Van moeder aarde tot feminisme: Long live matriarchy!
Mathilde ter Heijne (1969) is een kunstenaar wiens werk vooral in het buitenland te zien is. Long live matriarchy! is haar eerste grote solotentoonstelling in Nederland. Het thema is, zoals de titel al verraadt, het matriarchaat: een begrip dat geen eenduidige betekenis lijkt te hebben. Voor de een betekent het een ideale samenleving die zich in harmonie met de natuur beweegt, de ander interpreteert het als een anti-mannen maatschappij. Het betekent voor Ter Heijne in ieder geval niet het tegenovergestelde van het patriarchaat, de heerschappij van de man, zo verduidelijkt de nieuwsbrief van het SMBA. Ter Heijnes tentoonstelling is al even gevarieerd als de verschillende interpretaties van het thema: ze maakt bewust gebruik van verschillende disciplines, materialen en inspiratiebronnen om zo een meerduidig beeld te creëren.
Experimental Archeology is een schijnbaar willekeurige collectie replica’s van prehistorisch aardewerk met daarop symbolen en motieven die verwijzen naar het eren van een moedergodin. De video Moon Rituals laat zien hoe deze objecten op rituele wijze zijn gebakken in een archaïsche oven (een gat in de grond met een kampvuur), door moderne priesteressen, bij volle maan. Zoveel symboliek bij elkaar geeft het bijna iets lacherigs, maar Ter Heijne is bloedserieus. Ook op de handgewoven poncho’s van Red, Black, Silver and White, die los in de ruimte hangen, wemelt het van de symbolische tekens en teksten. De labels verklaren en vertalen de teksten die in de stof zijn geweven (waarbij gebruik is gemaakt van ‘magisch’ Pictisch schrift); de foto’s tonen de poncho’s terwijl ze worden gedragen door moderne vrouwen. Alsof je een warme deken van matriarchale symboliek kunt omslaan en weer afdoen al naar gelang je stemming.
Hoewel in de begeleidende informatie duidelijk wordt vermeld dat deze tentoonstelling geen anti-patriarchaal statement vormt, is een van de onderdelen een poster met de tekst ‘FUCK PATRIARCHY!’. Een onnodig zwaktebod in de verder gelaagde tentoonstelling, waarin Ter Heijne eenzijdige interpretaties over het begrip matriarchaat juist behendig weet te omzeilen. De poster is hierin een dissonant: het publiek krijgt een statement opgedrongen dat zowel gratuit als leeg is. Zonde.
Een van de sterkste onderdelen van de tentoonstelling is Women to go: een groot rek vol kaarten met portretten van anonieme vrouwen, met op de achterzijde korte biografieën van andere (niet afgebeelde) vrouwen, die de afgelopen 150 jaar een belangrijke rol speelden op maatschappelijk, religieus of politiek gebied. Het bordje ‘Free to take’ ernaast geeft een dubbelzinnige boodschap af: de kunstenaar lijkt te hopen dat bezoekers de kaarten meenemen – alsof het de bekende Boomerangkaarten betreft -, en zo de herinnering aan deze vrouwelijke rolmodellen levend houden door ze een tweede leven te gunnen als ansichtkaart of souvenir. Maar ‘Free to take’ impliceert ook dat deze vrouwen, hun levens en hun plek in onze geschiedenis voor iedereen te grabbel worden gegooid.
Historische figuren die in de vergetelheid zijn geraakt vinden we uiteraard bij beide seksen, maar de indrukwekkende verzameling verhalen die Ter Heijne bijeenbracht over vergeten, maar historisch belangrijke vrouwen is verbazingwekkend. Die verbazing zet aan tot reflectie: als dit zo verbazingwekkend is, hoe diep zit het patriarchaat dan in onze maatschappij geworteld? De kaarten geven – nog meer dan de poncho’s met hun krachtige teksten en het aardewerk vol symbolen – de boodschap dat het matriarchaat geen mysterie is uit lang vervlogen tijden, maar ook deel uitmaakt van onze meest recente geschiedenis, en dat we daar doorgaans wel heel makkelijk aan voorbijgaan.
Miriam van Ommeren