metropolis m

Overweeg deze drie uitspraken:

1. Christine Sun Kim is een kunstenaar die met geluid werkt.
2. Christine Sun Kim identificeert zich als Doof
3. Er is geen conflict tussen 1 en 2.

In haar vaak humoristische tekeningen, installaties en performances verbeeldt en versterkt Christine Sun Kim haar ervaringen van het d/Doof-zijn. ‘Ik beschouw mezelf als cultureel Doof’, schrijft de kunstenaar, ‘in plaats van doof in medische zin, voor zover het gehoorverlies betreft.’1 Haar moedertaal is Amerikaanse gebarentaal (American Sign Language, ASL), waarbij handvorm, handlocatie, handpalmoriëntatie, beweging en gezichtsuitdrukking allemaal een rol spelen bij de constructie van betekenis. Alles dus, behalve geluid.

Kims relatie tot geluid is gelaagd en verandert door de tijd. In 2008, vroeg in haar carrière, onderzocht ze geluidskunst tijdens een residentie in Berlijn. Terugkijkend op deze ervaring, stelde ze tijdens haar TED talk in 2015 via de stem van haar ASL-tolk een retorische vraag: ‘Nu geluid onderdeel is geworden van mijn kunstpraktijk, zal het me verder van de kunst verwijderen?’ Haar antwoord daarop was: ‘Geluid is zo krachtig dat het mij en mijn werk machteloos of juist sterker kan maken. Ik heb voor de laatste optie gekozen.’2

De visuele, conceptuele en sociale dimensies van geluid 

In haar werk verbreedt Kim het begrip geluid. In haar eerdere werken visualiseerde ze hoe geluid eruit kan zien met behulp van trillingen en audiofeedback.3 Deze periode waarin het visualiseren van geluid centraal stond zag ze later als een eerste stap, waarin ze echter ‘snel haar interesse verloor’. 4 Hoorbaar geluid sluit Doven immers uit. Sindsdien zet de kunstenaar muzieknotatie in als een generatief medium om ritmes en dynamiek van geluid en niet-geluid uit te drukken. Terwijl ze de grammaticale functie van muzieknotaties behoudt, breidt ze ze uit tot metaforen met een bredere betekenis. Een van de symbolen die ze vaak gebruikt is ‘p’ voor ‘piano’, wat ‘zacht spelen’ betekent in de muziekdynamiek. Via het symbool ‘p’ in haar tekeningen geeft Kim structuur aan de afwezigheid van geluid en brengt ze de onmogelijkheid van totale stilte over.

In Sound Diet (2018), een reeks tekeningen die werd ontwikkeld toen ze moeder werd, schetst Kim de regels bij haar thuis met ‘p’. Geworteld in haar ervaringen als dove moeder met een horend kind, een horende partner en horende ouders, tonen deze tekeningen aanbevolen hoeveelheden geluid. Kim toont de grappige kant van alledaagse situaties. Een tekening illustreert bijvoorbeeld ‘de voorgestelde hoeveelheid ​​Koreaanse opera op de telefoon van grootmoeder voor de baby’. Dit benadrukt hoe intens de ervaringen van een geluidslandschap kunnen verschillen per persoon. Deze ‘voorgestelde hoeveelheden’ weerspiegelen niet alleen Kims behoeften en wensen in de communicatie met haar kind, maar bieden haar publiek ook inzicht in de inclusieve geluidsomgeving die ze voor ogen heeft.

Kims uitdrukking van deze inclusieve omgeving omvat vriendschap, moederschap en persoonlijke keuzevrijheid. In Score for One week of Lullabies for Roux (2018), het allereerste geluidskunstwerk dat is verworven door het Smithsonian American Art Museum5, nodigt Kim haar vrienden met kinderen uit om slaapliedjes te maken voor haar dochter Roux, nadat ze ontdekte dat de babyfoon die ze had gekocht alleen populaire slaapliedjes kon afspelen waarmee ze niet bekend is. De instructies aan haar vrienden omvatten regels als ‘Geen teksten. Geen spraak’, ‘Er moet meer nadruk worden gelegd op lage frequenties’ en ‘Wordt gebruikt om mijn baby aan te moedigen om tussen 19:00 en 20:00 uur te slapen’. De zeven slaapliedjes zijn een voorbeeld van poëtische en persoonlijke creaties: van ‘geluiden van de Stille Oceaan [gemaakt met] mijn mond, mijn tong, mijn keel’ van David Horvitz tot ‘lage tonen gebaseerd op willekeurige poëzie van zachte lettergrepen, gemixt met bas en het ritme van mijn hart’ van Lotti Sollevi. Door middel van deze slaapliedjes zet Kim geluid naar haar hand en geeft ze vorm aan een wereld die verschillende vormen van geluiden en niet-geluiden respecteert.

