metropolis m

‘Wat is het verschil tussen de blik van een antropoloog en die van een kunstenaar?’ Het is een vraag die Clémentine Deliss, directeur van het Weltkulturen Museum in Frankfurt, stelt in de catalogus bij haar eerste tentoonstelling aldaar, Objekt Atlas: Feldforschung im Museum. Deliss heeft zich als taak gesteld een van de ingesleten gewoontes in etnografische musea – het presenteren van objecten ofwel als kunst of in een context – overboord te gooien. Ze wil de verzameling van ‘haar’ etnografische museum onderzoeken om tot nieuwe interpretaties van de meer dan 67.000 objecten te komen.

Deliss nodigde zeven kunstenaars uit objecten uit de collectie te kiezen en in reactie daarop nieuw werk te ontwikkelen. De enige uitzondering is Alf Bayrle (1900-1982). Hij maakte in 1934-35 als expeditiekunstenaar tekeningen van houten en stenen stèles in Ethiopië, die zich in de museumcollectie bevinden. Op verzoek van zijn zoon Thomas Bayrle zijn ze in de tentoonstelling opgenomen. De tekeningen hangen naast de originele stèles en dat levert een mooie vergelijking op. Waar de tijd gezichten en patronen op de stèles heeft uitgewist, zijn ze op Alf Bayrle’s afbeeldingen nog goed te zien.

Werd van de expeditiekunstenaars verlangd dat ze documentair te werk gingen, bij Deliss kregen de kunstenaars volledige artistieke vrijheid. Het is daarom opmerkelijk dat sommigen niet veel verder komen dan het documenteren van hun selectie. Neem de film van Helke Bayrle en Sunah Choi, waar ingezoomd wordt op de figuratieve details van 130 objecten. Het resultaat is saai – als kunst – en maakt dat je liever naar de objecten zou kijken, die in dit geval niet tentoongesteld zijn.

De aquarellen van Simon Popper boeien evenmin, hoewel zijn uitgangspunten veel interessanter zijn. Voor de ene serie liet hij zich inspireren door de aquarelillustraties op de inventariskaarten van objecten, die in de Tweede Wereldoorlog uit de verzameling zijn verdwenen, en voor de tweede serie door objecten met paarmotieven. De Ibeji-beeldjes uit West-Afrika en het keramiek uit Peru intrigeren veel meer dan de afbeeldingen die hij ervan maakte. De laatste zorgen er wel voor dat je nogmaals naar de tentoongestelde objecten kijkt en geïnteresseerd raakt in hun geschiedenis en betekenis.

Bij Marc Camille Chaimowicz en Thomas Bayrle zijn niet alleen de geselecteerde objecten prachtig, maar ook de ontstane werken. Chaimowicz koos de objecten uit waar hij graag naar kijkt. Het levert een verzameling op die je anders waarschijnlijk nooit zo zou zien in een etnografisch museum, omdat niet alleen de categorieën uiteenlopen, maar ook de herkomstlanden. Hij heeft de motieven van de objecten (bloemen, vogels, veren, dieren) losgeweekt en gebruikt om panelen en behang mee te versieren. Wat dit werk, The Frankfurt Suite, zo geslaagd maakt, is dat de objecten uit de verzameling, de panelen en het behang een geheel vormen dat vele associaties oproept. Het blijft niet hangen in een vergelijking van object met illustratie, waarbij de laatste het loodje legt. Dit geldt ook voor Bayrle’s combinatie van manden en visnetten uit Indonesië met zijn eigen werk, Trap for Stupid Cars. Deze gevlochten autowegen in de vorm van een mand (waaruit de auto’s niet kunnen ontsnappen) kun je zien als een humoristische kritiek op onze consumptiemaatschappij, waar mensen in hun Hummer stappen om een pak melk te halen.

Ik ervaar Objekt Atlas in eerste instantie als wat mager, omdat ik niet kan ontsnappen aan het beoordelen van de kunstwerken op hun autonome waarde en de vraag stel of ze buiten deze tentoonstelling ook getoond zouden kunnen worden. In tweede instantie vind ik de tentoonstelling toch geslaagd, omdat het me anders naar de etnografische objecten doet kijken. Ik kan de experimentele aanpak van Deliss waarderen. Kunstenaars te vragen etnografische objecten te ontcijferen en te complementeren met eigen werk is veel interessanter dan het aanschouwen van de objecten in de gebruikelijke opstelling, ingedeeld naar land en functie. Dat de ontstane werken dan niet allemaal functioneren als kunst, het zij zo.

Roos Gortzak, curator en criticus, Karlsruhe