metropolis m

Istanbul
De stad als biënnale

Om het stramien van de biënnale als conventioneel tentoonstellingsmodel en marketingmachine te doorbreken, bezinnen curatoren zich op nieuwe mogelijkheden. De negende Istanbul Biënnale doet een poging zich te vernieuwen door de beroemde, monumentale tentoonstellingslocaties van afgelopen edities te vervangen door een slinger van kleine locaties buiten het toeristische hart van de stad. Wat willen de curatoren Charles Esche en Vasíf Kortun bereiken met deze biënnale op locatie? En hoe valt deze investering in de lokale cultuur te rijmen met de aan de geschiedenis van de Biënnale gewijde tentoonstelling EindhovenIstanbul in het Van Abbemuseum in Eindhoven?

Ingrid CommandeurWat zijn de belangrijkste karakteristieken van deze biënnale?

Wat zijn de belangrijkste karakteristieken van deze biënnale?

Charles Esche / Vasíf Kortun‘Het doel is om een relatie tot stand te brengen tussen de biënnale als geheel en de biënnale als een compositie van werken, mensen, gebeurtenissen en opvattingen, vanuit de context en het publiek van Istanbul. De helft van de getoonde kunst is ter plekke gemaakt en refereert op verschillende manieren aan de omgeving. De andere helft refereert aan andere plekken op de wereld, met name omliggende landen, van de Balkan tot en met Centraal-Azië en het Midden-Oosten.’

‘Het doel is om een relatie tot stand te brengen tussen de biënnale als geheel en de biënnale als een compositie van werken, mensen, gebeurtenissen en opvattingen, vanuit de context en het publiek van Istanbul. De helft van de getoonde kunst is ter plekke gemaakt en refereert op verschillende manieren aan de omgeving. De andere helft refereert aan andere plekken op de wereld, met name omliggende landen, van de Balkan tot en met Centraal-Azië en het Midden-Oosten.’

Ingrid CommandeurIn frieze stond onlangs een tekst waarin Esche constateert dat de huidige opleving van niet-westerse biënnales (Kwangju, Havana, Tirana, Johannesburg) interessant is omdat ze zich richten op lokale, politieke omstandigheden en afstand nemen van een louter commercieel systeem. Is dit ook jullie streven in Istanbul?

In frieze stond onlangs een tekst waarin Esche constateert dat de huidige opleving van niet-westerse biënnales (Kwangju, Havana, Tirana, Johannesburg) interessant is omdat ze zich richten op lokale, politieke omstandigheden en afstand nemen van een louter commercieel systeem. Is dit ook jullie streven in Istanbul?

Charles Esche / Vasíf Kortun‘We vragen ons af of het wel realistisch is helemaal afstand te nemen van het commerciële systeem. Vergeet niet dat het ook dingen mogelijk maakt. Het is belangrijker dat een kunstwerk verband heeft met de tijd en plaats van ontstaan. Die lokale omstandigheden zijn niet alleen geografisch bepaald, maar gaan ook over de persoonlijke identiteit en economische mogelijkheden. Ze maken dat een kunstwerk soms niet verplaatsbaar is en moeilijk te consumeren. We hebben geprobeerd de kunstenaars hiervoor een kader te bieden en ze in het proces te begeleiden. En misschien komt er wel eens een verkoopbaar kunstwerk uit, maar daar hebben we niets op tegen.’

‘We vragen ons af of het wel realistisch is helemaal afstand te nemen van het commerciële systeem. Vergeet niet dat het ook dingen mogelijk maakt. Het is belangrijker dat een kunstwerk verband heeft met de tijd en plaats van ontstaan. Die lokale omstandigheden zijn niet alleen geografisch bepaald, maar gaan ook over de persoonlijke identiteit en economische mogelijkheden. Ze maken dat een kunstwerk soms niet verplaatsbaar is en moeilijk te consumeren. We hebben geprobeerd de kunstenaars hiervoor een kader te bieden en ze in het proces te begeleiden. En misschien komt er wel eens een verkoopbaar kunstwerk uit, maar daar hebben we niets op tegen.’

Ingrid CommandeurJullie verkiezen te werken buiten het monumentale hart van de stad, met kunstenaars op locatie die werken vanuit een residency. Biedt deze manier van werken volgens jullie de enige oplossing om een tentoonstelling te maken die meer gericht is op de lokale, historische en politieke context?

