metropolis m

Kleine blonde meisjes drentelen het beeld binnen: eerst twee, dan een hele klas. Niet veel later zie je ze uitgelaten rondrennen in de zaal aan de andere kant van de live videolink die Rotterdam met Linz verbindt. Het zijn onverwachte gasten bij de muziekperformance van de geluidskunstenaar Atau Tanaka en de bassist/componist Kasper Toeplitz. Horen doe je de meisjes echter pas na afloop, als het geluidskanaal naar analoog switcht. “Hey Kasper, how did you like it?” Linz antwoordt met hun opgewonden kindergeroep, een zee van onbepaalde achtergrondgeluiden, en een ontspannen ‘was great’ van Kasper.

In de muziekinstallatie Global String wordt het internet gebruikt als geluidsruimte. De installatie stond gelijktijdig opgesteld in twee instituten voor nieuwe media, het Ars Electronica Center in Linz, Oostenrijk, en V2 in Rotterdam, waar ze onderdeel was van DEAF, het Dutch Electronic Art Festival, dat dit jaar de titel Machine Times had. Op beide locaties is een snaar (vijftien meter lang) diagonaal gespannen van de vloer naar het plafond. Slaat iemand een van die snaren aan dan vertalen vibratiesensoren, ontwikkeld door de Nederlandse interface-ontwerper Bert Bongers, die aanslag in input voor een snaar die alleen als software bestaat en op een server draait. Data afkomstig van het internet beïnvloeden de vorm van deze snaren. Het geluid van de twee sites wordt vervolgens over en weer verzonden en lokaal gemixt. Bovendien worden snaaraanslagen aan de overzijde tastbaar gemaakt in de vorm van trillingen. Dit alles gebeurt in real time, zodat muzikanten in Linz en Rotterdam samen kunnen spelen. Hoewel er een heel zintuiglijke interactie plaatsvindt tussen de muzikanten, tactiel en visueel (via de webcams), speelt de genese van de muziek zelf zich dus helemaal af in het abstracte domein van het internet.

Bijzonder aan Global String is onder meer de actieve rol die het netwerk speelt in de totstandkoming van de muziek. De vertragingen die het dataverkeer oploopt tijdens het transport tussen Rotterdam en Linz (van een orde van milliseconden), beïnvloeden de lengte van de virtuele snaar en daarmee het geluid dat ze voortbrengt. Het netwerk fungeert zo als een eigenzinnige, deels oncontroleerbare deelnemer in de installatie. Transmissievertragingen die normaal gesproken als een storende factor worden gezien, worden in Global String constructief ingezet. In de tekst die Tanaka schreef voor het boek Machine Times/Deaf ‘00 zet hij zich dan ook nadrukkelijk af tegen de idealisering van frictieloze transmissie door traditioneel ingestelde muzikanten en de muziekindustrie. Tanaka pleit voor aandacht voor de specifiteit van media, in de zin dat elk geluidsmedium, lucht, elektronica of computernetwerken zijn eigen muziekmodel vraagt.

De bijdrage van het netwerk aan de muziek, toch een vrij abstract gebeuren, speelt zich in Global String gelukkig niet alleen af in de ingewanden van de machine (of in teksten). Naast fysieke snaren, webcams en speakers, biedt de installatie nog een vierde interface: die van het UNIX besturingssysteem. Geprojecteerd op de muur zie je een lijst voorbij rollen van de IP-nummers van de hobs die het dataverkeer tijdens zijn reis over het internet aandoet en de vertraging die het daarbij oploopt. Netwerkactiviteit krijgt zo een tastbare aanwezigheid, naast het doffe, galmende geluid uit de speakers en het beeld van een agressief aan de snaar trekkende Toeplitz in Linz, met de dartelende meisjes om hem heen. Global String vermijdt op deze manier het onnodige cliché van de tegenstelling tussen de abstractie van de computer en de concreetheid van het lijflijk zintuiglijke. In plaats daarvan brengt ze netwerk, plaatselijke omgeving, geluid en het zo fysieke optreden van Toeplitz en Tanaka bij elkaar.

Volgens Tanaka is de beweging die de muziek van tegenwoordig maakt gericht op het sociale domein. In Global String wil sociaal zeggen ‘samenspel’ tussen meer en minder technologische elementen. En niet gebruiksvriendelijk, waar mainstream internet propagandisten aan denken als ze het woord sociaal met computers verbinden. Het is een van de verdiensten van Global String dat in dat samenspel ook een gebruikersonvriendelijk fenomeen als netwerkactiviteit een prominente rol krijgt. Daarmee biedt ze een alternatief voor de internetvisie die Broadband ons voorhoudt, als de heilige graal die een einde zal maken aan al het technisch gesodemieter waar gewone mensen nu nog mee te maken hebben. In Rotterdam was het internet, wispelturig als het is, duidelijk hoorbaar. Sporadisch data-verkeer tussen Rotterdam en Linz liet continu van zich horen, als een soort achtergrondstraling, zoals Tanaka het noemde. Bewijs: een V2-medewerker hoorde gereutel uit de speakers komen toen Ars Electronica en V2 al dicht waren.