metropolis m

Latai Taumoepeau, “Deep Communion sung in minor (ArchipelaGO, THIS IS NOT A DRILL)”, 2024. Exhibition view of “Re-Stor(y)ing Oceania”, Ocean Space, Venice. Co-commissioned by TBA21–Academy and Artspace, and produced in partnership with OGR Torino. Photo: Giacomo Cosua

De oceaan is toenemend een van de grote aandachtspunten van de klimaatcrisis. Was de aandacht lange tijd op het land gericht, toenemend gaat die uit naar het water waar de consequenties van een enkele graad temperatuurstijging al extreem verwoestend kunnen zijn op zowel de eigen systemen, als, via het weer, die daarbuiten. Ruim tien jaar geleden besloot de TBA21–Academy de oceaan tot speerpunt van haar programma te maken dat op allerlei manieren probeert een betere omgang met de oceaan te stimuleren.

Sinds 2012 houdt TBA21–Academy zich bezig met het aangaan van transdisciplinaire samenwerkingsverbanden om klimaatverandering en ecologische transformatie te onderzoeken. Dit gebeurt vanuit de hypothese dat het werk van kunstenaars kan bijdragen aan het verbeelden van nieuwe manieren om de planeet te bewonen. Tegelijkertijd zien zij kunst als een noodzakelijke en gelijkwaardige gesprekspartner bij het nadenken en praten over klimaatactivisme en beleidsvorming. ‘De oceaan is een systeem binnen het milieu dat verandering belichaamt.’ Zo introduceert Markus Reymann, artistiek directeur van TBA21–Academy, de focus van de autonome onderzoekstak van de TBA Foundation, gevestigd in Madrid.

Danai Giannoglou

De TBA 21–Academy is voortgekomen uit de TBA Foundation? Wat was de gedachte achter dit initiatief?

Markus Reymann

‘De TBA Foundation werd in 2002 opgericht door Francesca Thyssen-Bornemisza en begon als een kunstcollectie met als doel actief te opereren in de publieke sfeer. Al snel werd haar echter duidelijk dat ze zich op een dieper en betekenisvoller niveau wilde verbinden met het artistieke proces, in plaats van zich enkel te richten op de aanschaf van kunstwerken. Toen het tienjarig bestaan van de TBA Foudation naderde, besloot ze een speciaal project te lanceren dat zich enerzijds op milieukwesties zou richten en anderzijds op een fundamenteel andere manier van werken binnen de Foundation. Mede vanwege de sociaal gedreven praktijken en op onderzoek gebaseerde werken van kunstenaars die we al steunden binnen de collectie, realiseerden we ons dat er veel interesse is in de oorzaken en structurele gevolgen van het soort transdisciplinaire samenwerking dat uit dat soort werk spreekt.
In de TBA21–Academy besloten we ons te concentreren op twee kernvragen. Ten eerste: hoe we binnen het milieu een systeem kunnen identificeren dat verandering belichaamt. Tijdens onze gesprekken kwam de oceaan naar voren als een centraal thema. De oceaan is een dynamisch systeem, voortdurend in beweging, maar toch ingewikkeld en verbonden met alles om ons heen. Om dit te begrijpen, moet je je tijdsperspectief aanpassen en vanuit een vloeiend perspectief denken. Ten tweede wilden we benadrukken hoe het was om op een andere manier te werken dan hoe de Foundation tot dan toe had geopereerd. We besloten tijdelijk te stoppen met het produceren van kunst en in plaats daarvan samen te werken met kunstenaars als ‘begeleiders van transdisciplinaire onderzoeksprojecten’. Deze projecten waren niet per se gericht op de oceaan zelf, maar gingen uit van de oceaan en werkten ermee samen. Wat is de oceaan eigenlijk? De gebruikelijke perceptie is dat de oceaan een oppervlakte is, met een strand of een visgebied. Wij willen echter ook onderzoeken hoe kennis over de oceaan is gevormd en ontwikkeld.’

