metropolis m

De beroemde filmer Alejandro Jodorowsky werkt aan een film over zijn leven, dat in het teken staat van de psychomagie. Als de psychoanalyticus geneest met woorden doet de beoefenaar van psychomagie dat met handelingen. Jodorowski over een praktijk die hij zelf bedacht heeft en in het leven en werk beoefent.

Agnieszka Gratza

Kun je iets vertellen over je nieuwe film?

Alejandro Jodorowsky

‘Mijn nieuwe film heet Psychomagic, an Art to Heal. Ik heb er nog niets over gezegd, omdat ik er nog mee bezig ben. Zodra het af is, zal ik het tonen aan ongeveer vijftig mensen om hun reactie te zien. Dan weet ik hoe ik over deze film moet praten. Dus om er iets over te kunnen zeggen en om uit te kunnen leggen waar de film over gaat, moet ik eerst de reactie van het publiek kennen.’

 

Agnieszka Gratza

Hoe lang werk je er al aan?

Alejandro Jodorowsky

‘Een jaar. Elke film duurt ongeveer een jaar om te maken. Strips ook. Cinema is een collectieve kunst. Het is één van de meest complete kunstvormen die er is. Je kunt het niet alleen. Kunstenaars houden zich er niet vaak mee bezig, omdat het te veel geld kost, maar wanneer ze toch een film maken, is het geweldig.’

 

Agnieszka Gratza

Als ik het goed begrijp is het een documentaire. Klopt dat?

Alejandro Jodorowsky

‘Een documentaire is interessant voor een historicus, het vertelt over dingen die zijn gedaan en legt ze uit. Ik ben een kunstenaar en ik heb deze film gemaakt zoals ik dat wil, maar ik weet niet hoe mensen erop zullen reageren, omdat het geen documentaire of film is, maar allebei tegelijkertijd. Het is zo nieuw dat mensen geen referenties hebben. Om iets te begrijpen, moeten de hersenen het vergelijken met wat ze al kennen. Toen ik een heel dikke vrouw in één van mijn films toonde, zeiden mensen: “Ah, dat is Federico Fellini.” Toen ik een dwerg toonde: “Dat is Luis Buñuel.” Bij een monster: “Ah, dat is Tod Browning.” Daarna pas zegt men: “Dat is een Jodorowsky.” Pas na verloop van tijd zien mensen je voor wie je bent na eerder je werk te vergelijken met dat van anderen.’

Agnieszka Gratza

Onlangs zag ik The Holy Mountain met vrienden en iemand, een kunstenaar, merkte op: ‘Oh, kijk, Matthew Barney heeft het allemaal daar vandaan.’ En hij bleef maar zeggen: ‘Het is leuk om eens een origineel te zien. Eindelijk een origineel.’ Het publiek is dus gevoelig voor iets dat origineel is in plaats van een imitatie.

Alejandro Jodorowsky

‘Ik heb daar last van gehad in Chili, omdat ik van schilderen hield en er in Chili alleen maar kopieën waren, geen enkel origineel werk.’

Agnieszka Gratza

Zou je iets kunnen zeggen over de titel van de film: Psychomagic, an Art that Heals?

Alejandro Jodorowsky

‘Nee, het is niet Psychomagic, an Art that Heals, maar Psychomagic, an Art to Heal. Soms kan de psychomagie niet genezen. Elk geneesmiddel geneest of geneest niet. Dat hangt van de patiënt af. De mens is niet alleen een lichaam, een machine, maar ook een geest. Dus als de geest ziek is, herstelt de patiënt niet. Weet je, de persoon maakt zichzelf ziek.’

Agnieszka Gratza

Hoezo?

Alejandro Jodorowsky

‘Laten we zeggen dat iemand zijn eigen ziekte creëert. Je maakt de ziekte door het lichaam. Wat de geest niet kan zeggen, zegt hij via een ziekte. Ziekte is altijd een roep om aandacht. “Ik wil dat mensen voor me zorgen.” Het is de roep van de baby die de aandacht van zijn moeder of vader wil. Hij wil aangeraakt worden. Als hij niet wordt aangeraakt, zal hij niet genezen.’

