metropolis m

‘Mijn boekje gaat daarover. De ondertitel is “over de terugkeer van de ambachtelijkheid in de kunst en omstreken”, want ook buiten de kunst zie je het. Helemaal weg is het ambacht trouwens nooit geweest, maar door het belabberde en zelfs kunstvijandige imago in de tweede helft van de twintigste eeuw is dat wel een dieptepunt geweest. En nog altijd werkt dat door. Op de tentoonstelling van Mike Kelley in het Stedelijk hoorde ik een bewonderaar hem een conceptueel kunstenaar noemen. Terwijl ik primair een maker zag.’

‘Ik registreer vooral wat zich al voltrekt. De flitswereld waarin wij leven, mogelijk gemaakt door allerlei technologische wondermiddelen, heeft ook de behoefte versterkt aan het tegendeel: wezenlijke aandacht, rijpingstijd, traagheid. Ons lichaam blijft de maat der dingen, en anders dan bijna alles, techniek, kennis, cultuur, verandert dat lichaam nauwelijks. We doen het nog steeds met dezelfde fysieke uitrusting als de grotbewoners van Chauvet, 30.000 jaar geleden. Ambachtelijkheid is op de eerste plaats dat lichaam bij de les houden, op je zintuigen varen, ideeën daar niet los van zien maar in een voortdurende wisselwerking met je fysieke intuïtie laten ontstaan en op waarde schatten.’

‘Ideeën zijn prachtig, geef mij er een en ik leef. Maar wat is ideële zuiverheid? Ik denk een religieus relict. Ik zeg in mijn tekst dat na de dood van God de dingen in zijn plaats zijn gekomen. We moeten weer goede buren met de dingen worden, zei Nietzsche. En zijn zuivere ideeën mededeelzaam? Zelfs Bruce Nauman, die ambachtelijkheid in de kunst onzin vond, moest toegeven dat je zonder enige vaardigheid niet kon communiceren.’

‘Niet door toedoen van de kunst. Niet doordat de kunst onder aanvoering van Marcel Duchamp besloot dat denken op zichzelf al genoeg was, en dat maken dan verder neerkwam op een invuloefening die je net zo goed kon laten. Ik stel de economie verantwoordelijk, de arbeidsdeling. Die werd ingevoerd nadat Adam Smith in 1776 had betoogd dat een speldenfabriek veel meer zou opbrengen als niet elke arbeider zijn eigen spelden maakte, maar iedereen steeds hetzelfde onderdeeltje deed. In de negentiende eeuw nam dat helse vormen aan.
Marx reageerde met zijn vervreemdingstheorieën en kunstenaars met de Arts and Crafts-beweging. Toen ik dat allemaal weer eens bestudeerde, kreeg ik steeds meer bewondering voor de kunst, omdat die in het scheiden van maken en denken eerder de laatste dan de eerste was, en de economische manier van doen juist opmerkelijk lang heeft getrotseerd. Ook Duchamp is voor mij een ambachtsman, omdat hij altijd aan het fröbelen was, tot aan zijn laatste snik. Daaraan had hij zijn intellectuele sensitiviteit te danken. Zijn readymades doen daar niks aan af, om ambachtelijk te zijn hoeft een kunstenaar echt niet alles zelf te maken, dat doen architecten ook niet. Dat Duchamp wordt gezien als een ideeënman die zijn handen niet vuil maakte is mythevorming achteraf, waar hij zelf overigens graag aan meewerkte.’

‘Een factor is dat die door de economie op de spits gedreven scheiding van bedenken en uitvoeren zichtbaar tot rampen is gaan leiden. In onze diensteneconomie is de laag van het management te dik en te log geworden. Productie is uit het zicht verdwenen en naar lagelonenlanden verhuisd, en werken speelt zich nog vooral af achter beeldschermen. Of het nu om onderwijs, zorg of banken gaat, de bazen lijken het contact met het concrete werk, de klas, het bed, de centen, totaal te zijn kwijtgeraakt. Het is interessant dat nu het werk uit lagelonenlanden weer wordt teruggehaald, offshoring wordt weer reshoring. Zelfs de ambachtsschool wordt in ere hersteld. Een andere factor lijkt me de westerse obsessie met het kwantificeren van alles, kwaliteit die niet in cijfers is te vangen bestaat niet. Dat moest wel reacties oproepen. We willen weer contact met de dingen zelf, met eigen vingertoppen voelen dat iets kwaliteit heeft, los van effect of opbrengst.’

‘Voor mijn gevoel benadrukt mijn tekst van begin tot eind dat hand en hoofd nooit zonder elkaar kunnen. Handwerken als een kip zonder kop is stompzinnig. Ik ben de laatste die de kunstkopiisten die ik in China bezocht creatief zal noemen. Wel stel ik met genoegen vast dat ook zij in hun werk hun persoonlijkheid niet kunnen verloochenen, al proberen ze nog zo om machines te zijn. Ook denk ik dat “oefening, oefening, oefening”, zoals Peter Sloterdijk het Nietzsche nazegt, het beste advies is voor wie grote kunst wil maken.’