metropolis m

‘Dear Friend, Thank you for your e-love, much appreciated. My group-self, as an ecology of impulses, needs a bit of time to answer all your precious words, we follow the cosmic clock. Please make sure to practice your PC muscles for world peace, ending all systems of oppression and increasing interspecies love while waiting for an actual reply; may you feel loved, orgasmic, rested, nurtured and fully alive.’ – email auto reply van bonajo

Wie melanie bonajo mailt, krijgt ondanks de mededeling dat je even moet wachten, toch meteen een kennismaking met de somatic sexologist, intimiteitscoach, kunstenaar en zelfverklaard hyperelf. En hoewel hen zich soms voor onbepaalde tijd wil terugtrekken in een sprookjesbos, is het in de aanloop naar de Biënnale van Venetië vrijwel onmogelijk om een kosmische benadering van tijd aan te houden. Maar ook als de Biënnale straks geopend is, is het nog geen eindstation,‘eerder een psychedelische achtbaan’, zegt bonajo. ‘Of een halte onderweg in een reis’, een reis die veel groter is dan de institutionele context of de kunstenaar, en die allang is begonnen.

Het Nederlands paviljoen in de Giardini wordt dit jaar eenmalig aan Estland uitgeleend. bonajo’s werk is daarom te zien in de Chiesetta della Misericordia [Kerkje van Barmhartigheid, red.], een abdijkerk met een roerige geschiedenis. In een samenleving zonder zorginstellingen of sociale vangnetten vormden dit soort plekken de eerste ziekenhuizen, armenzorg en georganiseerde opvang voor mensen die buiten de hiërarchieën van hun tijd vielen. Als havenstad is Venetië door de eeuwen heen buitengewoon hard getroffen door epidemieën. Het zou in het geval van deze abdij zelfs de ondergang betekenen van de laatste Augustijner-broederorde, wanneer de gehele monnikenpopulatie er in 1348 sterft aan de pest. De kerk komt in handen van patronaten die de inboedel en oorspronkelijke schilderijen vervangen, verkopen en later verwaarlozen, tot het gebouw in 1973 wordt geseculariseerd. ‘En nu strijken wij daar neer, op onze bezemstelen’, lacht bonajo.

Embodied leiderschap
De focus in bonajo’s praktijk is embodiment: het belichamen en vertalen van waarden en overtuigingen. In de somatiek wordt het lichaam gezien als intelligente bron van informatie, die verhalen en ervaringen opslaat en kan uiten. Somatisch werk gaat uit van de intrinsieke waarde van ieder lichaam en probeert ons denken, voelen, vinden en doen op één lijn te brengen. Enter politics: embodiment staat ook voor het doortrekken van de implicaties van je waarden, en heeft dus een maatschappelijk en sociaal component. Embodied voor je idealen staan is geen cognitief, rationeel of beleidsmatig gegeven, maar een proces en een streven naar onderlinge verbondenheid en zelfreflectie, om door te voeren waarin je gelooft. Ook als dat proces stroperig verloopt.

bonajo schrijft daarover: ‘Die gedeelde, radicale afhankelijkheid of kinship, vormt een web van onderlinge relaties dat het onmogelijk maakt om exact te zeggen waar “ik” ophoud en de “ander” begint, omdat mijn bestaan op allerlei manieren vervlochten is met het bestaan van de ander. Kapitalisme minacht de Natuur, het lichaam, dieren, vrouwxn, Inheemse mensen, etc.1 Onder kapitalisme wordt alles in een industrie veranderd – dat ons lichaam, doen of denken omzet in winst. Eenheid, zorgzaamheid, vriendschap, een terugkeer naar het lichaam, kan je zien als het uitdagen van een systeem dat leunt op winst.’

bonajo, bij geboorte aangewezen als vrouwelijk, identificeert zich als non-binair. Als kunstenaar bevraagt hen al jaren traditionele scheidingen in een veelzijdige, persoonlijke en kleurrijke praktijk van fotografie, film en installaties, op basis van innige participatie of langdurige samenwerkingen. Tegenstellingen tussen publiek/privé, mensen/dingen, isolatie/intimiteit en Natuur/technologie worden uitgedaagd in de Night Soil Trilogy (2014-2016), en Progress vs Sunsets (2016) en Progress vs Regress (2017), waarmee hen wordt genomineerd voor de Prix de Rome.

Die traditionele scheidingen zijn natuurlijk ook politiek. De opkomst van het kapitalisme kon alleen plaatshebben door vrouwxn en mensen van kleur minderwaardig te maken, menselijke lichamen ondergeschikt te maken aan de geest en in dienst te stellen van productiviteit. Maatschappelijke hiërarchieën vinden er hun oorzaak en gevolg. Denk aan validisme [ongelijkheid op basis van (lichamelijk) functioneren, red.], misogynie, transfobie, racisme en andere vormen van othering.