De muzikaliteit en ruimtelijkheid van Amerikaanse gebarentaal

Muziek, ASL en Engels overlappen elkaar als talen in Kims werk. Ze heeft de parallellen tussen muziek en ASL blootgelegd en visuele systemen ontwikkeld die het ene in het andere transcoderen. Zowel muziek als ASL zijn in haar woorden ‘zeer ruimtelijk en sterk verbogen’ en, in tegenstelling tot het Engels, kan geen van beide volledig op papier worden vastgelegd.6 In haar grootformaat tekening The Star-spangled Banner (2020) heeft Kim de muzikale balken van achtste noten over het hele vel papier uitgestrekt. Onder de gebalkte noten staan ​​woordparen met grote en weloverwogen spaties ertussen, woorden die je zou kunnen herkennen aan de zelden gezongen derde strofe van het Amerikaanse volkslied; ‘hireling slave’ en ‘gloom grave’. Tussen de noten, balken en spaties wordt het proces van vertalen en transcoderen zichtbaar: van Engels naar ASL, van tekens tot geschreven woorden gestructureerd met muzieknotatie.

Het verschuiven van perspectieven tussen verschillende talen is gebruikelijk in Kims werk. In de serie Arp Forum (2019) wordt men zich bewust van de verschuivende perspectieven binnen ASL, aangezien Kim het ASL-alfabet ‘vanuit het oogpunt van de speller’ weergeeft. Samen met alledaagse objecten en sociale praktijken die d/Dove mensen uitsluiten, vermengen deze tekeningen humor en kritiek, waarbij de ervaring van een d/Dove persoon centraal staat. Tijdens haar tentoonstelling Off the Charts in het MIT List Center in 2020 toonde Kim grotere formaten van de alfabetillustraties. Naast het perspectief van de speller voegde ze daar nog twee andere aan toe: Alphabet From the Lurker’s Point of View en, grinnikend, Alphabet From a Bird’s View. Met deze illustraties belicht Kim de multidimensionaliteit van ASL.

Doofheidswoede en -trauma’s

‘De afgelopen jaren was het heel belangrijk voor mij om actie te ondernemen. Ik heb een manier gevonden om kunstenaar en activist te zijn’, zei Kim vorig jaar in een gesprek met curator Anna-Catharina Gebbers. ‘Ik heb het gevoel dat ik op de een of andere manier mijn identiteit terugkrijg door mijn werk.’7 In een reeks tekeningen op groot formaat die ‘Doofheidswoede’ in kaart brengen in alledaagse en institutionele omgevingen, komt Kims activistische identiteit beter naar voren. Spelend met geometrie en het benoemen van hoeken, gebruikt ze scherpe hoeken (minder dan 90 graden) voor ‘scherpe woede’, stompe hoeken (tussen 90 en 180 graden) voor ‘stompe woede’, een volle hoek (360 graden) voor ‘volle woede’, enzovoort. Visueel zijn deze hoeken grimmig zwart. Tekstueel brengen de woordspelingen (scherp: kort, maar krachtig, stomp: irritant ongevoelig) de nuances van woede naar voren. Kims beschrijvingen van de soorten woede zijn duidelijk. Er zitten momenten tussen variërend van ‘Uber-chauffeurs die bellen in plaats van sms’en’ (Degrees of Deaf Rage While Travel) tot ‘jarenlange omgang met familie en familieleden die geen gebarentaal kennen’ (Degrees of Deaf Rage in Everyday Situations). Ze onthullen sociale normen die in stand worden gehouden door de niet-Dove samenleving. Of de toeschouwer nou d/Doof is of niet, er is veel om over na te denken. In Degrees of My Deaf Rage In the Art World (2018) belicht Kim haar eigen ervaringen als kunstenaar en bekritiseert ze de onwetendheid en discriminatie in kunstinstellingen. De houtskool en oliepastel die Kim voor haar tekeningen gebruikt, laten vaak vlekken achter. Deze sporen weerspiegelen de bewegingen van de kunstenaar en, net als de bewegingen in ASL, versterken ze de emoties.

