metropolis m

‘Woon je in een leuk huis? Welke kleur heeft jouw bank?’, zo vraagt de gids tijdens een bustour die nu eens niet langs de bekende Beatles- en voetbalsites voert, maar door de gesloopte arbeiderswijken van Liverpool. ‘Kijk eens wat een geweldig uitzicht we hier hebben.’ Een oude zwart-witfoto wordt doorgegeven aan de inzittenden. Een foto uit beter tijden, voordat de bewoners rechteloos op straat werden gezet.

De combinatie van serieuze berichten en jolige grappen in lokaal accent werkt: de heftigheid van wat zich in deze stadsvernieuwingszone moet hebben afgespeeld, komt onverkort binnen. De tour is slechts de etalage waarachter Jeanne van Heeswijks project 2Up2Down/Homebaked (2009-heden) schuilgaat. De kunstenaar zocht aansluiting bij de bewoners uit de wijk, met als eerste mijlpaal de heropening van een plaatselijke bakkerij. Van Heeswijk wil nieuw leven blazen in wat eens een bruisend centrum was: een buurt creëren waar omwonenden gezond voedsel kunnen krijgen en zich thuis voelen. De plannen om in hetzelfde blok huizen te restaureren en de wijk in zijn geheel weer leefbaar te maken, zijn in vergevorderd stadium.

In de Liverpool Biennial zie je meer projecten met een flinterdunne scheidslijn tussen kunst en samenleving. Zo ontwierp Fritz Haeg met omwonenden een weide met in het midden een ‘voedselspiraal’ van wilde, eetbare planten. De plek doet tevens dienst als platform voor gesprekken en discussies tussen buurtgenoten en professionals. Andrea Bowers werkte samen met City of Sanctuary, een lokaal, activistisch initiatief ter bevordering van gastvrijheid voor vluchtelingen in Groot-Brittannië. Ze ontwierp een nieuw logo, ondersteunde de campagne en bood haar pagina’s in de publicatie aan om de zichtbaarheid van deze internationaal groeiende beweging te steunen.

Deze zevende editie van de Liverpool Biennial kreeg de titel The Unexpected Guest. Het is een mooi en dankbaar thema voor een biënnale die, zo valt te lezen in de inleidingen van Sally Tallant, Paul Domela en Lorenzo Fusi, aanwezig zal blijven in de stad, ook na afloop van de manifestatie. Er schuilt ook wel enige ironie achter, om juist in een tijd waarin extreme xenofobie en genormaliseerd racisme steeds weer opduiken, een onderwerp als ‘de onverwachte gast’ te agenderen.

Meest sympathiek is toch wel het moedwillige risico dat de organisatoren aangaan door kunstenaars en schrijvers niet alleen te laten reflecteren op het thema, maar hen ook te vragen zelf gasten uit te nodigen. De tentoonstelling en de publicatie ademen daardoor een prettige nonchalance, met een veelheid aan stemmen. In al die diversiteit neem je de zwakkere presentaties voor lief, zoals de voor de gelegenheid uit eigen collectie puttende Tate Liverpool. Ondanks de indrukwekkende lijst met kunstenaars (onder wie Sophie Calle, Thomas Hirschhorn) ontbeert de museale presentatie de energie en levenslust die de rest van de biënnale kenmerken.

Gelukkig staan daar juwelen tegenover, waaronder de mooi geplaatste spiegeldeur van Elmgreen & Dragset met de oversized letters VIP, middenin het nieuwe winkelgebied van Liverpool. Het werk vormt een scherpe reflectie op de hiërarchie op basis van roem, ingegeven door de sterrencultuur.

Ook het filmische drieluik The Unfinished Conversation (2012) van John Akomfrah is overtuigend. Het is een ode aan de cultuurtheorie van Stuart Hall, wiens persoonlijke archief en herinneringen in een imaginaire tijd en plaats zijn gezet.

In de zintuiglijke video-installatie van Doug Aitken (met David Adjaye) komen introspectie en de blik naar buiten op briljante wijze samen. The Source (2012) toont simultaan een vijftal interviews met kunstenaars, schrijvers en acteurs, die vertellen over de bron van hun artistieke idee.

De installatie had op mij het effect van een geweldige energy boost en versterkte het inzicht dat creativiteit nooit alleen komt. ‘De vonk’ ligt immers niet besloten in een enkel individu; creativiteit ontstaat tussen mensen. Om met The Unexpected Guest te spreken: verwelkom je gast. Zonder hem of haar ben je verloren.

Ine Gevers

artistiek directeur Ja Natuurlijk: Hoe kunst de wereld redt (Stichting Niet Normaal en Gemeentemuseum Den Haag, vanaf maart 2013)