metropolis m

Over een foto wordt vaak gesproken als een momentopname. Ketuta Alexi-Meskhishvili daagt dit uit: ze verkent en presenteert de fotografie als een doorlopende wisselwerking van ontrafeling en onthulling  – als beweging, als tijd.[1] Het oppervlak van het beeld biedt volgens haar zowel ruimte voor ontsnapping als iets dat volledig genegeerd of bewerkt kan worden. Ze past directe en speelse manipulatie toe, zoals het bekrassen of overbelichten van het negatief – en dompelt zich ook op die manier onder in het medium.      

Alexi-Meskhishvili laat zich niet alleen grijpen door het wonderlijke, maar ook door ‘het vluchtige en zijdelingse: het beeld dat incidenteel de wereld raakt’ en directe interpretatie ontwijkt.[2] Plat, zowel dichtbij als veraf, geabstraheerd in vorm en toch herkenbaar, hebben haar werken door de kleuren, vormelementen en materialen iets intiems en bijna lichamelijks. Wanneer ik haar spreek over haar werk, blijkt dat achter het platte beeld een wijdvertakt netwerk aan (theoretische) referenties schuilgaat. Alexi-Meskhishvili: ‘Ik ben geïnteresseerd in tijd en de aard van de werkelijkheid, hoe fotografie dit vasthoudt, verandert en teweegbrengt. Om mijn mentor op Bard College, de fotograaf An-My Lê aan te halen: fotografie is een combinatie van intuïtie en precisie.’ Andere bronnen van inspiratie, vertelt ze, zijn de teksten van Roland Barthes en Clarice Lispector. Een vriendin van haar, schrijver Kirtsy Bell, introduceerde haar recentelijk aan het werk van (film)schrijver Kaja Silverman die met haar eigenzinnige perspectief op de manier waarop tijd een rol speelt in de fotografie, suggereert dat fotografie zich in de toekomst manifesteert.

Georgische ornamenten

Tot juli 2024 is Alexi-Meskhishvili’s imposante fotografische werk Georgian Ornament (2021) te zien op de tien ramen van de strakke glasgevel van het 300 Aragveli Metrostation in Tbilisi. Het station is een van de bekendste voorbeelden van modernistische architectuur in Georgië. ‘Georgië heeft een oude en specifieke culturele geschiedenis’, legt Alexi-Meskhishvili uit. ‘Het was altijd een belangrijk punt op handelsroutes tussen oost en west. Van de neolithische periode tot de Byzantijnse tijd en de vroege avant-garde van de twintigste eeuw was het een plek van kruisbestuiving. De vele ontmoetingen en uitwisselingen creëerden een zeer rijke visuele en culturele geschiedenis.’ 

Alexi-Meskhishvili werkte meerdere jaren aan Georgian Ornament. Ze begon met het verzamelen van cellofaan tasjes van lokale toeristenwinkels, met daarop traditionele Georgische architecturale ornamenten, zoals basilieken en Byzantijnse gebouwen. Ze legt uit dat zulke afbeeldingen door commercieel gebruik en toeristische invloeden  haast verworden zijn tot logo’s van de Georgische identiteit.[3] Alexi-Meskhishvili drukte de ornamenten af op groot formaat in indringende roze, blauwe en paarse kleurtinten. ‘Er is altijd discussie over of het moeilijker zou zijn om kleurenfoto’s of zwart-witfoto’s te maken. Kleur heeft iets oerouds en primairs, ik zou niet weten waarom je het niet zou gebruiken.’

Niet alle afdrukken in Georgian Ornament zijn foto’s, enkele zijn zonder camera gemaakt, door directe belichting van de negatieven of rechtstreeks contact met de emulsie van de film. Alexi-Meskhishvili plaatst collages of objecten op het filmoppervlak en belicht deze met behulp van LED-lampjes, ook wel vingerlampjes genoemd. Vaak wordt ook de beweging van haar hand tijdens het manipuleren van het licht vastgelegd. Na de ontwikkeling maakt ze krassen en markeringen op de film.  Alexi-Meskhishvili creëert daarmee een geïmproviseerde visuele taal die losstaat van de directe representatie van de zichtbare werkelijkheid. De levendige kleuren accentueren de poreuze aard van haar oppervlaktes en ze maakt het kwetsbare procedé onderdeel van het werk zelf, door de aanwezigheid van ongeplande lichtlekken, kleurvervormingen en stofdeeltjes. Hoewel ze soms ook werkt met foto’s die ze met haar iPhone maakt, gebruikt ze meestal een ouderwetse grootformaatcamera en fotografeert ze op analoge film. Die camera is zwaar, vertraagt haar en stuurt haar richting weloverwogen composities, waardoor ze naar eigen zeggen tijdens het bepalen van de compositie in een soort trance kan raken.

Alexi-Meskhishvili en ik treffen elkaar op een zwaar moment, ook in Duitsland. ‘Met de huidige brute oorlogen en beperking op de vrijheid van meningsuiting, valt het me zwaar om het doel van kunst te formuleren. Maar ik heb een koppig en blind geloof in kunst en haar vermogen om trauma’s te transformeren en ruimte te geven aan wat niet (makkelijk) gezegd kan worden.’ Alexi-Meskhishvili is in 1979 in Tbilisi geboren en emigreerde in 1993 met haar ouders naar de Verenigde Staten. Sinds 2008 woont ze in Berlijn.‘Immigratie is een belangrijk deel van mijn leven’, vertelt ze. ‘Meer dan specifieke locaties, heeft de ervaring van ontworteld, gedesoriënteerd, buiten de taal zijn, mijn werk het meest beïnvloed.’