Jullie verkiezen te werken buiten het monumentale hart van de stad, met kunstenaars op locatie die werken vanuit een residency. Biedt deze manier van werken volgens jullie de enige oplossing om een tentoonstelling te maken die meer gericht is op de lokale, historische en politieke context?

Charles Esche / Vasíf Kortun‘Echte oplossingen bestaan niet in de kunst. Wij zijn geïnteresseerd in voorstellen die passen bij de specifieke situatie van Istanbul nu die stad een radicale transformatie ondergaat. Een reden om de tentoonstelling te laten “verdwijnen” in de stadsstructuur kwam voort uit deze transformatie. Grotere locaties die we in eerste instantie hadden geselecteerd voor de tentoonstelling werden geabsorbeerd door de voortschrijdende privatisering van de stad. We besloten toen de tentoonstelling opnieuw te groeperen en ze te laten aansluiten op het tempo van de stad, waarbij de verschillende plekken een relatie krijgen met hoe je je door de stad beweegt. We wilden het project als geheel ook buiten de evenementcultuur houden, in de hoop dat een aantal initiatieven ook op langere termijn nog een invloed kan hebben. In dat opzicht zet deze editie van de Biënnale zich af tegen de vorige edities. Het was voor ons heel belangrijk om een toeristische lezing van de stad in relatie tot hedendaagse kunst te vermijden en daardoor hebben we opzettelijk geen gebruik gemaakt van de oude Byzantijnse en Ottomaanse locaties. Istanbul is niet alleen interessant omdat het een oude, Europese imperialistische hoofdstad is, maar ook omdat het op dit moment een economisch groeipercentage kent, dat voor andere Europese steden ondenkbaar is.’

‘Echte oplossingen bestaan niet in de kunst. Wij zijn geïnteresseerd in voorstellen die passen bij de specifieke situatie van Istanbul nu die stad een radicale transformatie ondergaat. Een reden om de tentoonstelling te laten “verdwijnen” in de stadsstructuur kwam voort uit deze transformatie. Grotere locaties die we in eerste instantie hadden geselecteerd voor de tentoonstelling werden geabsorbeerd door de voortschrijdende privatisering van de stad. We besloten toen de tentoonstelling opnieuw te groeperen en ze te laten aansluiten op het tempo van de stad, waarbij de verschillende plekken een relatie krijgen met hoe je je door de stad beweegt. We wilden het project als geheel ook buiten de evenementcultuur houden, in de hoop dat een aantal initiatieven ook op langere termijn nog een invloed kan hebben. In dat opzicht zet deze editie van de Biënnale zich af tegen de vorige edities. Het was voor ons heel belangrijk om een toeristische lezing van de stad in relatie tot hedendaagse kunst te vermijden en daardoor hebben we opzettelijk geen gebruik gemaakt van de oude Byzantijnse en Ottomaanse locaties. Istanbul is niet alleen interessant omdat het een oude, Europese imperialistische hoofdstad is, maar ook omdat het op dit moment een economisch groeipercentage kent, dat voor andere Europese steden ondenkbaar is.’

Ingrid CommandeurJullie zijn begonnen met het selecteren van kunstenaars vanuit de omgeving van Istanbul en zijn van daaruit verder gaan zoeken in Azië, Europa en verder. Kunnen jullie iets vertellen over de onderlinge relaties tussen de kunstenaars in de selectie?

Jullie zijn begonnen met het selecteren van kunstenaars vanuit de omgeving van Istanbul en zijn van daaruit verder gaan zoeken in Azië, Europa en verder. Kunnen jullie iets vertellen over de onderlinge relaties tussen de kunstenaars in de selectie?

Charles Esche / Vasíf Kortun‘Herkomst was geen factor van belang, wel de mate waarin ze in staat zijn een relatie met de stad op te bouwen. Een aantal kunstenaars werd uitgenodigd omdat ze vanwege residencies, onderzoek en een persoonlijke interesse, al een bijzondere band met de stad hadden opgebouwd. Bijvoorbeeld Karl-Heinz Klopf die Istanbul al jaren bezoekt. Zijn projectvoorstel dat heel erg site-specific van karakter is, komt voort uit het feit dat hij de stad al lange tijd observeert. Gedurende de Biënnale zal een aantal lichtspots gericht worden op speciaal geselecteerde, gebroken, ongelijkmatige en aangepaste traptreden in het bergachtige gebied tussen de Bosporus en Istiklal Caddesi. Straatmuzikanten, schoenenpoetsers en straatverkopers worden uitgenodigd ‘s nachts hun werkzaamheden voort te zetten onder deze lichten.

