metropolis m

De huidige editie, CON1OUR, zet die koers enigszins voort. Ze schuift geen bijzondere locaties naar voren, maar wil vooral op de werken en de kunstenaars zelf focussen. In Mechelen vindt de Biënnale voor Bewegend Beeld dit jaar dus plaats op ’traditionele’ culturele plekken: Kunstencentrum Nona, De Garage, Museum Hof van Busleyden en Cinema Lumière. Het festival heeft daarnaast ook satellietlocaties in Antwerpen en Brussel.

In het experimentele en vaak erg lo-fi aanvoelende yours, lijken ’thuis’ en ‘ontheemding’ de enige rode draden

Contour lanceerde een aantal jaar geleden een open oproep aan curatoren, die werd gewonnen door Auguste Orts, de alliantie van de kunstenaars Anouk De Clercq, Fairuz Ghammam, Herman Asselberghs, Manon de Boer en Sven Augustijnen. Auguste Orts is een in Brussel gevestigd productie- en distributieplatform voor film en video dat sinds 2006 door middel van onderzoek en discursieve praktijken het veld van film, video en bewegend beeld tracht te versterken. Met CON1OUR wil de groep de Belgische kunstenaarsfilm een warm hart toedragen. We are rooted but we flow luidt de ondertitel van CON1OUR. Die gaat terug op een frase uit Virginia Woolfs roman The Waves uit 1931 (origineel en volledig: ‘I am rooted, but I flow. All gold, flowing that way’). Deze poëtische snede wordt in de persmap niet verduidelijkt, maar verwijst mijns inziens naar de deelnemende kunstenaars. Die zijn namelijk allen in België gevestigd of hebben er hun oorsprong, zijn er geboren. Velen onder hen kennen elkaar bijzonder goed, het is haast één hechte vriendenkring die in Mechelen op het programma staat.

Mijn Mechelse tocht vangt aan bij het startpunt Kunstencentrum Nona, in het hart van de stad. Daar loopt in de theater- en filmzaal de nieuwe productie yours, (met kleine letter en komma). Het programma bestaat eigenlijk uit één nieuwe experimentele speelfilm van een tachtigtal minuten. Zes levende kunstenaars werkten er samen aan: Eva Giolo, Rebecca Jane Arthur, Katja Mater, Maaike Neuville  en kunstenaarsduo Sirah Foighel Brutmann & Eitan Efrat.

yours, is een hommage aan de briljante filmmaker Chantal Akerman. De zes baseerden zich voor hun collectieve productie namelijk losjes op Akermans News from Home (1976). In die filmbrief berichtte ze destijds over haar nieuwe thuisstad New York als respons op de brieven van haar moeder. Akerman toont in News from Home de metropool in flux, als een levend personage opgemaakt uit beelden. Op de klankband leest ze de schrijfsels van haar moeder voor – ’schrijfsels’, want de meeste brieven zijn gewone tot banale meldingen of boodschappen uit het dagelijkse Brusselse leven. Ook roept de moeder haar dochter steeds nadrukkelijker op te vertellen over haar ervaringen aan de andere kant van de Atlantische Oceaan.

De nieuwe film yours, wil dus een hommage zijn. Maar dan vanuit elk van de deelnemers hun eigen invalshoek. Zo stelt de zaaltekst: ‘Aan de kunstenaars werd gevraagd om samen één film te maken: elk met hun eigen stem, stijl en uitgangspunt. Tijdens het werkproces, ontstonden vragen zoals: ‘Hoe verhoud je je als kunstenaar tot andere filmpraktijken, hoe creëer je een collectief werk met behoud van je eigenheid?’ Spannende vragen, maar het resultaat is wat eigenaardig. In deze omnibusfilm zie je veel andere, en zeer uiteenlopende, films. Zo omvat yours, Stone, Hat, Ribbon and Rose van Eva Giolo, Barefoot Birthdays on Unbreakable Glass van Rebecca Jane Arthur, When Things Fall Apart van Katja Mater, Un Âne van het kunstenaarsduo Sirah Foighel Brutmann & Eitan Efrat en The possibility of being sea van Maaike Neuville.