Een van de problemen in het structureel oplossen van die ongelijkheid in de praktijk, is dat degenen met de meeste beslissingsbevoegdheid vaak het minst ervaringsdeskundig zijn, maar hebben geïnternaliseerd dat ze objectief en neutraal zijn. Met de wind in je rug op de fiets, lijkt het net alsof het niet waait. Met als resultaat dat er tegenwoordig wel veel ambitie is op het gebied van ‘diversiteit’ en inclusie, maar er slechts zelden embodied beleid wordt gevoerd.

De kunstwereld is niet gevrijwaard van die systemen, hoewel het een hardnekkig progressief zelfbeeld aanhoudt. Voor bonajo wordt het groeiende ongenoegen daarover steeds prangender en doet het hen drie jaar geleden besluiten te verhuizen naar Berlijn om een opleiding tot somatisch sekscoach te volgen. Hen verschuift de focus van hun verbeelding en expressie van beeldende kunst naar activisme en sociaal organiseren, waarin het belichamen van idealen juist centraal staat. Als sekscoach ondervindt bonajo van dichtbij hoe maatschappelijke structuren zoals ongelijkheid en gebrek aan kennis daarover doorwerken in ons lichaam. Maar óók hoe deze kunnen worden geheeld.

Politiek is leidend in de keuzes die hen maakt. ‘Maar liefde overstijgt alles, dat heb ik tijdens de pandemie echt geleerd. Al moet ik mezelf daaraan soms herinneren. Wanneer je bijvoorbeeld te maken krijgt met de schade en trauma die anderen veroorzaken. Dat is ontzettend zwaar. Mijn doel is om desondanks vanuit medeleven te kijken, iemands menselijkheid te blijven zien, in alle complexiteit. We zijn allemaal gevangen in het systeem dat ons heeft geschapen.’

Bodily connections

Alle archetypen – de kunstenaar, de activist, de healer – neemt bonajo nu mee naar de Kerk van Compassie in Venetië. Op het eerste oog is When The Body Says Yes een speelse, filmische presentatie in vier delen waarin heel veel lichamen ruimte opeisen, naast en met elkaar. Lichamen die elkaar aanraken, aaien, genot en intimiteit vieren, hun genitaliën onderzoeken, rollenspellen doen, nabijheid zoeken. Bovenal, lichamen die zich vrij, onbeschaamd en heel voelen. Mede door de representatie van lichamen die in de media of kunst(geschiedenis) niet met dat aanzien worden verbeeld, is deze aanpak heel verfrissend. En mogelijk subversief.

Een leidend motief in het werk is het belang van consent. Afgeleid uit het Latijn betekent dat, meer dan enkel het verschaffen van toestemming, ‘samen voelen’. De meesten van ons zijn door sociale hiërarchieën simpelweg vrij slecht toegerust om samen te voelen, of überhaupt in te voelen. ‘Maar hoe leren we dan onze eigen verlangens uitdrukken en tegelijkertijd de persoonlijke grenzen van een ander respecteren?’, vraagt bonajo. De titel When The Body Says Yes verwijst daarom naar een somatische oefening, bedoeld om waar te nemen hoe je lichamelijk intieme situaties ervaart.

Via Telegram schrijft bonajo: ‘De meeste mensen weten niet hoe een authentieke “ja” aanvoelt in het lichaam. Je kan bij seksuele intimiteit alleen een belichaamde ja voelen, in connection, als je je safe voelt. Safety is niet alleen de afwezigheid van dreiging, maar ook het ervaren van connectie. Hearing a “NO” means you need to acknowledge the other (mostly cis/trans vrouwxn, transgender, queers, BIPOC, nonhuman animals, Nature), als iemand met eigen behoeftes en verlangens, en dat! DAT werk, luisteren en presence, dat kan heel ongemakkelijk voelen voor diegenen met privilege en entitlement. In revolutionaire bewegingen wordt vaak gezegd: Voor mensen die gewend zijn aan privileges kan gelijkwaardigheid aanvoelen als onderdrukking.’

De actualiteit haalt deze thema’s in wanneer we, zoals gedurende de coronapandemie, in een wereldwijde, fysieke staat van isolatie worden geworpen, en vooral via digitale middelen moeten communiceren. Verbondenheid door fysiek contact was al minder vanzelfsprekend geworden door de toenemende digitalisering van onze relaties, maar tijdens de pandemie werd het zelfs onveilig. Voor bonajo sluit het aan op een centrale zorg: ‘Is aanraking een uitstervende sensatie? Eenzaamheid lijkt de epidemie van onze tijd. We lijken de taal van ons lichaam kwijt te raken. Waarom leren we kinderen alleen verbaal te communiceren, maar niet te voelen met hun buik? Wat vertelt een brok in je keel? Onze gesproken taal onthult wijsheden die uit je lichaam komen. Maar hoe leer je daarnaar luisteren? Door je eigen grenzen te verkennen leer je wat je nodig hebt, ook als dat gewoon een knuffel is. Om jezelf die mogelijkheid te geven, wat we willen en niet willen in ons leven, is een heel liefdevolle manier van zijn. It is the place where intimacy thrives, when we know when our body says yes. 🙂’, schrijft hen in een email.