Latai Taumoepeau, “Deep Communion sung in minor (ArchipelaGO, THIS IS NOT A DRILL)”, 2024. Exhibition view of “Re-Stor(y)ing Oceania”, Ocean Space, Venice. Co-commissioned by TBA21–Academy and Artspace, and produced in partnership with OGR Torino. Photo: Giacomo Cosua
Danai Giannoglou

Wat interessant is aan de oceaan, is dat deze enerzijds een gedeeld collectief beeld oproept, maar anderzijds door zijn enorme omvang en vloeibaarheid juist zeer divers is en openstaat voor verschillende interpretaties en projecties.

Markus Reymann

‘Voor ons is de oceaan niet alleen een geografische plek, maar ook een conceptueel kader. Denken met de oceaan dwingt je om jezelf los te maken van lineaire, landgebonden denkwijzen. De oceaan is een arena waar allerlei geopolitieke activiteiten plaatsvinden, zoals het winnen van grondstoffen en nucleaire tests. In ons collectieve geheugen wordt de oceaan vaak gezien als een afgelegen en lege ruimte die onaangetast blijft. Kunstenaar en schrijver Allan Sekula noemde het de ‘vergeten ruimte’. Al in de beginfase van TBA21-Academy, toen we in gesprek waren met wetenschappers en activisten, beseften we dat de situatie rond de oceaan alarmerend slecht was. We vroegen ons af: wat doen we nu met deze informatie? Wat is onze verantwoordelijkheid? Is het genoeg om tentoonstellingen te maken die misschien bewustwording creëren, of staat er iets groters op het spel? We werken op een case-by-case basis, wat inhoudt dat we de situatie eerst evalueren voordat we besluiten of het zinvol is om een beschermd natuurgebied te creëren, een juridische interventie te doen, een educatief programma op te zetten of een kunstwerk te produceren. Maar meestal gaan al deze dingen uiteindelijk hand in hand en versterken ze elkaar.’

Danai Giannoglou

Hoewel de TBA21–Academy naar de oceaan en andere waterlichamen als geheel kijkt, heeft het ook een operationele basis in de tentoonstellingsruimte Ocean Space in Venetië. Er is ook op Jamaica is al jaren een plek waar jullie bij betrokken zijn. Hoe verhouden deze specifieke geografische gebieden zich tot jullie ideeën en hoop voor de oceaan?

Markus Reymann

‘We hebben verschillende locaties overwogen, maar Venetië heeft de vreemde gewoonte om zichzelf en de wereld te reflecteren door de lens van kunst, terwijl het ook op het kruispunt van uitwisselingen ligt. Toen we met het project begonnen, was Venetië ook het iconische front voor klimaatverandering in Europa. Jamaica is daarentegen een ander verhaal. Francesca Thyssen-Bornemisza’s familie heeft een langdurige band met Jamaica. Francesca leerde daar zwemmen, en als kind was haar favoriete bezigheid om naar het rif te gaan en de vissen te voeren. Later leerde ze haar eigen kinderen ook daar zwemmen, maar toen ze met haar jongste naar het rif ging, realiseerde ze zich dat er niets meer van over was. Dus in de helft van haar leven zag ze de achteruitgang van dit rif tot het punt dat het als dood werd gezien.
Enkele jaren later, op onze terugweg van een reis naar Silver Bank in de Dominicaanse Republiek met kunstenaars Jana Winderen en Chris Watson, evenals een aantal walvis- en koraalspecialisten, vertelde Dr. Ruben E. Torres ons over een project waaraan hij samen met de lokale gemeenschap werkte. Het project was een koraalkwekerij, waar hij de kinderen had geleerd hoe te duiken en koraal te kweken. Francesca vroeg meteen of we een soortgelijke kwekerij in Jamaica konden opzetten, en zo geschiedde. Dr. Torres stelde samen met zijn collega Dr. Dane Budo voor om ook een onderzoeksplek op te zetten en samen te werken met de Universiteit van West-Indië. Na een jaar van analyse leidde dit tot de oprichting van een beschermd zeegebied, de East Portland Fish Sanctuary. We richtten ook de Alligator Head Foundation op, die het gebied beheert en we verbonden het met ons werk door middel van een residentieprogramma voor kunstenaars.’

Danai Giannoglou

Jullie activiteiten omvatten een breed scala als het gaat om denken over het klimaat. Jullie nemen deel aan grootschalige klimaatconferenties, maar maken ook tentoonstellingen, lobbyen op lokaal en internationaal niveau en betrekken artistieke praktijken daarbij. Hoe overbruggen jullie de verschillende ‘stromingen en onderstromen’ van de programmering die in schaal varieert?

