metropolis m

De nadruk ligt op immatëriele kunst, met een belangrijke rol voor bezoekers in de totstandkoming of voltooiing ervan. Het meest confronterend gebeurt dit in de interactieve installaties van Christian Falsnaes (DK, 1980). Hij richtte een individueel te betreden zaaltje in met stoel, tafel en iPad. Na aanraking van het tabletscherm verschijnt Falsnaes in beeld, die een hele rits opdrachten geeft: zeg je naam hardop. Vertel waar je nu aan denkt. Sta op en dans met de tablet, je gezicht tegen het mijne. De wetenschap dat volgende bezoekers achter een gordijn staan te wachten, maakt de situatie extra ongemakkelijk. Na afloop blijkt ieders ‘performance’ gefilmd te zijn, en kan de opname naar eigen keuze bewaard of verwijderd worden. Falsnaes’ andere installatie omvat twee wandvullende videoprojecties in een verder lege museumzaal. Moving Images (2015) is een montage van eerdere performances met niet-professionele acteurs in dezelfde ruimte. Falsnaes’ stem draagt bezoekers op zich tot de stortvloed aan beelden te verhouden, door bepaalde bewegingen te maken of hun huidige gemoedstoestand te uiten. Steeds weer plaatst Falsnaes zijn publiek voor een dilemma: opvolgen of negeren? Zijn werk gáát niet alleen over menselijk gedrag; het bestaat eruit.

De presentatie van Slavs and Tatars is minder direct. Dit collectief, een soort nomadische denktank die ooit begon als leesgroep, onderzoekt interculturele verschillen in ‘Eurazië’: het gebied tussen de oud-Berlijnse en Chinese Muur. Onder de naam Qit Qat Qlub, een ‘oriëntaalse’ variant op de gelijknamige Berlijnse seksclub, is in Hamburger Bahnhof een verzameling installaties, wandwerken en publicaties te zien. Met tamelijk illustratieve beeld- en woordspelingen plaatsen de kunstenaars tegengestelde of botsende aspecten van religie, politiek, (populaire) cultuur en identiteit naast elkaar in één context. Zo blijkt Prayway (2012), een imposant object dat als ‘hangplek’ voor bezoekers dient, een kruising tussen een traditionele boekstandaard voor heilige geschriften en een zitbank die kenmerkend is voor alledaagse theehuizen. Ook de twee uitvergrote rozenkransen die als schommels aan het plafond hangen, eveneens bedoeld om op te zitten, verenigen het sacrale en het profane. In een naastgelegen zwarte ruimte staan barkrukken om een ronde leestafel vol Slavs and Tatars-publicaties, met in het midden een grote Cyrllische K van plexiglas, deels vormgegeven als vrouwenbeen. Waar het werk van de andere genomineerden de bezoeker op verschillende niveaus uitdaagt, wordt hier wat minder aan de verbeelding overgelaten.

Florian Hecker (DE, 1975) creeërt complexe multi-channelinstallaties, opgebouwd uit elektronisch gegenereerde klanken. Speciaal voor Hamburger Bahnhof maakte Hecker de ‘elektro-akoestische’ compositie Formulation (2015), een gescript geluidswerk van exact 25 minuten dat op gezette tijden wordt uitgevoerd in twee aangrenzende zalen. De vormgeving is minimalistisch: blokvormige speakers hangen als kleine sculptuurtjes verspreid aan de plafonds, rechthoekige blauwe en grijze platen sieren de wanden. De blauwe exemplaren zijn van lood, bedoeld om het geluid te dempen. De andere platen, bedekt met aluminium, weerkaatsen en diffuseren het juist. Nadat het werk voorzichtig op gang is gekomen, worden van steeds meer kanten zware drones, pulserende bassen en snerpende pieptonen uit de speakers gestoten. Sommige bezoekers staan met gesloten ogen op één plek, anderen lopen rond. De eigen positie in tijd en ruimte bepaalt wat ieder precies hoort. Met geluid dat als een golf door de zalen spoelt, is Heckers compositie op een bijna fysieke manier aanwezig.

De meest intrigerende bijdrage komt van winnaar Anne Imhof (DE, 1978). In een schemerige zaal staan drie L-vormige betonnen bassins met bokszakken erboven. Op de grond zijn witte handdoeken gespreid, aan de wand hangen panelen en aluminium etsen. Deze totaalinstallatie, waarin de performance For Ever Rage (2015) wordt uitgevoerd, roept associaties op met zowel een boksring als een maquette. In Imhofs performances spelen vaak niet alleen mensen, maar ook dieren een rol. Na ezels en konijnen zijn het dit keer schildpadden die rondkruipen met tekeningen op hun schilden. Begeleid door kalme muziek bewegen ook menselijke performers traag door de ruimte. De bassins zijn gevuld met een melkachtige vloeistof, die de spelers tussen elkaars vingers laten overlopen. Voortdurend klinken de steeds abstractere woorden ‘what do you want’. De rol van de bezoeker in deze twee uur durende choreografie van lichamen is verwarrend: alsof je onbedoeld bent beland in een séance waarvan je de regels niet kent. De subtiele sequenties van taal, gebaar en beweging (door performers én bezoekers) vormen een ongoing sculptuur die beklemmend en poëtisch tegelijk is.

Hoewel de vier presentaties zeer verschillend zijn, vinden de genomineerden elkaar in een fascinatie voor sociale processen, groepsdynamiek en intermenselijke communicatie. Ook zijn hun werken niet zozeer afgerond, maar eerder stadia in doorgaande verkenningen. Daarin laat geen van hen zich beperken tot een specifiek medium. Florian Heckers praktijk speelt zich zelfs deels af buiten de beeldende kunstwereld, door regelmatige samenwerkingen met componisten en muzikanten als Iannis Xenakis en Aphex Twin. De multidisciplinaire insteek van de genomineerde kunstenaars is kenmerkend voor de Preis der Nationalgalerie, die steeds weer tot onconventionele selecties komt. Ondanks de museale context waarbinnen de Nationalgalerie functioneert, deinzen directeur en jury er niet voor terug vernieuwing te verkiezen boven status quo. Berlijn laat zien dat instituut en experiment prima samengaan.

Preis der Nationalgalerie 2015
Hamburger Bahnhof, Berlijn

1. 9.2015 t/m 17.1.2016