metropolis m

De verdeling tussen utopie en dystopie die de tentoonstelling verbeeldt, is geïnspireerd op de ‘Perzikbloesembron’: een Chinese fabel die zowel positief als negatief geïnterpreteerd kan worden. Het verhaal gaat over een visser die op een dag een idyllisch perzikbloesembos ontdekt. In het bos leeft iedereen in harmonie en wordt hij met open armen ontvangen. De tijd heeft er stilgestaan; de bewoners zijn gevlucht voor een oorlog en nooit meer teruggekeerd naar hun oude leven. De visser moet hen beloven dat hij de buitenwereld niet zal vertellen over dit kleine stukje paradijs waarin hij is beland, zodat het er niet te vol raakt.

Er bestaat ook een andere versie van de fabel. Daarin wordt de visser door demonen verleid om de perzikbloesembron te betreden en moet hij zichzelf opofferen om deel uit te maken van de utopie. Deze meer duistere versie zette Zhou aan zijn eigen migratieverhaal te heroverwegen. Zhou kwam in 2018 naar Nederland voor de Master Fine Art van de HKU. Studeren in Nederland wordt aan Oost-Aziatische studenten gepresenteerd als een kansrijke ervaring, zegt Zhou, maar eenmaal hier worden zij regelmatig op straat geïntimideerd en slachtoffer van racisme en discriminatie. Zhou: ‘Migranten worden aangetrokken als belangrijke mankracht voor de Westerse samenleving en haar productiviteitscultus. Maar eenmaal hiernaartoe gelokt merkte ik dat je enkel welkom bent als je die vooraf bepaalde rol stilletjes vervult.’

Met zijn tentoonstelling maakt Zhou zowel die ervaringen met uitsluiting als zijn doorgaande zoektocht naar verbinding zichtbaar. Hij zocht voor het dystopische deel van de tentoonstelling werk van kunstenaars met een Oost-Aziatische achtergrond en voor het utopische deel kunstenaars met een Westerse achtergrond bij elkaar, om beide kanten te belichten Alle werken in de tentoonstelling nodigen het publiek uit er op de een of andere manier aan bij te dragen en zo zelf na te denken over hun relatie met dystopie en utopie.

Studeren in Nederland wordt aan Oost-Aziatische studenten gepresenteerd als een kansrijke ervaring, zegt Zhou, maar eenmaal hier worden zij regelmatig op straat geïntimideerd en slachtoffer van racisme en discriminatie

Als bezoeker begin je in het donkere, dystopische deel en stuit je al snel op een kafkaësk kantoorblok waarin een inburgeringsexamen lijkt te worden gemaakt. Tegen de wand is een video geprojecteerd die is geïnspireerd op het examen, maar is herzien om echte scenario’s van 23 bijdragers te reproduceren. De verouderde grafische vormgeving en de droge toon van de vragen zijn hetzelfde als het originele inburgeringsexamen, maar de inhoud is aangepast op alledaagse scenario’s. Kunstenaars Jing He en Qiaochu Guo maakten de installatie genaamd Real Intergration om te laten zien dat bij de inburgeringscursus er niet rekening wordt gehouden met expliciete en impliciete discriminatie die veel mensen in Nederland met een Oost-Aziatische afkomst tegenkomen in het dagelijks leven.

Verderop staan twee doorzichtige sokkels en bungelen messen aan draden van het plafond. Een video toont hoe het publiek tijdens de opening van Arriving Not Yet met de messen een stukje van de jellysculpturen – hier nog heel en uitgestald op de sokkels – van de Nederlands Chinees-Maleisische Yin Yin Wong konden afsnijden en opeten. In elke sculptuur zit een kleurrijke koikarper, Chinees symbool voor voorspoed en welvaart. Wong vertelt in de video over het Chinese restaurant van hun ouders in Nederland. Aanvankelijk is hun bedrijf een succes, maar uiteindelijk raakt het restaurant in verval. De koikarper maakt eenzelfde ontwikkeling door: eerst is die nog glanzend en heel, maar aan het eind liggen er overal op de grond glibberige stukken agar agar. In het werk van Wong kan Zhou zich erg vinden: ‘Vaak worden mensen met Oost-Aziatische afkomst geïllustreerd als object of exotisch product om geconsumeerd te worden. Wong spreekt zich in dit werk sterk uit over anti-Aziatisch racisme.’

Tot zover de ‘dystopische’ kant van de tentoonstelling: na de donkerte volgt licht, bijvoorbeeld in de vorm van een sculptuur van kunstenaarsduo Utopia Syndicate. Hun kunstwerk The Hope Altar vraagt bezoekers voorwerpen achter te laten die voor hen hoop voor een betere toekomst symboliseren. Ik zie onder andere polaroids, fruit, boeken en een muziekdoosje. Het altaar zelf ziet er dankzij de reflecterende folie, gekleide stenen en roze bloemetjes even aantrekkelijk uit als de perzikbloesembron waar Zhou aan de fabel refereert. Onder de grote ramen staan houten plantenbakjes met kruiden waar bezoekers hun hoop voor de toekomst op kaartjes kunnen schrijven.

Kijkend naar buiten besef ik me dat het gevoel ergens ‘thuis’ te zijn niet vanzelfsprekend is. De utopische ruimte waar ik me nu in bevind voelt veilig en beschermd, maar zodra ik straks de expositie verlaat, maak ik weer deel uit van de harde werkelijkheid.

Dat gevoel wordt gelukkig uitgesteld wanneer ik de warme installatie van Gerardo Gomez Tonda betreed: een tent van grote katoenen doeken met kleurrijke borduursels, gespannen over een cirkel van houten krukjes. Ook hier worden bezoekers uitgenodigd om een bijdrage aan het werk te leveren. Tonda geeft workshops waarin je zelf stukken katoen kan borduren. In de bijbehorende monoloog, te beluisteren via mp3-apparaatjes in de installatie,  praat de kunstenaar over zijn ervaring met ‘erbij horen’. Tonda’s verhaal over zijn zelfgebouwde permaculturele tuin bij zijn huis bevat een filosofische laag met metaforen over ‘geworteld zijn’ en jezelf ‘losmaken’ van materialisme en consumentisme.

Met de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen eind november zagen Zhou en het team van MaMA zich geconfronteerd met het – soms discrete, soms radicale – nationalistische denken van veel Nederlanders. Het maakt de expositie extra urgent, vindt Zhou.

‘Ik hoop dat de tentoonstelling, als ware het een perzikbloesembron, nietsvermoedende voorbijgangers naar binnen lokt. Dan vinden ze een verbindende, sociale plek, die tegelijkertijd de pijn die immigranten dankzij racistische, patriarchische en kapitalistische uitsluiting ervaren, erkent.’