‘Herkomst was geen factor van belang, wel de mate waarin ze in staat zijn een relatie met de stad op te bouwen. Een aantal kunstenaars werd uitgenodigd omdat ze vanwege residencies, onderzoek en een persoonlijke interesse, al een bijzondere band met de stad hadden opgebouwd. Bijvoorbeeld Karl-Heinz Klopf die Istanbul al jaren bezoekt. Zijn projectvoorstel dat heel erg site-specific van karakter is, komt voort uit het feit dat hij de stad al lange tijd observeert. Gedurende de Biënnale zal een aantal lichtspots gericht worden op speciaal geselecteerde, gebroken, ongelijkmatige en aangepaste traptreden in het bergachtige gebied tussen de Bosporus en Istiklal Caddesi. Straatmuzikanten, schoenenpoetsers en straatverkopers worden uitgenodigd ‘s nachts hun werkzaamheden voort te zetten onder deze lichten.

Andere kunstenaars die Istanbul al goed kennen zijn Wael Shawky, Phil Collins, Solmaz Shahbazi en Erik Gongrich, die allemaal nieuw werk zullen maken gebaseerd op hun eigen ervaringen met de stad. Iemand die de stad echt op zijn duimpje kent is Serkan Őzkaya. Hij reageert met zijn voorstel op het ontbreken van een goede infrastructuur voor kunst in de stad, waardoor kunstenaars en liefhebbers bij hun kennis van kunst voornamelijk afhankelijk zijn van reproducties. Zijn werk, een goudgeschilderde reproductie van Michelangelo’s David, twee keer zo groot als het origineel, zal op een rotonde in Beyoğlu komen te staan. Het werk refereert aan zijn verlangen dit beeld ooit in het echt te kunnen. Verder doen er kunstenaars mee die laten zien wat er niet in Istanbul aanwezig is, doordat hun werk een afspiegeling is van een andere stedelijke of landelijke context, zeg maar Niet-Istanbul. Tevens doen er een aantal kunstenaars mee met wie we al een persoonlijke relatie hadden opgebouwd, de Biënnale is voor ons geen talentenjacht.’

Andere kunstenaars die Istanbul al goed kennen zijn Wael Shawky, Phil Collins, Solmaz Shahbazi en Erik Gongrich, die allemaal nieuw werk zullen maken gebaseerd op hun eigen ervaringen met de stad. Iemand die de stad echt op zijn duimpje kent is Serkan Őzkaya. Hij reageert met zijn voorstel op het ontbreken van een goede infrastructuur voor kunst in de stad, waardoor kunstenaars en liefhebbers bij hun kennis van kunst voornamelijk afhankelijk zijn van reproducties. Zijn werk, een goudgeschilderde reproductie van Michelangelo’s David, twee keer zo groot als het origineel, zal op een rotonde in Beyoğlu komen te staan. Het werk refereert aan zijn verlangen dit beeld ooit in het echt te kunnen. Verder doen er kunstenaars mee die laten zien wat er niet in Istanbul aanwezig is, doordat hun werk een afspiegeling is van een andere stedelijke of landelijke context, zeg maar Niet-Istanbul. Tevens doen er een aantal kunstenaars mee met wie we al een persoonlijke relatie hadden opgebouwd, de Biënnale is voor ons geen talentenjacht.’

Ingrid CommandeurDeze Biënnale wordt gepresenteerd als werkmodel dat een vervolg zal krijgen in andere museale presentaties, zoals bijvoorbeeld een tentoonstelling in het Van Abbemuseum in Eindhoven, dat werk zal tonen uit de acht eerdere edities van de Istanbul Biënnale. Waarom plaatsen jullie de biënnale als tentoonstellingsmodel tegenover die van een museale presentatie?