Ik val ergens middenin de film – later zal blijken eerder naar het einde toe – binnen en heb geen idee naar welk deeltje ik kijk. yours, is een losse mozaïekfilm die stilistisch en inhoudelijk alle kanten uitgaat. Er zijn veel beelden van Brussel. De grootstad wordt de ene keer zakelijk en afgewogen in sepiatinten weergegeven, de andere keer rommelig en chaotisch, in korzelig zwart-wit of bekraste film. Maar ik krijg ook indrukken van verder van huis voorgeschoteld: van de Palestijns-Israëlische Al Naqab/ Negev-woestijn bijvoorbeeld. Andere stukken van yours, tonen dan weer huiselijke taferelen. Ik zie vrouwen die gezamenlijk gezellig bakken, verpotten of tekenen, alsook een met de handcamera gedraaid lachend meisje in de tuin en een kind dat het uitgiert in de slaapkamer. Wat is de insteek hier? In het experimentele en vaak erg lo-fi aanvoelende yours, lijken ’thuis’ en ‘ontheemding’ de enige rode draden.

De bijdrage van filmmaker, schrijver, dichter, muziekproducent en platenlabelbaas Guy-Marc Hinant steekt met kop en schouders boven de rest uit

Op de tweede locatie, de actuele kunstruimte De Garage om de hoek, toont CON10UR naast een aantal installaties meer films. Vooral de geluidskunst kan me hier bekoren. Van stilzitten en kijken heb ik na yours, eigenlijk ook wel even genoeg. De bijdrage van filmmaker, schrijver, dichter, muziekproducent en platenlabelbaas Guy-Marc Hinant steekt met kop en schouders boven de rest uit. Le Mendeleïev des vois diffusées (2023) is een soort collage van vinylplaten, netjes opgehangen in vijf rijen van twaalf stuks: volgens de tabel van Mendelejev dus, zoals de titel ook aangeeft. Hinant maakte er ook een duidend schema bij, waarin hij platen rangschikt in categorieën als ’traditional/ cerimonies’, ‘collectives/ political’ of ‘electronic/ voice’. Naast de platen staan achter in de vrijwel lege zaal ook pick-ups ter beschikking. Ik mag vrijelijk plaatjes luisteren en voel ik me als een kind in een snoepwinkel! Nog meer hier dan in welke andere platenzaak dan ook: tussen een aantal ‘klassiekers’ uit mijn eigen collectie – Private Parts van Robert Ashley bijvoorbeeld – staan ook heel wat zeldzame pareltjes op me te wachten. De mogelijkheden van taal en de menselijke stem nemen een centrale plaats in Hinants selectie in. Ik luister naar Inuitstemmen gevolgd door Indisch gezang, de Hawaïaanse ‘Merrie Monarch’ Kalākaua, bevreemdende geluiden gecomponeerd door Ligeti en een voordracht van William S. Burroughs. Hinants mooi samengestelde audiotheek is een geschenk, een cinéma pour l’oreille die onderstreept dat film niet per se uit beelden hoeft te bestaan.

Aan de overkant van de zaal staat eenzaam tegen de muur de bloedrode hoes van een exemplaar van Frederic Rzewski’s Attica / Coming Together / Les Moutons De Panurge (1974). Op de platendraaier ervoor ligt de A-zijde klaar met het stuk Coming Together. Die compositie schreef Rzewski als hommage aan de in 1971 overleden activist Sam Melville. Rzewski bracht met Coming Together een oproep aan muzikanten en luisteraars om in tijden van onrust samen te komen. De samenstellers van CON10UR eigenen zich het werk van de Amerikaan toe. Net als de kunstenaars met hun hommage aan Chantal Akerman kunnen de samenstellers Rzewski niet meer vragen wat hij hier zelf van zou vinden – de invloedrijke componist en muzikant overleed immers in 2012.