Agnieszka Gratza

Waarin verschilt psychomagie van psychoanalyse?

Alejandro Jodorowsky

‘Psychoanalyse geneest met woorden. Sigmund Freud genas met woorden. Psychomagie geneest met handelingen. Dat is één van de belangrijkste verschillen. Ik genees je niet met woorden, ik stel een handeling voor, een helende handeling. De psychoanalyticus raakt de patiënten niet aan, omdat het een relatie kan creëren tussen de patiënt en de analyticus, een verleiding.’

 

Agnieszka Gratza

Dat betekent niet dat er geen overdracht plaatsvindt.

Alejandro Jodorowsky

‘Omdat de analyticus de rol van vader en moeder overneemt. Maar in de psychomagie raken we de zieken aan.’

Agnieszka Gratza

Tot nu toe heb je gesproken over ziektes die in en door het lichaam voorkomen. Toch zijn er ook ziektes van de geest, bijvoorbeeld melancholie.

Alejandro Jodorowsky

‘Dat is iets anders en gemakkelijker te genezen. Als je me vraagt ​​om je te genezen van kanker, kan ik het proberen, maar ik beloof niets, want psychomagie is niet gemaakt om een ​​tumor te genezen. De geest kan ik door het lichaam genezen. Ik zal je een voorbeeld geven. Melancholie; ik kan zeggen dat daarin een woede besloten ligt, een onvermogen om de realiteit te veranderen in wat we zouden willen dat ze is. Ik vertrek vanuit dit principe. Als het om een student gaat, vertel ik hem dat hij om middernacht naar zijn faculteit moet gaan en de deur van de faculteit met struisvogeleieren moet bekogelen.’

Agnieszka Gratza

Je moet die eieren eerst zien te vinden.

Alejandro Jodorowsky

 ‘Dat is belangrijk, want als je iets eenvoudigs als handeling geeft, heeft het minder effect. Tegen iemand anders zal ik zeggen: “Stap in een vliegtuig en spring eruit met een parachute.” In de film zie je dat. Het gaat om een depressief persoon. Ze zit vast aan de instructeur, hij houdt haar vast en ze springen. Ze doet het en ze is genezen. Dat is mijn film. Iemand komt bij mij, hij of zij vertelt over de situatie, ik geef die persoon een handeling om te doen, we filmen dat en daarna zien we het resultaat.’

Agnieszka Gratza

Moet de psychomagische handeling om effectief te zijn een avontuur betreffen?

Alejandro Jodorowsky

 ‘Niet per se. Iets doen wat je nog nooit hebt gedaan, is ook goed.’

 

Agnieszka Gratza

 Hoeveel personen zien we in deze film?

Alejandro Jodorowsky

‘Een dozijn.’

Agnieszka Gratza

En waar heb je ze gevonden?

Alejandro Jodorowsky

‘Ik heb niemand gezocht. Wanneer ik op straat ben, herkent iemand me om de één of andere reden. Op een dag kwam er iemand naar me toe die zei: “Ik neem heroïne en elke dag denk ik eraan om uit het raam te springen. Ik sta op het punt zelfmoord te plegen. Help me.” We zijn gaan zitten in het café aan de overkant. Dat is hoe de film begint. Deze man vertelt me over zijn situatie. Hij werd seksueel misbruikt door zijn vader. Hij vertelt het me niet letterlijk, maar het is aan hem te zien. Dus neem ik hem mee en gaan we een handeling uitvoeren. Omdat ik een kunstenaar ben, neem ik hem mee naar Spanje en gaan we naar El Escorial. Ik ken een ruige plek in de bergen. Ik laat hem een graf graven en zeg dat hij er even in moet stappen. Vervolgens bedekken we het graf met aarde zodat hij sterft, omdat hij dood wil. Op het graf plaatsen we stukken vlees. Dan komen de gieren en die eten het vlees, zodat hij ziet dat hij wordt opgegeten.’

