Land van melk en eieren
Tijdens een residentie bij Kunsthuis SYB ontwierp Eric Giraudet de Boudemange vijf bont gedecoreerde polsstok-sculpturen, die deel uitmaken van de huidige solotentoonstelling The story of water, milk and peewit eggs in het Fries Museum. Hoe komt een Fransman aan zijn fascinatie voor Friese (volks)spellen en tradities?
Bontgekleurde vormen, lijnen en objecten strekken zich naast water en melk uit over de gehele ruimte. Bukkend onder een blauwgroene golf, loop ik langs de siliconen huid van een mensfiguur, wiens slangenogen intimideren. Ik kan niet te lang naar de ogen blijven kijken, anders zou ik struikelen over melk, eieren en zingende vogeltjes. Zoals in een Fries landschap met hoog gegroeide grasvelden, kan de beschouwer in de installatie van Eric Giraudet de Boudemange ronddwalen, maar moet men de aandacht er wel bijhouden om niet over sloten of vogelnesten te tuimelen.
Meer dan duizend jaar geleden namen boeren al stokken mee om de sloten te trotseren en droog en snel het landschap te kunnen doorkruisen. Het hulpmiddel werd snel onderdeel van een speelse competitie: ‘wie kan de breedste sloot veilig oversteken?’ Zo ontstond de sport fierljeppen, dat vandaag de dag nog wordt beoefend. In het kader van het programma Festival of Sports van curator Rieke Vos werd Giraudet de Boudemange uitgenodigd nieuw werk te maken. Hij ontwierp vijf bont gedecoreerde polsstok-sculpturen, die deel uit maken van de huidige solotentoonstelling The story of water, milk and peewit eggs in het Fries Museum. In een bijbehorende video zien we Giraudet de Boudemange de sport beoefenen. Maar hoe komt een fransman aan zijn fascinatie voor Friese (volks)spellen en tradities?
Toen Giraudet de Boudemange aan de Ecole Nationale supérieure des Beaux-Arts in Parijs studeerde, kwam hij per toeval in aanraking met een raadselachtig dartspel. Nieuwsgierig naar de oorsprong, de context en de regels van het spel, nam hij de houding aan van een etnograaf. Hij ging op onderzoek en kwam in contact met enkele spelers, die hem vertelden dat zij mijnwerkers waren en dit ludieke tijdverdrijf hadden gecreëerd uit hun werktuigen in de mijn. Het onlosmakelijke verband tussen spel en cultuur – de achterliggende waarnemingen, behoeftes en gedachtes van een gemeenschap – wekte zijn interesse.
Deze belangstelling zet hij voort met zijn etnografische onderzoek naar fierljeppen. Zijn speurtocht begon met het bijwonen van trainingen op speciaal daarvoor aangelegde springbanen. De manier waarop de Friesen het landschap vorm hebben gegeven om de volmaakte sprong te kunnen uitvoeren, fascineert de kunstenaar mateloos.
Landschappen zoals we die kennen van Nederlandse zestiende-eeuwse schilderijen, zijn door de mens geschapen. Geen wonder dat het woord ‘landschap’ zijn etymologische oorsprong heeft in de Nederlandse taal, strikter genomen in de schilderkunst van de zestiende eeuw. “Door het (landschap) te schilderen ging men het pas echt bekijken, visueel omkaderen en ervaren.”[1] De sloten zijn aangelegd om het land zowel droog te leggen als in kaart te brengen. Het leggen van verbanden tussen fierljeppen, water, sloten, landschapsschilderijen, compositie, als ook water, kievietseieren en melk ligt ten grondslag aan het onderzoek van Giraudet de Boudemange. De installatie in het Fries Museum is de uitdrukking van dit netwerk van verbanden, waarin de beschouwer vrij kan associëren.
Tijdens de fierljeppentrainingen deed de kunstenaar zich voor als fotograaf (doorgaans een van zijn professies), die de natte verliezers wilde vastleggen voor een fotoserie. Een van de fierljeppers die voor de camera verscheen, was Ysbrand Galama (normaliter winner van trofeeën). Hij is de sleutelfiguur van Giraudet de Boudemange’s netwerk van associaties. Als vogelaar verduidelijkte Ysbrand het ondoordringbare verband tussen fierljeppen en kievieten (de kieviet is de officiële mascotte van het fierljeppen), en bracht hij de kunstenaar in aanraking met een andere oude Friese traditie – het ljipaaisykien, oftewel kievietseieren zoeken. Met dezelfde polsstok zocht men door de velden naar kievietseieren, waarmee flink geld verdiend kon worden, aangezien deze als delicatesse worden beschouwd.
Sinds enkele jaren is het verboden om de eieren te rapen, de soort wordt met uitsterven bedreigd. De industrialisering en commercialisering van de agrarische sector, met name die van de melkproductie, hebben tot gevolg dat de vogelnesten in het gras verdelgd worden. Om de koeien van gras te voorzien, delven de kievitseieren helaas het onderspit. Vandaar de plassen melk, en de vele eieren. Tegenwoordig worden bij lijpaaisykien de eieren niet meer uit de nesten gehaald, maar wordt de kennis over het landschap en de vogels ingezet om deze te beschermen. Gegevens over de eieren worden in een database door vogelaars zoals Ysbrand bijgehouden en de nesten worden met een vlaggetje herkenbaar gemaakt.
Ook als men zich niet verdiept in het onderzoek achter de installatie zijn er vele herkenningsmomenten; van kievietseieren, melkkartonnen, doppen van drinkflessen, vogeltjes, polsstokken tot de kettingen waarmee in de vijftiende-eeuw het Friese landschap werd gemeten. The story of water, milk and peewit eggs biedt de mogelijkheid om het onderzoek van Giraudet de Boudemange visueel en fysiek te ervaren.
Voor de beschouwer die zich verder wil verdiepen in de achterliggende speurtocht, is het aan te raden de publicatie Illusies van het Friese Landschap te lezen, een gefictionaliseerd verslag van Giraudet de Boudemange’s artistieke zoektocht in Friesland, geschreven door Yvonne Grootenboer en Rieke Vos, waarin de kunstenaar verslag geeft van de ontmoetingen en ontdekkingen die tot de ruimte-vullende installatie hebben geleid. De kleurige huiden die door de zaal zijn verspreid, blijken bijvoorbeeld afgietsels van het lichaam van de kunstenaar. Deze tweede huid visualiseert niet alleen de verschillende perspectieven die de kunstenaar tijdens zijn speurtocht letterlijk en figuurlijk heeft aangenomen, maar staan ook symbool voor de personen die dit perspectief hebben beïnvloed, zoals Ysbrand.
Met de juxtapositie van beelden en objecten schept Giraudet de Boudemange zijn eigen land van melk en eieren. Het landschap spreekt de onderzoekende, avontuurlijke, speelse en vindingrijke kant van de bezoeker aan, door deze niet alleen visueel te prikkelen, maar ook fysiek uit te dagen: bukken, strekken, vooroverbuigen, een grote stap maken en het geluid van de vogeltjes doorstaan, we zijn een polsstok verwijderd van fierljeppen.
[1] Eric Giraudet de Boudemange, Illusies van het Friese Landschap, Festival of Sports, 2017, Amsterdam (p. 21).
Eric Giraudet de Boudemange, the story of water, milk and peewit eggs, Fries Museum, Leeuwarden, 01.07.2017 t/m 07.01.2018.
Vanessa van ’t Hoogt
is kunsthistoricus