metropolis m

De onschadelijke auto is Thwaites’ meest recente project. Natuurlijk is het onmogelijk om iets te maken en gebruiken zonder geweld te doen aan enig levend wezen, en niets of niemand schade te berokkenen. Wie leeft doet geweld aan, brengt schade toe. Hoe zorgzaam je ook bent, hoe goed je ook probeert geweldloos deel te zijn van een ecologie waarin alles met alles samenhangt, je zult het nooit helemaal goed kunnen doen. In de meme van ecofilosoof Timothy Morton: ‘If you’re nice to bunny rabbits it means you’re not nice to bunny rabbit parasites’. De vraag is hoeveel schade je berokkent, aan wie en wat, en tegen welke prijs? Zoals de omschrijving van Zone2Source meldt, gaat de Harmless Car inderdaad over de vraag voor wie we onze technologieën ontwerpen en voor welke schade we verantwoordelijkheid willen nemen.

Waarom is het nog steeds vanzelfsprekend dat mensen hun rijbewijs willen halen zodat ze gesocialiseerd kunnen worden in een automaatschappij? Waarom nemen we het autogeweld voor lief, wordt daar zelfs niet bij stil gestaan?

Waarom is het nog steeds vanzelfsprekend dat mensen hun rijbewijs willen halen zodat ze gesocialiseerd kunnen worden in een automaatschappij? Waarom nemen we het autogeweld voor lief, wordt daar zelfs niet bij stil gestaan? Omdat ‘we’ de samenleving op deze manier hebben georganiseerd. Al groeit het besef van de schadelijkheid van die organisatie, ze valt niet makkelijk te veranderen, omdat ze verstrengeld is met zoveel andere dingen. Kunnen we het radicaal anders doen? Ik haat auto’s uit de grond van mijn hart, en haat de dagelijkse confrontatie met het geweld ervan. Ik hoop inmiddels vijftig jaar lang op een maatschappelijke verandering, maar zie enkel meer auto’s. De elektrificatie van het wagenpark biedt een fraai excuus om lekker de automanie voort te zetten. Elektrische fietsen vervangen onschadelijke spierkracht door schadelijke energiewinning uit wind, zon, kernenergie of fossiele brandstoffen. Gelukkig is Thwaites er: als ik een soort trapauto van wilgentenen zie, moet ik vanzelf lachen.

Het idee van de onschadelijke auto ontstond in 2022 toen Thwaites een van de deelnemers was aan de ‘Machine Wilderness’ residency, een samenwerking van (o.a.) Zone2Source, FoAM en Artis. Hij stelde zich voor om een gezinsauto te maken van organisch materiaal, aangedreven door methaan of waterstof, een auto die geen schade toebrengt aan de leefomgeving, en geen anderen kan verwonden. In juli 2023 kreeg hij een aantal weken de tijd om hier verder aan te werken in het Glazen Huis van Zone2Source, vooruitlopend op, en als onderdeel van zijn solotentoonstelling. Het jaar ervoor jaar deed hij al veel onderzoek en sprak met onderzoekers, ingenieurs en andere experts over aandrijving, veiligheid, manieren om milieuvriendelijk rubber te produceren, alternatieve brandstoffen. Alice Smits, curator van Zone2Source vertelde me hoe Thwaites te werk gaat: ‘Hij begint gewoon, er is geen ontwerp dat hij uitvoert. Hij krijgt het idee om met wilgentenen te werken – die groeien immers weer aan, je hoeft er geen boom voor om te hakken – en gaat dan vlechten, en kijkt of dat werkt.’ (Ik citeer haar uit mijn hoofd). Het eerste werkende prototype is te zien als onderdeel van de tentoonstelling Tomorrow, and tomorrow and tomorrow. Het project is allesbehalve af. De auto heeft nog geen motor – behalve, tijdelijk, een kleine, niet onschadelijke elektromotor, en de banden worden hopelijk in de toekomst gemaakt van minder schadelijk rubber.

