Pascale Monnin, Double Debt (2023), from The Debt series, courtesy Tropenmuseum Amsterdam, foto Rick Mandoeng
Someone is getting rich – Over de verwevenheid van kolonialisme met het mondiale financiële systeem
Dat de V-O-C de uitvinder is van het financiële aandeel is inmiddels bij velen bekend, maar het kolonialisme heeft op nog veel meer manieren aan de wieg gestaan van de wijze van opereren van de wereldwijde financiële markten. In de tentoonstelling Someone is getting rich in het Tropenmuseum laten zestien kunstenaars zich op uitnodiging van gastcurator Carrie Pilto kritisch uit over de connectie.
Het opkomen van het wereldwijde informatietechnologie-netwerk zorgt ervoor dat gemarginaliseerde groepen steeds betere manieren vinden om hun stem te laten horen. Hierdoor creëren zij meer ruimte voor thema’s die meestal onderbelicht blijven. Een van deze thema’s is het koloniale verleden waarbij hele volken systematisch zijn onderdrukt. Tegenwoordig is er ontzettend veel informatie te vinden over het koloniale verleden, maar in de reguliere media blijft deze informatie helaas nog beperkt. Veel westerse landen hebben een verstopt en selectief vergeten koloniaal verleden. Ondertussen leeft het kolonialisme voort in veel systemen en vormt het de fysieke, persoonlijke en mentale werelden van meerdere generaties. Maar wat betekent dit voor ons, op dit moment? Steeds meer instituten en instellingen doen een poging om het boekje open te doen. Ze lijken het vaak lastig te vinden om hiermee om te gaan. Vaak, zoals onlangs weer is gebleken bij de discussie over het beleid van het Stedelijk Museum en de film White Balls on Walls, kunnen ze rekenen op kritiek vanuit de ‘gevestigde orde’ en hun vaste publiek. Zoals het koloniale verleden niet makkelijk is geweest, zal het met elkaar erover hebben ook niet makkelijk zijn. We zullen echter wel moeten en, willen we verandering, de sporen van het koloniale verleden erkennen.
Over geld wordt over het algemeen niet makkelijk gesproken. Onder bekenden niet, in diverse sociale kringen niet, evenmin bij overheden en andere instanties. Ze vertellen nooit open over de manier waarop hun rijkdom is vergaard. In het verlengde van de grote nieuwe collectiepresentatie Onze koloniale erfenis brengt het Tropenmuseum in de tentoonstelling Someone is getting rich in het Tropenmuseum in Amsterdam deze thema’s samen en onderzoekt de relatie tussen financiën en kolonialisme. Zestien kunstenaars dragen eraan bij zonder terug te schrikken voor de financiële geschiedenis van kolonialisme én de erfenissen daarvan. Samengebracht door gastcurator Carrie Pilto, geven zij hun kritische visie via fotografie, video, performance, sculpturen, tekeningen en tapijtwerk. Soms scherp en confronterend, andere keren indirect of speels.
In de tentoonstelling maken hedendaagse kunstenaars zichtbaar welke koloniale ‘uitvindingen’ aan de wieg staan van mondiale financiële systemen. Zo brengt de tentoonstelling de rol van het Europese publiek aan de Verenigde Oost Indische Compagnie (V-O-C) en de West Indische Compagnie (W-I-C) aan het licht.
In 1602 zorgde de V-O-C voor een revolutie door aandelen aan het publiek aan te bieden. Met de opgehaalde miljoenen van honderden investeerders kon de bouw van vele V-O-C-schepen worden gefinancierd, waardoor het risico van de onderneming en de gigantische winst ervan over meer mensen werd verspreid. In 1623 volgde de W-I-C het voorbeeld van de V-O-C. De slavernij, genocide en oorlog die met deze handel gepaard gingen namen zij op de koop toe. In feite hielpen duizenden investeerders mee gedwongen arbeid te financieren.
De Britse kunstenaar Hew Locke met Guyanese roots reflecteert in de tentoonstellingop de verwevenheid van de aandelenhandel met het kolonialisme, in zijn serie tekeningen Share. In zijn werk gebruikt hij originele bedrijfsaandelen van koloniale bedrijven als ondergrond voor zijn tekeningen en gouaches.
Hew Locke, Confederate States of America Loan 2, 2018, courtesy Tropenmuseum Amsterdam
In de voorstellingen eigent hij zich deze historische documenten toe en maakt ze tot achtergrond voor symbolische, of heldhaftige figuren. Ze vertegenwoordigen de inheemse culturen die zijn getroffen door de exploitatie van de bedrijven.