Agnieszka Gratza

Dat lijkt een beetje op de begrafenis van de hemel zoals die wordt beoefend in Tibet.

Alejandro Jodorowsky

In Tibet komen de roofvogels, de gieren, en eten de in stukken gesneden lichamen op. Er zijn mensen wier taak het is om de lichamen in stukken te snijden. En weet je waarom ze dat doen? In Tibet is geen aarde. Ze kunnen mensen niet begraven. Daarom geven ze de lijken aan de vogels om op te eten. Als er aarde zou zijn, zou deze gewoonte niet bestaan.’

Agnieszka Gratza

Ik ben er niet zeker van dat de Tibetanen het zo zien. Voor hen is het een daad van vrijgevigheid: het voeden van gierlichamen zodat er niets verloren gaat.

Alejandro Jodorowsky

‘Ze zullen je veel vertellen, maar het is magie. Psychomagie is weten dat er geen aarde is.’

Agnieszka Gratza

Heeft iemand je ooit een psychomagische handeling voorgeschreven?

Alejandro Jodorowsky

 ‘Ik heb de psychomagie uitgevonden. Heeft iemand ooit een psychoanalyse uitgevoerd bij Freud?’

Agnieszka Gratza

Maar Freud had discipelen. Heb je die?

Alejandro Jodorowsky

‘Ik heb geen discipelen. Zie je die zwarte boeken? Dat zijn lezingen die ik elke woensdag, dertig jaar lang, heb gegeven. Ik las tarotkaarten in cafés. Mensen zaten naast me en ik luisterde naar hen, gaf ze een handeling om uit te voeren. Ik denk dat genezing op deze manier niet individueel is. Het is meer zoals bij een stam. In primitieve stammen handelen genezers samen met de groep. Bij voodoo, in Haïti, worden genezingen in groepen uitgeoefend. Daarom las ik tarotkaarten in groepsvorm. Ik heb zo de overdracht geëlimineerd.’

Agnieszka Gratza

Het is een manier die volgens mij genereuzer is dan de overdracht zoals die in een schoolsetting plaatsvindt.

Alejandro Jodorowsky

‘Ik heb geen studenten die me betalen. Tarot en psychomagie zijn gratis, het is geen métier. Daar verdien ik geen geld mee. En waarom doe ik het dan? Voor de mensheid.’

Agnieszka Gratza

En het is ook een manier om iets over te brengen.

Alejandro Jodorowsky

‘Nee, ik wil niets overbrengen. Wanneer we een schilderij maken, is het niet om iets over te brengen, het gaat om het verwerkelijken van iets. Niet om zelfverwerkelijking. De kunstenaar moet niet naar zichzelf zoeken, de kunstenaar moet het sublieme zoeken dat in ieder mens zit. Dat is kunst. Daarom geneest de kunst, omdat de kunstenaar een voorbeeld geeft van zijn eigen genezing.’

Agnieszka Gratza

En in jouw geval, hoe werkte die genezing?

Alejandro Jodorowsky

‘Ik ben geraakt door het lot. Ik heb geen moeder of vader, geen emotionele relatie met een gezin. Ik heb geen thuisland. Ik heb niets. Dat ik allemaal heb kunnen verzinnen wat ik verzonnen heb, komt omdat ik vrij ben. Ik ben geen Chileen, ik ben geen jood, ik ben geen Fransman. Ik had Pools kunnen zijn met mijn naam. Ik ben niets. Pangea. Mijn thuisland is Pangea. Het is de hele planeet. En het is te klein. Ik leef eerder in het zonnestelsel.’

Agnieszka Gratza

Wat was je eerste psychomagische handeling?

Alejandro Jodorowsky

‘Geboren worden. Nadat ik was geboren, bond mijn moeder haar armen vast omdat ze me niet wilde hebben. Maar ze kon me niet verdrijven. Toen ik werd geboren, was ze niet in staat om van mij te bevallen in het dorp waar ze woonde, omdat er geen ziekenhuis was. Vijf kilometer verderop kon ze van mij bevallen op een plek waar ik nooit meer ben teruggekeerd totdat ik The Dance of Reality ging maken. In al mijn films heb ik psychomagische handelingen uitgevoerd zonder te zeggen dat het om psychomagie ging.’

