Anouk Kruithof, Universal Tongue, in MOVE!, Mu EIndhoven, foto Max Kneefel
Van folklore tot lap dance – MOVE! Body Politics in Motion bij MU
Veel dans in tentoonstellingen van dit moment. We stonden al stil bij Andrea Canepa in De Appel, en haar meer therapeutische dansoefeningen. Vandaag bezoekt Charlotte Fijen MU in Eindhoven, waar onder de titel MOVE! Body Politics in Motion wordt stilgestaan bij de politiek van de dans, wereldwijd.
Dreunende muziek klinkt over het Strijp-S terrein in Eindhoven waar MU Hybrid Art House is gevestigd. Er is een festival gaande op het Ketelhuisplein waardoor de sfeer bij het betreden van MU er meteen goed in zit. Toepasselijk genoeg gaat de tentoonstelling bij MU over dans. Met Move ! Body Politics in Motion zoomt MU in op de bevrijdende kracht van het dansende lichaam in een tentoonstelling die tegelijk swingend en kritisch is.
De tentoonstelling Move ! Body Politics in Motion is ruim opgezet in de grote industriële ruimte waarin MU gehuisvest is. Bij binnenkomst loop ik meteen tegen een roodkleurige muur aan met daarop de zaaltekst. ‘Dansen is een universeel ritueel van alle tijden’, zo lees ik, ‘het is een fysieke uiting van identiteit, een oerkracht die ook heel kwetsbaar is. Centraal staat de energie die vrijkomt als het lichaam beweegt en danst.’ Hoewel de zaaltekst vooral ingaat op de kracht van het dansende lichaam, vertellen de acht kunstwerken in de tentoonstelling – vijf videowerken en drie installaties – een breder verhaal over dans dat meer in lijn is met de titel. Dans is ook een politiek instrument en de danscultuur gaat vaak hand in hand met drugsgebruik in ruimtes die speciaal ontworpen zijn om je lichaam vrij te laten bewegen.
Dat video een uitstekend medium is om dans te belichten – hoe vang je een bewegend lichaam beter dan op bewegend beeld? – bewijzen de vier video’s die aan het begin van de tentoonstelling worden gepresenteerd. Het zijn alle kritische werken die ingaan op de politieke functie van dans en het bewegende lichaam. Zo toont de video Dance or Die van Naja Orashvili, Giorgi Kikonishvili en Koka Kitia uit 2019 de geschiedenis van de danscultuur in Georgië en hoe deze zich steeds meer heeft ontwikkeld tot een manier waarop jongeren zich kunnen uitspreken over de politieke situatie in het land. Vooral het laatste deel van de video met beelden over de betekenis van dans voor de jongere generatie in het land is indrukwekkend. Het vrije lichaam is de inzet van de strijd die ze voeren tegen een politiek systeem waarin ze zich ze nog steeds gevangen voelen. Alleen in technoclubs zoals BASSIANI, de grootste club van Georgië in hoofdstad Tbilisi, worden hun lichamen uit de dagelijkse sleur bevrijd en kunnen ze zich uiten zoals ze willen.
Ook de andere video’s in dit deel van de tentoonstelling laten de politieke lading die dans kan hebben goed zien. I Dance Alone – Crowds and Gestures van Bogomir Doringer is bijvoorbeeld een doorlopend onderzoek naar de terugkeer van politiek op de dansvloer dat is gestart in 2014. Het werk wordt afgespeeld op twee grote schermen die in een hoek van 90 graden beelden tonen van mensen die dansen in een club. Waar het linker scherm vooral inzoomt op individueel dansende mensen, laat het rechter scherm juist een massa swingende lichamen zien. Voor Doringer is dans altijd een politieke daad waarin persoonlijke en collectieve crises de ruimte krijgen om te transformeren, de individuele lichamen van het rechterscherm worden opgenomen in de grote massa en andersom.