Een aantal kunstenaars legt bloot hoe de nasleep van het kolonialisme ook vandaag de dag nog in de financiële sector is ingebed. Zo is er in de tentoonstelling een aantal video-installaties met werk van Pope.L te zien. In de video Eating the Wall Street Journal reageert hij op een advertentie waarin werd beweerd dat een abonnement op de Wall Street Journal alleen al iemands rijkdom zou vergroten. Hij trok deze absurditeit door en redeneerde: ‘zou het eten van de krant je rijkdom dan niet vertienvoudigen?’ Gedurende vijf dagen las hij de krant, overgoten met bloem om zichzelf ‘wit te maken’. Hij kauwde de krant, vermengd met melk en ketchup en spuugde klodders uit. Met dit ritueel wees hij op de historische ongelijkheid en de verdeling van kapitaal die mensenlevens vormen.
Een ander opvallend werk is de foto van Alain Bernardini waarop een zwarte schoonmaakster in een financiële instelling is afgebeeld. Op het eerste gezicht lijkt het een raciale stereotypering van de zwarte vrouw. Maar Bernardini wil duidelijk een statement maken met de foto. Ze wil dat alle mensen die ermee instemmen door haar te worden gefotografeerd hun plaats innemen en iets van zichzelf onthullen zonder te worden teruggebracht tot hun werk of sociale klasse.
Adeline Bernardini, Etablissement Financier, Paris, 2010, courtesy Tropenmuseum Amsterdam
Ook het werk van Pascale Monnin trekt de aandacht. De installatie toont het hoofd van een vrouw aan een antieke weegschaal die doet denken aan weegschalen die op slavernijplantages werden gebruikt. De weegschaal symboliseert gerechtigheid. ‘Hoe bepaal je het gewicht van onrecht?’ en ‘kun je een eerlijke afrekening maken, rekening houdend met alles wat er gebeurd is?’ Een jongenshoofd bedekt met oude munten dient als herinnering aan de schuld die aan toekomstige generaties wordt doorgegeven. Monnin reflecteert hiermee op de onrechtvaardige ‘dubbele schuld’ van de jonge Haïtiaanse Republiek. Na een periode als Spaanse en later als Franse kolonie wist Haïti zich na de Haïtiaanse Revolutie vrij te vechten in 1804. Volledige vrijheid konden ze echter alleen verkrijgen door In ruil voor zelfstandigheid een ‘boete’ van 90 miljoen francs, te betalen in goud. Pas na 122 jaar had Haïti de schuld helemaal voldaan. De laatste betaling vond plaats in 1947. Het werk van Monnin toont de achterstand die het land hierdoor heeft verkregen en hoe dit doorwerkt in de huidige en toekomstige generaties.
Claire Fontaine, Untitled (Someone is getting rich), 2012, courtesy Galerie Neu en Tropenmuseum Amsterdam
Overzicht, foto Rick Mandoeng, courtesy Tropenmuseum Amsterdam
CAPTC en Renzo Martens, foto Rick Mandoeng, courtesy Tropenmuseum Amsterdam
Overzicht, foto Rick Mandoeng
De groepstentoonstelling heeft een interessante invalshoek op het koloniale verleden waar nog niet veel over is gesproken. Zij biedt vernieuwende inzichten die zijn vormgegeven door hedendaagse kunstenaars die zich nadrukkelijk tot dit verleden willen verhouden. Hier en daar schemert het activisme door in de werken van de kunstenaars.
Toch mist er iets. De tentoonstelling geeft nog te weinig een indruk van de enorme rijkdom die door bedrijven is vergaard met financiële koloniale systemen en wat het effect is van deze bedrijven op het leven en de manier van werken in de samenleving van dit moment.
Someone is getting rich, Tropenmuseum Amsterdam, t/m 7.1.2024 Meer INFO mmv Eline Benjaminsen, Alain Bernardini, Franck Bragigand, Claire Fontaine, DIS, Zachary Formwalt, Femke Herregraven, Jean Kawata en Ced’art Tamasala (CATPC), Gabriel Kuri, Hew Locke, Cristina Lucas, Pope.L, Pascale Monnin, Pyotr Pavlensky, Santiago Sierra
Noukhey Forster
freelance programmamaker Kwaku Summerfestival, curator OSCAM, creative director OHIM Concepts, fashion editor