Thwaites studeerde in 2009 af aan het Londense Royal College of Art met zijn poging om from scratch een broodrooster te bouwen. Hij won zelf koper en ijzer uit grondstoffen die hij vond in verlaten Schotse mijnen, en maakte daar onderdelen van. Met dit project toonde hij hoe extreem complex zo’n apparaat eigenlijk is, en hoeveel economische en technologische interesses en afhankelijkheden erin samengebald zijn. Het werd in 2009 voor het eerst internationaal gepresenteerd bij het Rotterdamse V2_. In de livestream die nog op youtube is te vinden kun je het moment zien waarop de broodrooster voor het eerst werd aangezet. (Spoiler: hij werkte niet, de stoppen sloegen door, zie die video bij https://v2.nl/events/test_lab-what-crisis). Later realiseerde hij zich hoezeer hij had ‘vals’ gespeeld met het idee om zonder tussenkomst van industrie een broodrooster te maken – en niet zozeer omdat je ook een boterham zou kunnen roosteren boven een houtvuurtje (ontwerpfilosofisch een beter antwoord) – maar omdat hij openbaar vervoer had gebruikt, industrieel gemaakte schoenen had versleten, en heel vaak het internet had gebruikt om informatie te vinden. Totale onafhankelijkheid is een chimera.

In de solotentoonstelling van Thwaites is de broodrooster zelf niet te zien, wel het boek en de video over het project. Er zijn ook materiaal en video’s van een groot aantal van zijn andere projecten te zien. Er is informatie over de fictieve biotech start-up Parasite Labs en vleugels die onderdeel zijn van zijn project Unlikely Objects: Products of a Counterfactual History of Science. Policing Genes is een video over het fictieve idee van de politie die bijen inzet tegen illegale genetische manipulatie van planten door gewone burgers. Op drie schermen wordt Nine Episodes vertoond, een goede, maar ook – in een kunstcontext – vrij conventionele documentaire uit 2016 over design en duurzaamheid. Zeven jaar geleden was dit overzicht misschien up-to-date  maar de ideeën die hierin geopperd worden zijn inmiddels zo vaak herkauwd, dat ze gemeengoed zijn geworden (ook al wordt er niet naar gehandeld). Positief gezien: misschien een teken dat er toch iets is veranderd.

Naast de Harmless Car is het vooral zijn meest bekende project Goatman: Taking a Holiday from being Human (2015) dat de aandacht trekt. Net als de broodrooster is dat een project waarvan je zou zeggen dat het uitstekend werkt als verhaal, zoals verteld in het boek en de aansprekende video. Daarin volg je Thwaites onderzoeksproces, zijn poging om zich voor te stellen wat het betekent om als een geit te leven. Hij wilde dat echt doen, fysiek, niet alleen mentaal, door zich bijvoorbeeld met sjamanistische methodes in te leven in een dier. Hij ontwikkelde daarom zelfs een kunstmatige maag zodat hij zichzelf zou kunnen voeden met gras. In de tentoonstelling is ook het exoskelet te zien dat hij droeg om als een geit te kunnen bewegen. Het staat middenin de ruimte naast twee eerdere prototypes. Als beeldhouwwerk zou het al overtuigend zijn, maar Thwaites droeg het, dagenlang – zoals gedocumenteerd in de video en het boek. Het toont een extreme poging om je op een niet-menselijke manier om je te verhouden tot de wereld waarvan je afhankelijk bent.

Voor Goatman: Taking a Holiday from being Human (2015) ontwikkelde Thwaites een kunstmatige maag zodat hij zichzelf zou kunnen voeden met gras

Thwaites is een kunstenaar die als een bezetene, met de nodige humor het onmogelijke nastreeft, en zo pijnlijk relevante vragen over onze samenleving stelt. Over de samenhang tussen bijvoorbeeld gedrag, economie, politiek, technologie, en ontwerp. Ook als je zijn werk al kent is een bezoek aan Tomorrow, and tomorrow and tomorrow een goed idee; de projecten komen beter binnen als je de artefacten voor je ziet. Dat je die absurde auto van wilgentenen kunt zien en aanraken, is belangrijk: het is meer dan een concept, het is geen ‘luchtspiegeling’. De kracht van Thwaites’ projecten ligt erin dat ze absurd lijken, onmogelijk zijn, en wel echt zijn uitgevoerd. Daarom spreken ze zo tot de verbeelding. Daarom zijn ze in staat de bezoeker een goed humeur te geven, en misschien een beetje hoop voor de toekomst.