 

Agnieszka Gratza

Dat dacht ik al. In The Holy Mountain voert het personage van de dief bijvoorbeeld een psychomagische handeling uit avant la lettre op een boot, waarbij de dwerg overboord wordt gezet.

Alejandro Jodorowsky

‘In al mijn films zitten psychomagische handelingen. The Dance of Reality gaat over dat ik als kind bang was voor de duisternis. Mijn moeder beschilderde mijn hele lichaam met zwarte verf. Ik wreef mijn lichaam tegen het hare, zodat zij ook zwart werd en daarna lachten we allebei. Op die manier heeft ze me geholpen om de angst voor de duisternis kwijt te raken. Het is een pure psychomagische handeling.’

Agnieszka Gratza

En als je de genese van psychomagie moest traceren. Waar is het begonnen?

Alejandro Jodorowsky

‘Dat is in fasen gegaan. Je vindt zoiets niet in één keer uit. Het is het resultaat van jarenlange ervaring. Ik begon met het poppentheater. Toen ik op 24-jarige leeftijd Chili verliet, heb ik daar een mimetheatergroep achtergelaten. Vandaaruit ging ik naar de expressionistische dans en vervolgens ging ik naar Mexico. Ik heb daar honderden theatervoorstellingen gemaakt, avant-gardetheater. Ik maak daar onderdeel uit van de theatergeschiedenis. Toen zei ik tegen mezelf dat ik het theater uit het theater moest halen, omdat dat het theater beperkt. Ik vond toen de happening uit.’

Agnieszka Gratza

En was dat al psychomagisch?

Alejandro Jodorowsky

 ‘Nog niet. Aan een filosofiestudente stelde ik voor Immanuel Kant te lezen door eieren op het hoofd te slaan, voor een publiek, in een theatrale handeling. Het was geen theater, ik noemde dit soort dingen “efemeer”. Er was ook een klassieke danseres die Het Zwanenmeer danste op spitzen terwijl ze aan het plassen was. Het was een opeenvolging van handelingen waarbij mensen iets deden dat hen bevrijdde. En hieruit is de psychomagie geboren: een bevrijding door middel van handelingen. Daarna heb ik enkele initiatiemassages gedaan.’

Agnieszka Gratza

Wat is een initiatiemassage?

Alejandro Jodorowsky

‘Weet je, aanraking heeft een praktische betekenis: de arbeider met grote handen, seksuele streling, militaire overheersing, onderwijs. Handen zijn altijd buiten het spirituele contact gebruikt. In de christelijke religie en in andere geloven worden handen opgelegd. Ik leg je de hand op, ik genees je. Het contact van de handen met het lichaam van de ander is een remedie. Dus ik verenigde de handelingen van bevrijding en het opleggen van handen. Zo creëerde ik de psychomagie. In mijn film laat ik een initiatiemassage zien met jongens en een dame die we niet zien. Het gaat om twee broers die vechten voor de liefde van de moeder. Ik geef een massage aan alle drie: aan de twee kinderen en aan de moeder. Ik laat zien dat ze haar moeten delen. En dit alles door een massage.’

Agnieszka Gratza

Psychomagie, deze artistieke therapie waarvan jij de uitvinder bent, verdwijnt ze met jouw dood?

Alejandro Jodorowsky

‘Ik heb mezelf die vraag nog nooit gesteld. Nee, ik denk het niet, want ik heb er boeken over geschreven. Maar de manier waarop ik haar beoefen, de manier waarop ik tarotkaarten lees; dat is mijn systeem. Niemand kan dat op die manier. We leven op het moment dat we leven. Daarna gebeurt er wat er moet gebeuren. Voor de rest spreekt het ego.’

Agnieszka Gratza

is kunstcriticus, Londen

Uit het Frans vertaald door Loes van Beuningen

Agnieszka Gratza

Recente artikelen