metropolis m

Het afgelopen Berlijnse Filmfestival omvatte het programma Forum, gewijd aan jonge cinema van overal ter wereld, in het kader waarvan films te zien waren van de Palestijns-Amerikaanse Jumana Manna, Philip Scheffner uit Duitsland en de Rus Daniil Zinchenko. Na de Berlinale, waar Zinchenko zijn film Elixir toonde, keerde hij terug naar Rusland en vertoonde zijn film in enkele kunstcentra in verschillende steden (zoals het Garage Museum in Moskou) en in enkele gewone bioscopen. In de kunst worden tegenwoordig video’s gemaakt wier productie aanmerkelijk ingewikkelder is dan die van sommige films. Andersom heb je ook films die simpeler geproduceerd zijn dan de simpelste kunstvideo uit de begintijd van de videokunst. In die zin heeft het weinig zin om erover te discussiëren of Omer Fast en Isaac Julien kunstenaars zijn of regisseurs; ongetwijfeld zijn ze allebei. Precies zo kun je naar Zinchenko kijken, die zijn film Elixer draaide met een professioneel team, maar tegelijkertijd schatplichtig is aan de vroege praktijken in de Moskouse kunstscene.

Zinchenko begon zijn kunstenaarscarrière in de jaren 2000-2010 als lid van de groep Vverkh! (Russisch voor opwaarts!). De groep bestond vooral uit videokunstenaars van de Moskouse Rodchenko School voor Fotografie en Multimedia. Naast Zinchenko behoorden onder anderen Petr Zhukov, Dmitri Venkov, Polina Kanis, Leonid Studenikin, Victoria Chupakhina, Mikhail Maximov, Anastasia Dergacheva en Evgenia Demina tot de groep. Anders dan hun docenten, die zich richtten op linkse theorieën over de formele compleetheid van de kunst, baseerden zij hun acties op de ideeën van de negentiende-eeuwse filosoof Nikolai Fedorov. In diens publicaties worden mythologische motieven als menselijke verrijzenis vermengd met futuristische verlangens (verkenning van de ruimte, bijvoorbeeld). Fedorov was een van de oprichters van het ‘cosmisme’ en had veel invloed op de Russische cultuur. Momenteel is cosmisme helemaal je van het, als gevolg van projecten erover van Boris Groys en Anton Vidokle. Maar de groep Vverkh! is nog geen onderwerp geweest op een of andere biënnale. De leden van Vverkh! waren geen pioniers, maar wel de eerste kunstenaars die het hele complex aan ideeën in hun werk hebben gebruikt en er een activiteit omheen hebben ontwikkeld.

Zinchenko’s Elixir begint met een scène waarin eng ogende, geheime agenten een van de hoofdrolspelers van de film (een timmerman) opjaagt omdat hij water in olie kan veranderen. Deze verwijzing naar het Nieuwe Testament, vermengd met de huidige Russische realiteit, is typerend voor de manier waarop Fedorov technocratische en religieuze elementen met elkaar mengt. Er is ook een ander personage, een wetenschapper, die probeert een elixir te maken in een poging alle mensen weer levend te krijgen. Hiervoor heeft hij het DNA nodig van guerrillastrijders, astronauten en de timmerman, naar wie hij op zoek gaat. Een van twee op aarde teruggekeerde astronauten ziet eruit als een monnik uit het vroege christendom, en hij maakt gebruik van de speciale radio-aankondiging van de eerste astronaut aller tijden: Joeri Gagarin. Het verhaal verandert geleidelijk aan in een semi-absurdistische zoektocht naar het elixer dat onvindbaar blijft. In de film figureert het wereldbekende sociaal-realistische monument van Yevgeny Vuchetich Moeder Moederland (Volgograd, 1967) als een sterrenbeeld aan de hemel en vervolgens als een projectie op het oppervlak van de rivier. Deze symbolische moedergodin vertegenwoordigt ook de echte moeder van een van de personages.

Al deze beelden van de aarde en het heelal, olie en bloed, leven en dood, de opstanding en de communicatie tussen dimensies behoorden tot de kern van kunstwerken van Vverkh!. Ze zagen er zeer psychedelisch, maar tegelijkertijd heel origineel en waarheidsgetrouw uit. De praktijk van deze kunstenaars deed denken aan een bepaalde gnostische sekte, maar had ook altijd ironische bedoelingen, die echter afwezig zijn in Groys’ projecten hieromtrent. De film Elixir is de bekroning op het werk van een beweging die niet meer bestaat. De triomfantelijke officiële kerk van de internationale kunstwereld kan nu de film zien als een vorm van verketterde kunst die is gebaseerd op werk dat al tijdenlang onvindbaar is. Precies zoals de beroemde vroegchristelijke geschriften van Nag Hammadi eeuwenlang zoek waren. Misschien is de tijd om ze te herontdekken nog niet gekomen.