Hoe ziet dat er in de praktijk uit? Voor een hands-on aanpak verwijst bonajo naar het Berlijnse collectief The Skinship, waarmee hen tijdens de lockdown bijvoorbeeld een online workshopreeks voor guided self-pleasure organiseerde, als hulpmiddel tegen isolatie en het groeiende gevoel van onheil dat velen ervoeren. Het doel was het bieden van een alternatief voor de neiging om teveel tijd online of op exploitatieve pornowebsites door te brengen, door deelnemers een diepere ervaring van intimiteit met henzelf te geven, met extra aandacht voor queer en niet-normatieve lichamen.

Hypervisibility

Het door bonajo aangedragen campagnebeeld, Big Spoon, waarop een grote groep mensen lepeltje-lepeltje ligt, werd afgewezen door de stad Venetië en op Instagram omdat er teveel bloot te zien zou zijn. Het frustreert bonajo: ‘De film gaat over het maximaliseren van intimiteit en overgave aan de zintuiglijkheid, zonder seksualiteit. Het gaat niet eens over seks. In onze samenleving wordt seksualiteit overal gebruikt om mensen naar ervaringen te lokken die niets met seks te maken hebben. In mijn film is seksualiteit een teaser naar een ruimte waarin we het eigenlijk hebben over intimiteit, aanraken, het lichaam, voelen en verbondenheid.’

Het is bonajo’s intentie om een soort transformatieve cinema te maken, waarin die waarden en overtuigingen op alle niveaus worden embodied. Niet alleen wat betreft zichtbaarheid en representatie, maar ook achter de schermen: ‘Hoe ga je met mensen om, met conflicten, met je crew, financiën, wat betaal je iedereen. Ik ben natuurlijk ook bezig met hoe mijn eigen privileges meespelen in mijn rol en in de ruimtes waarin ik werk. Dat kan heel complex zijn. Leiderschap is heel lang gebaseerd op power over, in plaats van power with. Ik ben dus veel gaan leren over non-oppressive en embodied leadership. Mensen die de lead nemen in een sociale groep zijn soms meer gemotiveerd, of kunnen dat beter. Als je wil leiden, moet je mensen achter je visie voor het collectief krijgen. Leiderschap wordt dan als het ware een service position voor het collectief.’

bonajo hoopt dat bezoekers van de presentatie in Venetië zich zullen herkennen in de complexiteit van zichzelf tegenover een ander en dat ze, door middel van die herkenningspunten, hun eigen aannames kunnen overstijgen.‘Dat is mijn grootste drive, hoe kunnen we afkomen van het otheren van de ander? Hoe kan jij de ander herkennen als spiegel van jouw eigen menselijke reis?’

Wie het werk van bonajo eerder heeft ervaren, ziet waarschijnlijk dat deze focus niet zozeer een nieuwe richting van werken is, maar eerder een uitbreiding van de liefdevolle en lichaamsgerichte vragen die hen in andere vormen eerder al onderzocht. bonajo: ‘Het gaat allemaal om de waarden die je aanhoudt in je relaties en naar jezelf. Hoe kan je jezelf blijven verkennen als een landkaart? Je eigen innerlijke vooroordelen ontleren? Om weer in mijn artistieke beeldtaal te werken is gewoon een andere plaats op die landkaart waarbij ik telkens andere vaardigheden inzet.’

bonajo vind het prettig dat hen mag presenteren in de Kerk van Compassie omdat het voelt alsof het gebouw een belichaming is van iets groters, dat ontzag heeft voor de Natuur. ‘Daarmee kan ik het ondanks de patriarchale, christelijke oorsprong weer verbinden met mezelf. De ruimte, de lichtinval. Het is toch een tempel die bedoeld is om lichamelijk te ervaren. Met die intentie is het Rietveldpaviljoen natuurlijk niet gebouwd. En tegelijkertijd staan we daar met alles wat god verboden heeft, zo van we are the daughters of the wxtches you didn’t burn, motherfuckers.’

Om in die context mensenlichamen die historisch gezien zijn uitgewist, te eren, recupereren en hyperzichtbaar te maken is extra bijzonder. Het onderstreept bonajo’s missie: ‘Juist door nieuwe manieren te cultiveren om in ons eigen lichaam te zijn, kunnen we de manier waarop wij met anderen omgaan radicaal veranderen.’ Ook in dit getraumatiseerde gebouw – in oorsprong een ode aan ons vermogen tot medemenselijkheid – kan de healing beginnen. Maar dan op de kosmische klok.