Markus Reymann

‘Het is allemaal één verbonden geheel dat zich op verschillende manieren manifesteert. Voor ons betekent handelen zowel in termen van ecosysteemherstel als in beleidsvorming. Toch blijven we een hedendaagse kunstorganisatie en werken met kunstenaars staat altijd centraal in alles wat we doen. Voordat we onze eerste tentoonstelling maakten, hadden we al drie beschermde gebieden gecreëerd en waren we waarnemers geworden bij de International SeaBed Authority, het VN-orgaan dat belast is met het beheer van de hulpbronnen op de diepe zeebodem in internationale wateren. Door deze functies en door deel te nemen aan internationale conferenties, realiseerden we ons dat cultuur geen deel uitmaakt van het klimaatdebat. De klimaatcrisis is ook een crisis van verbeelding. Het is gemakkelijker om het einde van de wereld voor te stellen dan het einde van het kapitalisme, en toch wenden we ons niet zozeer tot kunstenaars die experts zijn op het gebied van verbeelding. Daarom wilden we de hypothese testen dat kunst en cultuur versnellers kunnen zijn van transformatieve processen, zowel sociaal als ecologisch.’

Danai Giannoglou

Wat is uiteindelijk het politieke potentieel van een tentoonstelling of van een hedendaagse kunststichting in het algemeen?

Markus Reymann

Elke publieke uitspraak is politiek. Het is onze verantwoordelijkheid om diversiteit van expressie en veelheid van standpunten te verdedigen. We handelen vanuit de overtuiging dat kunstenaars en culturele producenten deel moeten uitmaken van de klimaatdiscussie. De grootste uitdaging is dat de dialoog vaak wordt overgedragen aan wetenschappers en beleidsmakers, maar we moeten niet vergeten dat de kunst de capaciteit heeft om niet alleen tot het verstand te spreken. Dit is ons pleidooi: kunst deel laten uitmaken van het gesprek. Ik stel het me als volgt voor: er is een situatie van radicale experimentatie en speculatie, en dan is er de tijd van vertaling en implementatie. Wat wij doen bij TBA21–Academy is proberen deze fasen dichter bij elkaar te brengen.’

OCEAN SPACE_Petrit Halilaj & Alvaro Urbano, Venice Biennale, 2022 ©gerdastudio
Danai Giannoglou

Ik denk dat de term ‘academy’ de sleutel is tot het samenbrengen van de twee fasen, omdat het een educatief proces impliceert, een leercomponent. Van wie denk je dat je leert en wie geef je les?

Markus Reymann

‘De “academy” is eigenlijk als titel gekozen om vragen op te roepen over wie het recht heeft om te creëren, om nieuwe kennis te creëren en om die kennis als waardevol te beschouwen. Ik denk niet dat we TBA21-Academy zien als iemand die lesgeeft, maar er zit een leercomponent in alles wat we doen. Als organisatie hebben we nooit een einde bereikt, we zijn altijd in een staat van wording, en onderdeel daarvan is altijd openstaan om te leren. Dus ik zou zeggen: pedagogie ja, lesgeven nee.’

Danai Giannoglou

Hoe zie je de toekomst van TBA21–Academy?

Markus Reymann

‘Ik wil dat we steeds meer actieve zorg voor het klimaat integreren in culturele programmering. We experimenteren ook met bestuursmodellen en we maken deel uit van Zoöp, een model dat is bedacht door Het Nieuwe Instituut en gebaseerd is op regeneratieve principes. Dit betekent onder andere dat je een positie hebt in de bestuursstructuur van de organisatie – wij hebben die in de adviesraad – die de “Speaker for the Living” wordt genoemd. Deze positie analyseert alles wat we doen door de lens of het bevorderlijk is voor het leven of juist enkel extractief. Ik wil ook dat we actief worden in projecten voor ecosysteemherstel. Maar ik geef toe dat we een bevoorrechte positie hebben als een particuliere organisatie en daardoor veel projecten op ons kunnen nemen.’

Meer info HIER

Danai Giannoglou

is een curator en schrijver

Recente artikelen