metropolis m

Het jaar is 2014 en, zoals veel vrouwen van mijn generatie, breng ik mijn vrije tijd door op Tumblr. Ik volg de tags art en poetry, lach om memes van series en films en zet een hartje bij de gedichten die mijn gemoedstoestand weerspiegelen. Het was tijdens een van deze speursessies dat ik het werk van Penny Goring ontdekte. Op een dag verscheen een van haar werken op mijn feed, tussen de filmquotes en foto’s van vintage boekomslagen. Het betreffende werk was een zelfportret van de Britse kunstenaar en dichter, dat door de lage resolutie van de afbeelding vrij korrelig leek. De vrouw in het portret keek mij zelfverzekerd, zelfs ietwat uitdagend aan. Haar krachtige uitstraling vormde een ongemakkelijk contrast met de begeleidende tekst, die overduidelijk met Microsoft Paint op de afbeelding was geplakt: I fuk death wiv my love bone. Met zijn opzettelijke spelfouten en dramatische taal las de zin als iets dat je op een toiletdeur zou aantreffen. Esthetisch was het beeld allerminst, maar toch bleef ik ernaar kijken. Wie was deze mysterieuze vrouw, vroeg ik mij af, en wat deed ze in hemelsnaam op Tumblr?

Penny Goring werd in 1962 geboren in Londen. Ze studeerde in 1994 af aan de Kingston School of Art, waar ze een BFA in beeldende kunst behaalde en een kleurrijke, simplistische beeldtaal ontwikkelde. Ze was geen alom geliefde student. Een van haar vaste docenten was kritisch op haar werk omdat het, naar zijn mening, te ‘girl’s world’ was – oftewel, te meisjesachtig. In de jaren na haar afstuderen werd het, op commercieel vlak tenminste, stil rondom Goring. De kunstenaar had weinig geld en geen financieel vangnet, waardoor ze slechts beperkt materiaal kon kopen voor haar praktijk, en vanwege haar turbulente persoonlijke leven – dat werd gekenmerkt door geweld, verslaving en post-traumatische stress – was ze niet in staat om de carrièreladder te beklimmen op de manier die van een jonge kunstenaar in een wereldstad wordt verwacht. Door haar socio-economische situatie had Goring geen toegang tot financiële bijstand of adequate therapie voor haar traumaklachten. Wanneer ze zich ertoe kon zetten om te schilderen, gebruikte ze huis- tuin- en keukenmaterialen in plaats van professionele verf: de inkt uit haar balpennen, of kleurstoffen van de bakafdeling in de supermarkt.

Een tijdsprong naar de vroege jaren 2010. Inmiddels is het internet, en niet de kunstacademie, het zenuwcentrum van nieuwe artistieke ontwikkelingen. Dit is goed nieuws voor Goring: voor een digitaal schilderij heb je geen dure verfspullen nodig. De installatie van MS Paint, dat gratis bij elke Windows PC wordt geleverd, volstaat. In plaats van meisjesachtige taferelen te schilderen zoals in haar studententijd, gebruikt Goring – inmiddels ver in de veertig – jeugdfoto’s van zichzelf als primair materiaal voor haar digitale collages. Deze opgeblazen portretten, die ze in MS Paint ‘beplakt’ met duistere leuzen (we couldn’t find your grave/the cemetery is enormous), noemt ze ‘image macros’: uitvergrote beelden die door de toevoeging van poëzie iets meme-achtigs krijgen, en daardoor aantrekkelijk zijn voor social media waar de share-knop koning is. Geen toeval, dus, dat mijn eerste ontmoeting met Goring op Tumblr plaatsvond.

In deze periode wordt Goring een belangrijke stem in de ‘alt lit’ beweging, een literaire subcultuur die de sociale gebruiken van het internet als uitgangspunt neemt en de traditionele conventies van kunst en literatuur achterwege laat. Spelfouten, banale observaties en slordig bewerkte afbeeldingen vormen de signatuur van de alt lit-esthetiek. Door de gelijkwaardigheid en de willekeur van online gemeenschappen zijn institutionele hiërarchiën waardeloos geworden, aldus de filosofie van alt lit. Kunstenaars kunnen het zich permitteren om nonchalant, lui en melig te zijn. Op papier is het een mooi idee, maar zoals met de meeste idealistische denkwijzen kent de praktijk ook haken en ogen. Eind 2014 treden enkele vrouwen naar buiten met verhalen over seksuele intimidatie door prominente mannen in de alt lit beweging, die zich door de anti-conventionele inslag van de gemeenschap onaantastbaar waanden. Het rebelse karakter dat de alt lit-gemeenschap kenmerkte bleek een kiemgrond te zijn voor misbruik en uitbuiting. In de Facebook-groepen van de beweging stapelen de verhalen zich op, en tegen 2015 wil niemand meer met alt lit geassocieerd worden. De overgebleven kunstenaars en schrijvers splitsen zich op in nieuwe collectieven, die weliswaar geen kek label hebben maar wel zorg dragen voor hun leden. Ze treffen elkaar zowel online als offline, bij poëzie avonden en groepsexposities in lokale galeries, voornamelijk in Brooklyn (New York, VS) en Londen (VK). Langzaam verdwijnt het alt lit-drama naar de achtergrond.

