metropolis m

Haar boek is als een performance en haar performances als een boek. Filosofie in actie op meerdere fronten.

Theatre of Thought, het project van de Bulgaarse Snejanka Mihaylova (1978) dat al een aantal jaren in ontwikkeling is, gaat over de verbeelding van ideeën en ervaringen uit het theater. In een doorlopende reeks performances, lezingen en gesprekken schept Mihaylova, alleen of met een genodigde, situaties waarin performance en filosofie elkaar ontmoeten.

Over performance wordt vaak gezegd dat het een ongrijpbare kunstvorm is, begrensd door tijd en ruimte. De toeschouwers koesteren een herinnering. Degenen die er niet bij waren, moeten het doen met de eventueel documentaire neerslag ervan, die de essentie van het moment nauwelijks weergeeft. In Snejanka Mihaylova’s theorie van het theater wordt het gegeven van het ongrijpbare moment tot het uiterste doorgedacht. Volgens haar is er tijdens een performance überhaupt geen sprake van een objectief waarneembare realiteit. Theater is een beleving die ontsnapt aan representatie. Het is een gebeurtenis die niet te bevatten is. Theater ontstaat volgens haar pas op het moment dat het publiek zich ervan bewust is dat het een actieve rol vervult in het tot stand brengen van wat zich afspeelt; een besef van wederkerigheid tussen performer en publiek. Mihaylova spreekt over een gedeelde ervaring die buiten de ervaring zelf niet onder woorden is te brengen.

Vanwege het abstractieniveau van Mihaylova’s ideeën kan Theatre of Thought al snel hermetisch overkomen. Haar performances kenmerken zich echter door de openheid waarmee ze zich tot het publiek richt. Er is nooit een script, wel een gedegen voorbereiding. Ze spreekt in uiterst zorgvuldige formuleringen en heeft het vermogen de situatie aan te voelen en er op te reageren. Dezelfde sensibiliteit typeert haar gesprekken met kunstenaars en wetenschappers die plaatsvinden in het kader van Theatre of Thought. In een recente dialoog met de Bulgaarse filosoof Timen Timev gaf ze alle gelegenheid aan haar bijzonder enthousiaste gesprekspartner om zijn theorieën uiteen te zetten, en bood daarna tegenwicht door een aantal minuten stilte in te lassen. In dit soort ontmoetingen functioneert Theatre of Thought niet alleen als een voertuig van het denken, maar biedt het ook ruimte aan een ander soort bewustzijn, dat zich ergens tussen intuïtie en verstand bevindt.

In 2011 verscheen Mihaylova’s boek Theatre of Thought, een ‘performance in de vorm van een boek of een boek in de vorm van een performance’. In dit boek wordt het performatieve karakter van taal ontleed, aan de hand van zelf ontwikkelde alfabetten (in samenwerking met Ayumi Higuchi en Phil Baber). Zo is er het schrift dat uitgaat van de delen van een voormalige eenheid, bestaande uit de gebroken stukken schaal van een ei, die zich op oneindig veel manieren laten combineren. Een ander alfabet is gebaseerd op een geometrische weergave van de groei van een kristal. In een derde schrijfwijze corresponderen de 26 letters van het alfabet met de kleuren van 26 vlinders, maar dan vermenigvuldigd in een formule die uitgaat van de rotatie van de aarde om de zon. De pagina’s met deze geschriften laten de willekeur van het verband tussen taaltekens en hun betekenis zien, maar ze wijzen ook op een zekere interne noodzaak die besloten ligt in ieder schrift, en die wellicht versterkt wordt door de associatie van het tekensysteem met een ei, kristal en vlinder. Mihaylova lijkt het schrijven te benaderen als een gebeurtenis. Zo onderzoekt ze wat het potentieel is van de weergave van een alfabet, als een betekenisvolle daad in zichzelf. Haar alternatieve schrijfwijzen geven een concrete vorm aan datgene wat volgens Mihaylova eigenlijk niet tastbaar te maken is: een moment van transformatie of vertaling, of de ruimte tussen een gedachte en de representatie ervan in een taalsysteem.

De verschillende verschijningsvormen van Theatre of Thought worden zowel binnen de podiumkunsten als de beeldende kunst getoond, zoals recent tijdens het theaterfestival Les Urbaines in Lausanne en in museum De Hallen in Haarlem. Snejanka Mihaylova studeerde taalfilosofie in Florence en rondde vorig jaar een Master in theater af, aan het Amsterdamse DasArts. In 2012 zal ze haar onderzoek voortzetten aan de Jan van Eyck Academie, afdeling beeldende kunst.

Tanja Baudoin is coördinator van het discursieve programma van If I Can’t Dance, I Don’t Want to Be Part of Your Revolution, Amsterdam