Door de video’s in een constante loop van 4 uur door elkaar af te spelen vervagen de grenzen tussen landen, continenten, culturen, achtergronden en tijdperken
Als ik eenmaal de eerste vier video’s gezien heb en afsla sta ik plots midden in de video-installatie Universal Tongue van Anouk Kruithof uit 2018-2021. De installatie middenin de tentoonstelling bestaat uit acht grote schermen die kriskras door elkaar hangen. Op elk scherm worden beelden van dansende mensen afgebeeld, die zich allemaal ritmisch lijken te bewegen op de muziek die door de gehele ruimte wordt afgespeeld. Al rondlopend langs de schermen zie je allerlei verschillende dansvormen voorbijkomen, uitgevoerd door mensen van over de hele wereld, afkomstig uit vele verschillende culturen, als een atlas van de dans. Het enthousiasme van de personen op het beeld en de opzwepende muziek werken aanstekend, voor ik het weet sta ik zachtjes mee te deinen op de muziek. Volgens Kruithof verenigt dans onze diverse en complexe wereld meer dan wat dan ook. Dat blijkt wel uit het feit dat alle video’s die in deze installatie voorkomen afkomstig zijn van het internet, ze zijn van het wereldwijde web geplukt door een team van vijftig onderzoekers van over de hele wereld. Door de video’s in een constante loop van vier uur door elkaar af te spelen vervagen de grenzen tussen landen, continenten, culturen, achtergronden en tijdperken. Voor wie toch wil weten waar de verschillende dansen die op de schermen te zien zijn vandaan komen heeft Kruithof een klein boekje gemaakt waarin elke dansstijl is beschreven en gefotografeerd.
De laatste drie kunstwerken in de tentoonstelling vertellen juist het bredere verhaal van dans en de cultuur die daarbij hoort. Deze werken gaan over onderwerpen die verder afstaan van dansen als fysieke bezigheid, maar die wel horen bij de danscultuur van feesten en festivals, of bijvoorbeeld bij de erotische dansen van strippers. Het drugsgebruik dat vaak hand in hand gaat met aangelegenheden waarbij gedanst wordt, wordt bijvoorbeeld aangekaart in Ecstasy Inquiries van Albert van Abbe en Brad Downey uit 2022. In negen hoofdstukken die met witte letters op de muur zijn geplakt leggen Van Abbe en Downey uit hoe de dancecultuur verweven is met de populaire drug Ecstasy. Het is een kritisch essay over de relatie tussen drugs, de entertainmentindustrie en grote farmaceutische bedrijven. De bron van dit alles blijft ook niet onderbelicht: een blauwe Ecstasypil staat op een sokkel onder een kleine glazen kap bij het betreden van de ruimte.
Een van de laatste werken die ik tegenkom is Striptopia Peep Show van Maggie Saunders uit 2020. Het is een samenwerking met S.A.V.E., een organisatie die sekswerkers beschermt tegen uitbuiting en geweld. Het werk komt over als een ietwat vreemde eend in de bijt in deze tentoonstelling, maar dat maakt het niet minder interessant. De buitenkant van het werk oogt als een soort roze geverfde doos in de ruimte, die je kunt betreden via een gordijn aan de voorkant. Eenmaal binnen ga je zitten op een bankje dat voor een glazen raam staat en kijk je door het raam naar een videoscherm aan de muur. Er staat een QR-code op het scherm die ik scan met mijn telefoon. Het blijkt dat ik het werk zelf moet activeren door 5 euro te betalen voor een optreden van een stripper – op video dat dan weer wel. Ik kies voor de video van Frenchie een mannelijke stripper die na mijn betaling op het beeldscherm begint te dansen en steeds meer kleren uittrekt. Als Frenchie klaar is met dansen springt het scherm weer op de QR-code, wachtend op de volgende ‘klant’ die door het kunstwerk te activeren bijdraagt aan de strijd van de Amsterdamse sekswerkers tegen de plannen van burgemeester Halsema om de rosse buurt te verplaatsen.
Als laatste loop ik langs de installatie Reflections van Jess Øberlin, schitterende discoballen schijnen me tegemoet. Het is een feestelijke afsluiting van een swingende tentoonstelling die de kracht van dans laat zien maar het niet schuwt om kritische te zijn op de cultuur en politiek die eromheen hangt.
MOVE ! Body Politics in Motion, MU Eindhoven, 8.7 t/m 18.10.2022
Charlotte Fijen
is kunsthistoricus