metropolis m

Een argeloze binnenkomst is de bezoeker in het Stedelijk Museum Schiedam ontzegd. Alvorens de installatie Taste of a Stone van Otobong Nkanga te betreden moet hij blauwe plastic overschoenen aantrekken. Dit om te voorkomen dat er zich een wit kalkspoor door het museum zal vormen na het bezoek; de vloer is namelijk bezaaid met witte, poederige kiezels. In een hoek van de ruimte bevinden zich twee monumentale wandtapijten die ruggelings aan elkaar worden gepresenteerd. Langs de muren staan zes kleine houten tafels met daarop kalkstenen bedrukt met foto’s, tekst, een kaart en een tekening. Hiermee overdenkt Nkanga de verschillende betekenissen van een steen. Ze onderscheidt de steen als grensaanduiding, relikwie, verdedigings- of vernietigingsmiddel, souvenir en gereedschap.

De steen is voor Nkanga een drager van herinneringen, gedachten en emoties. In een breder kader is het voor haar een sociale verbinding tussen het aardse en het menselijke. Het is niet zozeer een mystieke betekenis die Nkanga zoekt; voor haar installatie gebruikt ze geen bijzondere stenen. Op de grond liggen gewone witte kiezels en op de tafels ligt kalksteen. Net zo zakelijk zijn de afbeeldingen op de textielwerken. Tegen een blauwe achtergrond zet Nkanga op het ene werk de abstract ogende moleculaire structuur van een mineraal uiteen. Het andere – intrigerender en complexer op het oog – toont twee schematische mensfiguren met geometrische vormen als hoofden, die de exploitatie van het materiaal en de mineralenhandel verbeelden.

De historische en hedendaagse strijd die gepaard gaat met deze exploitatie en de machtsstrijd om land spelen een belangrijke rol in dit werk. Bij één van de tafels hangt een steen met daarop een plattegrond waarop het land van een niet nader omschreven eigenaar ‘E.B.N.’ in kaart is gebracht. Op het overzicht is ook grond van een nieuwe bezitter en het gebied van E.B.N. dat hij heeft veroverd te zien. ‘They have invaded our land’, lezen we op hetzelfde tafeltje, ‘and displaced the stones of demarcation. / We broke their wall and are ready / to take back what is ours.’ Het West-Afrikaanse land Nigeria, het geboorteland van Nkanga, was jarenlang een Engelse kolonie en werd in 1960 onafhankelijk verklaard. De etnische groepen van het land, waaronder de Ibibo waar Nkanga zich toerekent, zijn voortdurend met elkaar in strijd. Daarnaast zorgt de oliewinning in het land voor regelmatige crises. Nkanga zinspeelt hier op de perverse neiging van de mens om grondstoffen om te vormen voor menselijke doeleinden alsook het verlangen naar het veroveren van land. Is het in dat licht niet een curieus gebaar om een museumzaal te bedekken met materiaal?, bedenk ik me ineens. Is het niet gewoon territoriumgedrag om minimaal, maar breeduit de ruimte in beslag te nemen?

Taste of a Stone doet ascetisch en evenwichtig aan door het vele wit en licht. Sensueel en poëtisch door de minimale maar afgewogen tekst en beeld dat het verhaal van de steen vertelt. In iets andere formaties presenteerde Nkanga de installatie eerder op andere plekken. Op de Sharjah Biennial in 2013 was zijzelf voortdurend in de installatie aanwezig, waarbij ze de bezoekers vroeg wat zij wilden dat zij deed. Met dat in gedachten voelt Nkanga’s afwezigheid in Schiedam als een gemis. Haar werk is meer dan een verstild landschap voor contemplatie. Met haar eigen aanwezigheid, die zou dienen als een klankbord voor de individuele bespiegelingen van de bezoeker, zou het verhalende potentieel van haar werk een grotere reikwijdte zou geven. Nu blijft de presentatie toch enigszins onbevredigend.

Julia Steenhuisen is kunsthistoricus, Amsterdam