Goring is een van de kunstenaars die de ‘val’ van alt lit overleeft. Door haar populariteit op Tumblr wordt haar werk als toetssteen van de hedendaagse internetkunst gezien. In 2015 maken haar image macros deel uit van de online tentoonstelling Poetry as Practice, een samenwerking tussen het New Museum in New York en mediakunstplatform Rhizome. Gorings output in deze tijd is indrukwekkend: bijna dagelijks post ze gedichten, GIF-afbeeldingen en image macros van eigen hand op social media. ‘Het is geweldig om een publiek te vinden voor mijn werk zonder dat ik daarvoor mijn huis hoef te verlaten,’ zegt Goring over haar online productieperiode. Tegelijkertijd begint de kunstenaar in deze tijd ook weer haar analoge praktijk op te zetten. In dit medium blijkt ze al even productief: tussen 2016 en 2018 werkt ze aan twee uitgebreide schetsprojecten, de Amelia reeks (2017-2018) en Extreme Naked Yoga (2017). Voor beide projecten maakt ze tientallen schetsen met viltstift. In de eerste reeks reageert Goring op de dood van een geliefde vriendin; in de tweede gebruikt ze foto’s van pornosites als blauwdruk voor getekende zelfportretten. De kleurrijke, ‘meisjesachtige’ stijl die ze voor haar afstudeertentoonstelling gebruikte wordt opnieuw geïntroduceerd, alleen zijn de thematieken van haar nieuwe werk allesbehalve lieflijk. Integendeel, de schetsen van Goring zijn grimmig en confronterend, en werken zoals Valium Reject (2016) en Amelia Dead Inside Me (2017), waarin de vrouwelijke subjecten huilen en bloeden, lezen als gestileerde wanhoopskreten.

Het ‘meisjesachtige’ stripboekregister dat Goring in haar schetsen aanboort dient niet louter ter provocatie, maar heeft ook een kritische functie. Met haar werk wil Goring de schijnwerper richten op de positie van alleenstaande moeders uit de Britse arbeidersklasse – een gemarginaliseerde groep waar zij zelf ook toebehoort – die onder het conservatieve beleid van Boris Johnson voortdurend moeten koorddansen boven een economische afgrond. Door de schematische, bijna kille tekenstijl van Goring wordt het object van haar kritiek – de keerzijden van het kapitalisme – op kraakheldere wijze in beeld gebracht. Zo bestaat het meest recente schetsproject van Goring, Art Hell (2019-2020), uit vijftig dystopische illustraties op memoblokpapier, waarop naakte vrouwen verdrinken, doodbloeden en uit ramen springen. Volgens Goring dient het grote volume van deze heftige beelden om te benadrukken hoe alledaags het geweld tegen vrouwen (en met name financieel benadeelde vrouwen) is geworden. In deze tijden van austerity (het zogenaamde ‘bezuinigingsprogramma’ van de Britse overheid) je brood willen verdienen als kunstenaar, voelt voor Goring als een soort suïcidemissie – een die de kunstenaar bovendien niet kan weerstaan, omdat zij altijd met volle overgave voor de kunst heeft geleefd. De titel Art Hell is dus niet bepaald uit recalcitrantie gekozen.

Als liefhebber van Gorings werk voelt het dan ook als een zegeviering dat de kunstenaar dit jaar, op zestigjarige leeftijd, haar eerste institutionele soloshow heeft en wel in het Institute of Contemporary Arts in Londen, haar geboortestad. De expositie, die de naam Penny World draagt, is geen formeel retrospectief van Gorings oeuvre maar een vogelvlucht door de thema’s en media die tot op heden een hoofdrol hebben gespeeld in Gorings praktijk. De muren van het museum zijn bedekt met image macros (de ‘binnenkomer’ Antiraptor (2014) begroet bezoekers met de zin: I dream of anticapitalist raptors) en de individuele zalen van het ICA zijn gevuld met Gorings schetsen, schilderijen en sculpturen. Naast haar ‘meisjesachtige’ illustraties, speelt Goring ook graag met de feminiene beeldtaal van textielwerk. Geïnspireerd door haar grote voorbeeld Louise Bourgeois, maakt Goring al jarenlang stoffen poppen met naald en draad. De extreme emoties die deze poppen uitstralen – de werken dragen namen als Grief Doll (2019), Dust Doll (2019) en Hell Doll (2022) – suggereren een toepassing in een voodooritueel, waarbij de bron van de betreffende kwelling op artistieke wijze wordt uitgedreven. Na het zien van deze poppen krijg je het idee dat de titel van de expositie, Penny World, niet uit narcisme is gekozen, maar als een knauw naar de docent die Gorings vroegere werk afdeed als girl’s world; en om zo een lans te breken voor het ‘meisjesachtige’ als een waardig hulpmiddel voor artistiek (zelf)onderzoek.

Met de institutionele erkenning die Goring nu (eindelijk) toekomt, zou je haast vergeten dat haar doorbraak als kunstenaar op social media plaatsvond. Daar heeft het ICA iets op gevonden: ter gelegenheid van de tentoonstelling heeft het museum een speciaal Penny World gezichtsfilter ontworpen, dat gebruikers via Snapchat en Instagram op hun eigen selfies kunnen toepassen. Wanneer het filter geactiveerd wordt, krijgt de gebruiker het gezicht van Goring uit een van haar image macros op hun eigen hoofd geplakt. Het filter is een toepasselijke verwijzing naar Gorings online geschiedenis als peetmoeder van de memekunst, en situeert haar werk daarbij in de hedendaagse, selfie-gerichte mediatrends. Daarnaast voelt het filter als een ludieke beloning voor de duistere rit die Penny World haar bezoekers biedt. Voor wie nog niet genoeg heeft van de zwartgallige wereld van Goring heeft haar galeriehouder Arcadia Missa twee bundels van haar online poëzie (her)uitgebracht: Hatefuck the Reader (2022; oorspronkelijk 2016) en Fail Like Fire (2022). De intense teksten in deze boeken lezen als bewijsmateriaal voor de harde strijd die Goring de afgelopen decennia heeft gevochten. Institutionele erkenning was zelden zo zuurverdiend.