In de muurschilderinginstallatie Stacking Traumas (2021-22) in het Mildred Lane Kemper Art Museum aan de Washington University in St. Louis, geeft Kim d/Doofheidstrauma’s weer  met drie gestapelde tafels gemaakt van langgerekte muzikale achtste noten. Elke tafel bakent een andere traumatische bron af: van ‘eettafelsyndroom’ tot ‘het horen van mensenangst’ tot, geschilderd op het gebogen plafond, ‘Alexander Graham Bell’. Een grote, onbeweeglijke metalen slinger hangt aan het plafond en stopt net boven het hoofd van toeschouwers. De visuele stapeling van Bells naam en de zwaarte van de slinger geven een gevoel van onderdrukking aan iedereen die langs de muurschildering loopt. Alexander Graham Bell, die bekend staat als uitvinder van de telefoon, wijdde zijn leven aan het verdedigen van oralisme in het dovenonderwijs, een visie die gebarentaal verwerpt en de nadruk legt op spraak, door doven met geluidversterking te laten communiceren.8 Door doofheidstrauma’s onder de aandacht te brengen, maakt Kim ruimte voor vragen en gesprekken tussen d/Doven en horenden.

Ondertiteling en een breder platform

Bijschriften een groot deel uit van Kims leven als d/Doof persoon. Als reflectie op de ontoereikendheid van reguliere ondertiteling, vooral de ondertiteling die complexe geluiden (en dus ervaringen) in films en tv vereenvoudigd weergeeft, heeft Kim het vermogen en de poëtica van ondertiteling onderkend en herzien. In haar performance Caption America (2019) legt ze handgeschreven bijschriften op objecten en afbeeldingen. De bijschriften, geschreven op transparante dia’s, geven het begrip en de interpretatie van de kunstenaar van het object weer. Bij een gebruikershandleiding van een microfoon zet ze bijvoorbeeld op de dia: ‘(jazzmuziek speelt door de luidsprekers)’. Op het Manchester International Festival 2021 voegt Kims installatie, Captioning the City, bijschriften toe aan gebouwen en muren in de stad, waardoor burgers nieuwe perspectieven op hun omgeving krijgen. Kims deconstructie van bijschriften, en het opnieuw toepassen ervan op ongebruikelijke oppervlakken, bevrijdt ondertiteling van zijn oorsprong, waarin toegankelijkheid meer als een bijzaak wordt beschouwd.

In de afgelopen jaren heeft Kims curatoriële werk, in samenwerking met Niels Van Tomme, directeur van ARGOS centrum voor mediakunsten, een breder platform gecreëerd voor kritische reflectie op toegankelijkheid en beperkingen. Voor hun meest recente samenwerking, Activating Captions (2021), nodigden Kim en Van Tomme kunstenaars met een beperking en schrijvers uit wier werk zich richt op de kritische ruimte tussen esthetiek en toegankelijkheid. De curatoren zochten naar werk dat ‘niet alleen bestaande audiovisuele kunstwerken ondertitelde, maar ook werk dat ondertiteling echt als basisprincipe van audiovisueel werk nam.’9 Kim en Van Tomme erkennen de kosten van toegankelijkheid en reflecteren op de huidige beperkingen en het ontbreken van institutionele kaders. Door middel van deze tentoonstellingen onderzoeken Kim en Van Tomme nieuwe institutionele kaders en hopen ze in de toekomst kunnen gebruiken op biënnales.

Het werk van Kim onthult de samensmelting tussen Doven en stemlozen, en de ervaring van Doven in een samenleving gedomineerd door horenden. Haar tekeningen weerspiegelen complexe taalkundige en sociale realiteiten, en worden nog aangrijpender door haar nuchtere humor. Ze bevraagt ​​geïnstitutionaliseerde vooroordelen die worden bestendigd door bekwaamheid en audisme, en roept op tot reflectie op de veronderstellingen van normaliteit in de horende cultuur. Door meer te weten te komen over Christine Sun Kim – of CK zoals de kunstenaar naar zichzelf verwijst in ASL, en haar werk – leer je ​​over de ideeën van geluid, spraak, stem, en stap je in de verschillende lagen van de Dovenervaring. Je leert vragen te stellen, te protesteren, te knikken en vooral een beetje te lachen.

Uit het Engels vertaald door Loes van Beuningen