metropolis m

Twee weken geleden zat ik thuis een interview in de Gelderlander met Bonaventure Ndikung te lezen. Voor wie niet heeft opgelet: Ndikung kwam in 2019 vanuit Berlijn naar Nederland als artistiek directeur van de Sonsbeek biënnale en zou vijf jaar blijven, maar hij en zijn curatorenteam stapten vorig jaar vroegtijdig op met een verwijt aan de organisatie van institutioneel racisme, seksisme en ongezonde arbeidsomstandigheden. Daarmee gooiden ze een flinke steen in het water en was een rel in kunstenland geboren.

Sindsdien gebeurde er van alles, er lagen bijvoorbeeld twee onafhankelijke rapporten: één als feitenrelaas en één toekomstgericht, als organisatieadvies hoe de biënnale voortaan het beste in te richten zou zijn. Dat laatste advies volgend hadden de algemeen directeur en het bestuur onlangs hun vertrek bekendgemaakt, iets dat de krant waarschijnlijk ertoe bracht om nog eens met Ndikung over Sonsbeek te gaan praten. De vraagstelling gaf me de indruk dat de journalist zoveel maanden later naar Berlijn was afgereisd om Ndikung ter verantwoording te roepen voor het op zijn gat liggen van de biënnale, die nu vanuit een nieuwe stichting, met een nieuw bestuur en nieuwe directeur weer vanaf nul moest beginnen. Al zou je ook kunnen zeggen dat de journalist haar werk gewoon goed deed door de vragen te stellen waar criticasters van het curatorenteam mee zaten.

Wat ik ervan begrijp is dat Ndikung veel respect heeft voor Sonsbeek, een van de oudste biënnales ter wereld. Hij vertelde dat hem echter beloften waren gedaan over financiële backing en professionaliteit die niet werden waargemaakt. Sonsbeek bouwt projectmatig op allerlei Nederlandse fondsen en heeft als zodanig geen sterk fundament. Het wordt ook niet door bijvoorbeeld buitenlandse financiers gedragen: daar had Ndikung graag werk van willen maken, maar er was geen interesse voor. Verder wilde hij vooral vooruitkijken en ondanks aandringen niet toelichten wat er precies door wie gezegd of gedaan was, dat de curatoren het verwijt van racisme en seksisme had doen maken. Hij verweet haar dat die vraag ook weer racistisch is. Dat de journalist de antwoorden die ze zocht niet van hem kreeg, illustreert naar mijn mening goed hoe verschillend mensen in deze wedstrijd staan.

Vervolgens gebeurde er namelijk dit: kunstprofessionals lazen het artikel en veegden op sociale media de vloer met Ndikung aan. Ze noemden hem arrogant, narcistisch en veeleisend. Hij zou de stad en biënnale minachten en alleen maar met racisme schermen omdat dat haast niet te weerleggen viel, maar het wel veel schade aanricht. Bovendien had de Sonsbeek organisatie over de codes Governance Cultuur, Fair Practice en Diversiteit & Inclusie zoveel op papier staan, dat gewoonweg niet geloofd werd dat daar iets in was mis gegaan. Van hem werd juist begrip verwacht voor financiële beperkingen, want zo zat het subsidiestelsel nu eenmaal in elkaar, en met de honorering van het curatorenteam was het ook vast meegevallen.

Wow, dacht ik, hier zien we op grond van een interview karaktermoord, diskwalificatie van kennis, kunde en intenties, bagatellisering van iemands ambities en van waar hij tegenaan liep. Dat alles gelardeerd met een dosis microagressie waar de honden geen brood van lusten. Bovenal werd Ndikung gewoon niet op zijn woord geloofd. Hoe opvallend dat de bal in deze crusade op één man werd gespeeld en dat men voor het gemak vergat dat het gehele team er de brui eraan had gegeven, een oud-bestuurslid (zo bleek uit het artikel) hun ervaringen bevestigde en met voorbeelden institutioneel racisme illustreerde en (zo bleek ook uit het artikel) er een feitenrelaas lag dat duidelijke bewoordingen had gebruikt: racistische en seksistische microagressies, een ongezonde werkomgeving en niet adequaat handelen op grensoverschrijdend gedrag. Daar was toch geen woord Spaans aan?

Het leek me dat dit was wat iedereen in de kunstsector juist zou willen, waar iedereen juist belang bij heeft en dat er niets mis was met een gezonde portie zelfrespect en een eis op tafel leggen

Eerlijk gezegd vond ik het juist sjiek hoe de Sonsbeek curatoren de zaak hadden aangepakt: niet op de man gaan lopen namen en shamen, maar wel grenzen stellen aan hoe je behandeld wilt worden en onder welke condities je wilt werken. Duidelijk maken dat je hoge verwachtingen hebt van een organisatie van naam en faam en van de steun en professionaliteit die je er verwacht aan te treffen. Het leek me dat dit was wat iedereen in de kunstsector juist zou willen, waar iedereen juist belang bij heeft en dat er niets mis was met een gezonde portie zelfrespect en een eis op tafel leggen. In plaats daarvan volgde argwaan en weerstand tegen wat je ook het nieuwe normaal zou kunnen of moeten vinden.   

Omdat het die dag toevallig Keti Koti was, hoorde ik de koning namens Nederland zijn langverwachte excuses voor het slavernijverleden maken. Terwijl er vanuit de gemeenschap waardering klonk voor hoe hij zijn woorden koos, was herstelbetaling de olifant in de kamer en het leek me dat het maatschappelijke debat daarover een nieuwe fase inging. Omgerekend een half miljard euro hadden alleen al de Oranjes zelf in krap een eeuw aan kolonialisme en slavernij verdiend. Met elk nieuw wetenschappelijk onderzoek dat feiten en bedragen uit die historische gierput ophaalt wordt evidenter dat deze geschiedenis met 200 miljoen voor bewustwording en ander leuks eenvoudigweg niet te dempen valt.

Rond ‘herstel’ is het op het oog zo netjes geregeld, nieuwe verkiezingen openen het pad over rechts en zo wordt ’s lands ongedeelde welvarendheid veilig gesteld

Dat premier Rutte krap een week later het kabinet opblies en de aankondiging van zijn vertrek uit de politiek nadrukkelijk samenviel met de teruggave van bijna 500 stuks roofkunst uit het koloniale verleden lijkt dan ook allesbehalve toeval: rond ‘herstel’ is het op het oog zo netjes geregeld, nieuwe verkiezingen openen het pad over rechts en zo wordt ’s lands ongedeelde welvarendheid veilig gesteld. De kabinetsval is er kortom een uit lijfsbehoud, niet per se van de VVD, maar van de schatkist. Niet omdat die 0,06% gezinshereniging zoekende nareizigers per jaar ons zoveel geld kosten, maar omdat we onze welvaart nooit zullen willen delen met de honderden volksstammen waaraan we onze welvaart in heden en verleden ontlenen; omdat het Mattheuseffect* over een eeuwenlange periode ertoe heeft geleid dat er in 2030 tegenover onze vetzucht 3.3 miljard mensen staan die 5 dollar per dag te besteden hebben en er in 2050 mogelijk 216 miljoen klimaatvluchtelingen zijn. Nou ja, dat kunnen natuurlijk ook Nederlanders zijn, we weten niet of de dijken het houden. Maar wíj hebben in ieder geval geld om ze op te hogen. Hoe cynisch én treffend van de VVD om op de stalen toegangspoort bonzende asielzoekers als decoy te gebruiken. Exit naïviteit, mooier dan dit is het gewoon niet.