Deze Biënnale wordt gepresenteerd als werkmodel dat een vervolg zal krijgen in andere museale presentaties, zoals bijvoorbeeld een tentoonstelling in het Van Abbemuseum in Eindhoven, dat werk zal tonen uit de acht eerdere edities van de Istanbul Biënnale. Waarom plaatsen jullie de biënnale als tentoonstellingsmodel tegenover die van een museale presentatie?

Charles Esche / Vasíf KortunDe belangrijkste reden voor het maken van de tentoonstelling in Eindhoven was om werken bij elkaar te brengen die nooit eerder samen zijn vertoond, terwijl ze wel op de een of andere manier met elkaar in verband staan. Daarnaast is ook een strategie om de wijze waarop het museum en de Biënnale als tentoonstellingsmodel tegenover elkaar staan, te doorbreken. De denkbeeldige collectie van Istanbul wordt tegenover de echte collectie van het Van Abbemuseum geplaatst. Zo kan de invloed die geografie en institutionele structuren op onze perceptie van kunst hebben, in beeld gebracht worden. Met de tentoonstelling kan de Biënnale als model gereflecteerd worden enerzijds, terwijl het anderzijds een nieuw zicht biedt op de geschiedenis van de collectie van het museum. Mijn plan is om na EindhovenIstanbul, elke twee, drie jaar tentoonstellingen te maken waarmee ik de collectie van Eindhoven relateer aan andere stedelijke locaties. Dit is dus het begin van een lang verhaal.

De belangrijkste reden voor het maken van de tentoonstelling in Eindhoven was om werken bij elkaar te brengen die nooit eerder samen zijn vertoond, terwijl ze wel op de een of andere manier met elkaar in verband staan. Daarnaast is ook een strategie om de wijze waarop het museum en de Biënnale als tentoonstellingsmodel tegenover elkaar staan, te doorbreken. De denkbeeldige collectie van Istanbul wordt tegenover de echte collectie van het Van Abbemuseum geplaatst. Zo kan de invloed die geografie en institutionele structuren op onze perceptie van kunst hebben, in beeld gebracht worden. Met de tentoonstelling kan de Biënnale als model gereflecteerd worden enerzijds, terwijl het anderzijds een nieuw zicht biedt op de geschiedenis van de collectie van het museum. Mijn plan is om na EindhovenIstanbul, elke twee, drie jaar tentoonstellingen te maken waarmee ik de collectie van Eindhoven relateer aan andere stedelijke locaties. Dit is dus het begin van een lang verhaal.

Charles Esche is directeur van het Van Abbemuseum Eindhoven en redacteur van het tijdschrift Afterall. Hij geeft les op de Rijksakademie in Amsterdam.

Charles Esche is directeur van het Van Abbemuseum Eindhoven en redacteur van het tijdschrift Afterall. Hij geeft les op de Rijksakademie in Amsterdam.

Samen met Hou Hanru curateerde hij in 2002 de Biënnale van Kwangju.

Samen met Hou Hanru curateerde hij in 2002 de Biënnale van Kwangju.

Vasíf Kortun is directeur van het Proje4L IstanbulMuseum van hedendaagse kunst en het Platform Garanti Centrum voor hedendaagse kunst in Instanbul. Kortun was curator van de derde Istanbul Biënnale in 1992.

Vasíf Kortun is directeur van het Proje4L IstanbulMuseum van hedendaagse kunst en het Platform Garanti Centrum voor hedendaagse kunst in Instanbul. Kortun was curator van de derde Istanbul Biënnale in 1992.

Istanbul9e Internationale Istanbul Biënnale

Istanbul9e Internationale Istanbul Biënnale

Diverse locaties

Diverse locaties

16 september tot en met 30 oktober

16 september tot en met 30 oktober

EindhovenIstanbulVan Abbemuseum Eindhoven

EindhovenIstanbulVan Abbemuseum Eindhoven

1 oktober 2005 tot en met 29 januari 2006

1 oktober 2005 tot en met 29 januari 2006

EindhovenIstanbul is een grootschalige, internationale groepstentoonstelling met een selectie van werken die zijn getoond op de verschillende Istanbul biënnales vanaf 1987.

EindhovenIstanbul is een grootschalige, internationale groepstentoonstelling met een selectie van werken die zijn getoond op de verschillende Istanbul biënnales vanaf 1987.

Ingrid Commandeur

Recente artikelen