Vreemd is dat in deze white cube een eigenaardig gezoem hangt. Maar dat blijkt ook een geluidswerk te zijn: Justine (2023) van Alex Reynolds. De electro-akoestische installatie bestaat uit dissonante klanken voortgebracht door een reeks stemvorken. Het werk zou deel uitmaken van een onderzoek naar justitie (meer uitleg geeft de brochure niet) en de stemvorken zijn geactiveerd door de stem van ene Justine. Jaarlijks neemt Reynolds haar op, zodat het werk ook een evoluerend sonoor portret vormt van deze goede vriendin van de kunstenaar.

CON10URs derde locatie, het Hof van Busleyden, wordt druk verbouwd (het is de laatste locatie waarover ik in Mechelen bericht: in Cinema Lumière loopt immers een wisselend filmprogramma). Ondanks die verbouwing biedt de ruime buik van het museum, de jaren geleden reeds vernieuwde keldervleugel, plaats aan een screeningprogramma van CON10UR. Eén grote wand en een houten tribune domineren de ruimte. Wie hier bijna twee uur wil blijven, moet tegen een stootje kunnen: de banken en deze stelling ogen best mooi, maar op een harde plank zitten is weinig comfortabel.

In de ruimte zijn zeventien korte kunstenaarsfilms te zien. Die van Eric de Kuyper en Brahim Tall spreken me het meeste aan. De Belgische schrijver, professor, kunstkenner en experimentele filmmaker De Kuyper leende de samenstellers van CON1OUR een fragment uit zijn prachtige eerste langspeelfilm Casta Diva (1981) en een stukje uit zijn latere cultsucces Pink Ulysses (1990). Twee keer zie ik een teder portret van intieme momenten. Vooral het zwart-wit fragment uit Casta Diva pakt me. Een knappe man knoopt langzaam en geconcentreerd zijn vlinderdas voor de spiegel, terwijl hij een sigaret rookt. De scène, de man en de spiegel zijn uiterst gebalanceerd in het beeld gebracht. Het kader bevat bovendien een formidabel schaduwspel. Als soundtrack weerklinkt Maria Callas’ immer wonderlijke Casta Diva (uit Vincenzo Bellini’s opera Norma).

In de ruimte zijn zeventien korte kunstenaarsfilms te zien. Die van Eric de Kuyper en Brahim Tall spreken me het meeste aan

Brahim Tall brengt in het Hof van Busleyden 4 outtakes van zijn korte afstudeerfilm Tukuleur (2022): een deels autobiografisch werk waarin Tall vertelt over het dubbelzinnige gevoel van gemengde afkomst te zijn. Het werk gaat over bekijken en bekeken worden, over Afropese lichamen die tasten naar hun fluïde identiteit. Ook Talls Tukuleur blinkt uit in zijn sobere, ingetogen cameravoering, zijn doordachte scenografie en ingenieuze belichting. Alleen al de werken van deze twee kunstenaars van totaal verschillende generaties – Tall werd geboren in 1993; de Kuyper in 1942 – maken een bezoek aan CON10UR de moeite waard.

Desalniettemin verlaat ik de biënnale met een onvoldaan gevoel. Hoe giet je het genre van de kunstenaarsfilm in het format van een tentoonstelling? Waarom is er afgestapt van het vroegere format en de toch best verrassende locaties in de stad? De samenstellers kozen voor lange geprojecteerde presentaties die zich enten op het model van de cinema. Een selectie van korte films in de vorm van een eenkanaalsprojectie is echter onontkomelijk dwingend. En in dit interactieve smombie, post zapping tijdperk werkt deze keuze zowel tegen de deelnemende kunstenaars als de samenstellers. Volgende keer neem ik dan ook graag wat audiovisueels mee naar huis in plaats van een papieren programmagids.