar dat wanneer mensen niet eens kunnen eten, je begint te denken: waar is kunst eigenlijk goed voor? Maar in Beiroet gaan mensen de straat op en demonstreren, terwijl lokale kunstenaars midden op het plein beelden maken voor de mensen. Dat heeft ook betekenis voor de gemeenschap. Dus het soort kunst en de manier waarop mensen kunst maken, is anders. Je ziet twee vrouwen die op straat zingen en feministen en kunstenaars die samen optrekken in de demonstraties. Voor mij is dat wat er werkelijk op het spel staat in Libanon sinds oktober vorig jaar: mensen uit alle verschillende bevolkingsgroepen trekken nu samen op. Toen ik er was en mijn dochter bij mijn partner achterliet om met andere vrouwen de straat op te gaan, voelde ik voor het eerst dat dit mijn land is.’

‘Tijdens de economische crisis, toen ik besloot samen met mijn gezin terug te keren naar Nederland, wilde ik niet weer alleen naar Amsterdam verhuizen. Bijna per toeval stelde Rosa van Goudoever, een Nederlandse vriendin en kunstenaar, Zutphen voor. Samen met de Libanese schrijver en vertaler Fadi el Tofeili en Rosa coördineer ik Modca Beirut. Haar moeder was onze eerste gastvrouw en uiteindelijk zijn we in een huis met galerie terechtgekomen midden in de stad, aan de Groenmarkt. Ik denk dat een kunstruimte starten en Beiroet naar Nederland brengen het beste is wat je met zo’n locatie kunt doen.’

‘Ik noem het Modca Beirut, omdat Modca een café in Beiroet is. Afgelopen juli hebben we voor het eerst financiering aangevraagd, nog voor de explosie, omdat we het gevoel hadden dat er in Zutphen meer alternatieve ruimtes moesten komen. Mensen lijken het leuk te vinden en geïnteresseerd te zijn. Ze vinden het zelfs een opluchting, omdat alles altijd gericht lijkt te zijn op Amsterdam. Ik probeer graag verder te kijken dan dat en zo ontdekte ik Zutphen.’

‘Toen ik hier voor het eerst kwam, was het niet echt een multiculturele plek. Maar toen langzaamaan meer vluchtelingen naar Europa kwamen, vestigden ze dat azc bij Zutphen. Ongeveer vijfhonderd mensen wonen daar nu. De demografie verandert de hele tijd: soms zijn er meer Syriërs, dan Iraniërs of Eritreeërs. En dankzij deze gemeenschap is de stad ten goede veranderd. Het idee achter Modca Beirut komt voort uit het café waarnaar het is vernoemd. In mijn jeugd in de jaren negentig zat je in dit café aan één van de hoofdstraten van Beiroet met een kop koffie en een sigaret, en kon je urenlange, existentiële gesprekken voeren over kunst en het leven. Voor mij draagt dit initiatief het idee van het Mediterrane of zelfs Franse café over. Ik hoop dat deze sociale houding de stad in zal vloeien en natuurlijk bij de mensen komt die de steun het hardst nodig hebben. Wel hebben we concretere plannen om een workshop met vluchtelingen te organiseren, waarbij ik een Syrische collega die met theater werkt, en die met Syrische vluchtelingen in Libanon heeft gewerkt, zal uitnodigen om bij ons in Zutphen een voorstelling te maken. Maar het gaat er ons vooral om kunstenaars uit te nodigen, samen te koken en het eten aan te bieden aan mensen uit de buurt, om er zo een plek van te maken waar buren, hun vrienden, het publiek en de kunstenaars samenkomen.’

‘De wederopbouw van Libanon kan wel tien jaar gaan duren! Tenminste, als we niet gauw getuige zijn van nog meer destructie. Het is belangrijk om te zeggen dat ik Modca niet wil beperken door te denken dat we alles alleen voor dat doel moeten doen. Maar natuurlijk wil ik hulp bieden en ben ik persoonlijk verbonden met de situatie. Modca Beirut is er niet alleen voor Libanese kunstenaars, maar ook voor kunstenaars uit Syrië, uit India, uit Nederland; voor kunstenaars van over de hele wereld. Uiteindelijk waren het programma en de naam van het initiatief al bedacht in de periode voor de explosie. Ik haat het idee dat Beiroet alleen als slachtoffer wordt gezien. Een recente wens is om Nassib’s Bakery, die ik maakte voor documenta 14, nieuw leven in te blazen. Het is een van de werken die voortvloeit uit mijn Libanese opvoeding. Dit werk is een monument en tevens een sociaal instrument waarbij brood gebruikt wordt om mensen bij elkaar te brengen. Om dit opnieuw te maken, zou ik mensen uit Libanon moeten uitnodigen. Dat zou dus een duidelijke manier zijn om verbonden te blijven en ruimte te bieden aan mensen uit Beiroet die lijden onder de explosie en de politiek ingewikkelde situatie. We maken uiteindelijk deel uit van het weefsel van Beiroet. We creëren ruimte om door te gaan met wat Beiroet ons heeft geleerd. Wat we daar hebben geleerd, gaat ook verder in onze activiteiten hier, zoals Kaelyn Wilson Goldie onlangs schreef. Het belangrijkste voor mij is dat diverse mensen hun projecten en ideeën kunnen inbrengen. Mijn eerste idee was en blijft: als ik het gevoel heb dat kunstenaars van kleur en vrouwelijke kunstenaars in Nederland niet genoeg gerepresenteerd worden, dan is in plaats van door te zeuren het opzetten van een ruimte mijn manier om daar verandering in te brengen. En ergens in dat proces stond Zutphen dat idee toe.’