metropolis m

Florian Göttke is er een specialist in: met humoristische, speelse installaties scherpe uitspraken doen. Zo ook in het werk Anthroprosaic, een manshoge geometrische constructie – een soort poppenhuis – die wordt bewoond door bronzen miniatuurapen. In het kale en troosteloos ogende flatgebouw, etaleren de apen een scala aan activiteiten. Even roept dat associaties op met het gebruikelijke apentrio ‘horen zien en zwijgen’, maar bij Göttke gaat het er ruiger aan toe. Op de grond is een aap druk in de weer met gereedschap, andere bedrijven seks met elkaar. Twaalf paren verbeelden de activiteiten die de aap deelt met zijn evolutionaire nazaat, de mens. Het gaat in de installatie van Göttke niet alleen om wilde, ongetemde instincten, apen die naar seks en geweld refereren, maar ook om ontwikkelde bezigheden. Een aap die in de glimmende spiegeldop van een autoband kijkt, suggereert een zeker niveau van zelf zelfreflectie; een aap die op de typemachine tikt lijkt bezig met taal.

Florian Göttke onderzoekt al langer de relatie tussen mens en aap. Eerder bood hij bezoekers van Museum De Paviljoens een zelf ontworpen jungle aan en vestigde daarmee de aandacht op de clichématige manier waarop apenverblijven door mensen worden ingericht. De representatie van het landschap en de door de mens bedachte omgeving staan ook centraal in de prachtige foto getiteld Friedrichsfelde Zoo Berlin Ruins, die naast Anthroprosaic te zien is in zijn tentoonstelling bij galerie Metis_NL. De apen op de foto passen naadloos in het clichébeeld van de ruïnes, maar de grimmige werkelijkheid erachter is het verval van de dierentuin in het voormalige Oost-Berlijn.

Vergeleken met dit eerdere werk laat Göttke in de installatie Anthroprosaic de apenwereld veel dichter tegen die van de mensenwereld aanschuren. De installatie intrigeert omdat het lijkt alsof Göttke de apen ‘een ziel’ heeft gegeven. Maar de humoristische mix van mens en aap wordt minder onschuldig bij het zien van een aantal expliciete politieke verwijzingen. Een grote aap met hoog opgetrokken schouders zit prominent voor ‘de flat’ en kijkt trots voor zich uit. Hij is een typische alfa, een leider die de groep domineert. Voor hem ligt een pistool, achter hem het hoofd van een standbeeld van Saddam Hussein. Het is een sterk beeld, dat op je netvlies blijft hangen, maar de betekenis ervan is niet helemaal duidelijk.

In de lezing getiteld Toppled, die Göttke hield in het kader van zijn tentoonstelling bij Metis-NL, wordt die betekenis duidelijker. Tijdens een onderzoek op internet naar de kop van Saddam Hussein, stuitte Göttke op zo’n vierhonderd foto’s van de neergehaalde standbeelden van Hussein, culminerend in opnames van Amerikaanse soldaten poserend te midden van de onttakelde standbeelden. Ze illustreren hoe de standbeelden, die eerst de macht van de dictator symboliseerden, in neergehaalde vorm juist de overwinning van de Amerikanen laten zien. Göttke biedt met de compilatie van internetfoto’s een scherp inzicht in de wijze waarop het machtsvertoon wordt geënsceneerd, maar hij persifleert het ook. In Stand-Up Saddam wordt de opkomst en omverwerping van macht bespot aan de hand van een klein houten speelgoedpoppetje. Als je het beeldje van onder indrukt valt Saddam van zijn voetstuk, en als je het vervolgens weer los laat staat hij weer fier overeind.

Göttke toont in Antroprosaic hoe de machtsstrijd bij mensen lijkt op de apenwereld. In het bijbehorende boekje verwijst Göttke naar de apenstudies van zoölogen en biologen, zoals Desmond Morris (The Naked Ape) en Frans de Waal (Chimpansee-politiek). Niet dat de apen letterlijke illustraties zijn van wat deze onderzoekers hebben beschreven. Eerder dienen zij als instrument om te laten zien hoe de mens zich constant probeert te definiëren ten opzichte van de apen. Maar in Anthroprosaic liggen de grenzen tussen de wereld van mens en aap net even anders dan in de werkelijkheid het geval is. Zo kan het gebeuren dat een aap met maskers van varkens, gorilla’s, George W. Bush en Osama Bin Laden speelt. Gemakshalve worden deze figuren op één hoop gegooid, zonder dat er enig besef lijkt te zijn van de betekenis van deze beelden. Ook hier vestigt Florian Göttke de aandacht op de manier waarop we met beelden omgaan, maar in dit geval gaat het juist om de betekenisloosheid ervan. Dat relativeert de ontwikkelde mensenwereld drastisch met als gevolg dat het geheel wel een heel erg oncomfortabele ondertoon krijgt.