metropolis m

Ik loop verder door de ruimtes van de voormalige Amerikaanse ambassade waar West in gevestigd is. Het gebouw ademt nog steeds een formele sfeer. Sommige werken weten daar sterk op te reageren. Bregman / Deutsch Chimera (2010) van Florian Hecker, bijvoorbeeld. Twee speakers hangen tegenover elkaar in een van de ruimtes. Er zijn harde elektronische geluiden te horen, die doen denken aan alarmen. Ook is er een stem te horen die onverstaanbaar hard door een intercom lijkt te praten. Als ik tussen de twee speakers in sta, is het onmogelijk te lokaliseren welk geluid uit welke speaker komt. Het werk heeft een duizelingwekkende werking. In de kamer is de politieke sfeer nog steeds voelbaar, en Heckers werk voegt daar een extra laag aan toe. Het geluid heeft bijna iets bureaucratisch, ik word er onrustig van. Niet alleen door het harde volume, maar ook door de piepjes en de stem, die me het gevoel geven dat ik iets moet doen. De geluidsinstallatie maakt me bewust van mijn lichaam en heeft daarmee een onverwachte connectie met het thema zelfreferentie en Machs tekening. Het is alsof het geluid refereert naar mij, naar mijn lichaam in de ruimte.

Veel van de werken verwijzen naar wiskundige theorieën. In haar tekeningen probeert Hanne Darboven de instabiliteit van algoritmes weer te geven. Het werk oogt ingewikkeld en onbegrijpelijk, maar het is dan ook juist die ongrijpbaarheid van de logica en de angstige gevoelens die dit teweeg kan brengen waar Darboven in geïnteresseerd is. Ook de sculpturen van Royden Rabinowitch gebruiken mathematische principes als uitgangspunt. Een aluminium en een stalen kegel staan in een kamer, waar het licht uit de tl-balk op reflecteert. Grappig is hoe ook hier de ruimte meewerkt: het ijzeren lichtknopje lijkt met haar geometrische vormen bijna onderdeel van dit werk. In het tentoonstellingsboekje lees ik hoe Rabinowitch de onpersoonlijkheid van de wiskundige ruimte als metafoor gebruikt, om de bezoeker de confronteren met de grenzen van de menselijke perceptie. Ik lees het tekstje een paar keer, om grip te krijgen op wat er wordt gezegd, maar het lukt mij niet dit in verband te brengen met het getoonde werk zelf.

In het theaterstuk I is a strange loop (2019) van wiskundige Marcus du Sautoy en actrice en wiskundige Victoria Gould, wordt wiskunde gebruikt als manier om de grenzen van het onbekende op te zoeken. De oneindigheid willen de twee hier zowel zowel wiskundig als theatraal benaderen. Het voelt echter alsof de makers die twee verschillende werelden nog niet echt met elkaar hebben weten te vervlechten. Het theaterstuk voelt meer als een wiskundige theorie die voor de gelegenheid in een theatraal format is gegoten, dan als een échte dialoog tussen kunst en theorie. Dat onvermogen is ook in sommige andere werken voelbaar. Veel werken gebruiken ingewikkelde wiskundige theorieën, of roepen zware vragen over kunstmatige intelligentie en het menselijk bewustzijn op. Hierdoor kan de tentoonstelling, die werk van maar liefst 33 verschillende kunstenaars bevat, soms iets te veel worden. In de poging om de diepte in te gaan, wordt het soms wat oppervlakkig.

Dat maakt het des te leuker om een werk tegen te komen dat het thema van zelfreferentie speelser benadert, zoals The King (1972) van Eleanor Antin. In deze film is te zien hoe Antin zichzelf transformeert tot man en zo een van haar terugkerende performance persona probeert te belichamen: The King. Te zien is hoe Antin haren aanbrengt op haar kin en zo probeert zichzelf een zo perfect mogelijke baard te geven. Ze is constant bezig met hoe zij haar eigen gezicht kan transformeren tot iets anders, maar tegelijkertijd poogt ze deze nieuwe persoon samen te laten vloeien met zichzelf.

Ook de film Berg (2021) geeft een interessante invalshoek op het thema zelfreferentie. Ik plof neer op een zitzak en kijk naar de indrukwekkende zwart-witbeelden van een berg. Het zwart-wit abstraheert de vormen van het landschap. Bijzonder is dat na het zien van de voorgaande werken, het mij opeens opvalt hoe de bergtoppen doen denken aan geometrische vormen. Terwijl ik kijk naar het imposante wolkenlandschap en het stromende water, besef ik me dat alle voorgaande werken een sterk wetenschappelijk, technologische en vooral menselijke tendens hebben. Deze film beweegt weg van dat antropocentrisme. Berg geeft een verfrissende blik op hoe wiskunde en natuur verbonden zijn en decentraliseert het menselijk perspectief. Het harde geluid van wind, donder en water laat me op dezelfde manier klein voelen als de geluidsinstallatie van Hecker. Op een gegeven moment verschijnen er drie mensen in de film, die als mieren rondlopen in dit kille landschap. Hoe ontsta ‘ik’ in relatie tot de berg of de natuur? Dat is een van de vragen waar dit werk mee speelt in deze tentoonstelling.

Het laatste werk van Gödel, Escher, Bach is een ‘installation shot’ en toont het onderzoek van John C. Lily, die in 1954 de eerste floatation tank ontwikkelde: een afgesloten zoutbad waar men in kan liggen. In de floating tank kan het menselijk bewustzijn onderzocht worden in een situatie met zo min mogelijke zintuiglijke input. Ook het boek dat Lily hierover schreef, The Deep Self, wordt er tentoongesteld. Het werk is daardoor wederom zelfreferentieel: het kan evengoed dienen als afsluiter van de tentoonstelling of als aanzet om een sessie in de daadwerkelijke floating tank ​te boeken, die Nicolai en Lornenz Beckmann voor de tenetoonstelling bouwden in de kelder van West. Gedurende de gehele tentoonstelling zijn er privé-sessies te boeken om zelf een floating tank sessie te ervaren. Ik ben benieuwd hoe dicht je tot zelfreferentie komt, liggend in deze floatation tank in de kelder van West.

De tentoonstelling toont op interessante wijze op hoe veel verschillende manier wiskunde en logica een rol aan kunnen nemen binnen kunst. Door die wisselwerking wordt duidelijk dat niet alleen de wiskunde en logica begrenzingen van onze waarneming kunnen tonen, maar ook de kunstwerken zelf. De tentoonstelling laat zien dat zelfreferentie zowel tijdloos als veranderlijk is en daardoor nooit helemaal te doorgronden. De ongrijpbaarheid van Escher werkt zo op subtiele wijze door in de tentoonstelling. Soms lijken de werken echter te veel naar de formaliteit te hangen, waardoor het geheel wat statisch en zwaar aan kan voelen. Maar misschien is het juist de onmacht die ik tegenover de cijfers, geometrische vormen en oneindigheid voel, waar het hier om gaat.