De zachte ritmes van het dagelijkse – ‘It hûs is net ien’ – Triënnale fan Beetstersweach
Sinds de oprichting in 2000, combineert kunsthuis SYB de functie van residentie en presentatieplek. Kunstenaars wonen voor een tijdje in hetzelfde monumentale pand in het bosrijke Beetsterzwaag (Friesland) waar ze uiteindelijk hun werk presenteren. Een bezoek aan de huidige triënnale It hûs is net ien, waarmee SYB terugblikt op de residenties van de afgelopen jaren.
It hûs is net ien zou in het Nederlands vertaald zou kunnen worden als dit huis dat niet een is. De titel legt een mooie brug tussen de dubbele functie van SYB enerzijds, en de aandacht voor thema’s zoals huis, thuis, leefomgeving, landschap en het alledaagse die veel van de getoonde werken karakteriseert. Een verblijf bij SYB lijkt het onderzoek van deze specifieke thema’s uit te nodigen: zelf wordt het huis immers ook steeds opnieuw gevormd door haar nieuwe bewoners.
Ik begin mijn bezoek op de tweede verdieping, in de kamer naast de gezellige keuken, waar Rory Pilgrims installatie To Live in Words te zien is. Hierin staat Pilgrims vriendschap met kunstenaar Louwrien Wijers centraal. Pilgrims en Wijers hebben geen residentie gedaan, maar zijn wel op verschillende manieren bij de programmering van SYB betrokken geweest de afgelopen jaren. Een video toont scenes uit het dagelijks leven van Wijers, en op de muur tekende Pilgrim met krijt en potlood planten en bloemen uit haar Friese leefomgeving. Daartussen woorden en frases uit hun gesprekken. ‘You cannot live in yesterday’s language’, staat er om het raam heen geschreven (ook een verwijzing naar Wijers’ eigen praktijk, waarin taal en denken als sculptuur een terugkerend thema is). Pilgrims werk adresseert in vorm, materiaal, en inhoud de zachte ritmes van het dagelijkse die steeds opnieuw gemaakt moet worden. Daar schuilt dan ook meteen het politieke in: het overleven, het onderhouden van relaties, ook tussen generaties, en het constante bouwen van de wereld waarin je wilt samenleven.
Deze intergenerationele, queer relaties vormen een rode draad door de triënnale. Philipp Gufler presenteert onder andere een eerbetoon aan kunstenaar Cosy Pièro (1937-2023), van wie er ook een fantastische tekening te zien is. The Publik Universal Frxnd (fka Richard John Jones) initieerde De Bult, een tijdelijke bar en performanceplek in SYB gedurende de tentoonstelling. De installatie is onderdeel van hun grotere onderzoek over de verdwijning van queer sociale ruimtes. In het programma lees ik dat de naam van de bar een verwijzing is naar ‘de bijnaam van Jurrien Christiaens uit Leeuwarden die in 1730 werd geëxecuteerd op beschuldiging van sodomie’. Op de tafeltjes in De Bult ligt Lesbisch Archivaria van Pia Louwerens en Katinka van Gorkum, die tijdens hun residentie onderzoek deden naar het Lesbisch Archief Leeuwarden. Ze maakten een fanzine, omdat ze ‘fan zijn van het archief’ – en het maakplezier spat ervan af. Samen vormen ze een intieme, transhistorische constellatie van gemarginaliseerde geschiedenissen. Het is mooi om te zien hoe de werken in elkaars ruimte mogen bestaan en elkaar versterken, in plaats van dat ze in elkaars vaarwater belanden. Het samenspel doet de invloed van Arnisa Zeqo vermoeden, directeur van SYB sinds 2023, en smaakt naar meer.
Thema's
De triënnale is ook te zien in twee andere locaties in Beetsterzwaag: in de Tropische Kas, en in een projectruimte van Eja Siepman van den Berg. Vooral bij de laatste oogt de opstelling van vijf zeer verschillende werken in één zaal wat musealer dan bij SYB, al is het een mooi detail dat een deel van de keramieken werken van Charlotte Eta Mumm gewoon in de keuken staan.
Wanneer de huiselijke charme van SYB zelf ontbreekt, neemt ook mijn tolerantie wat af voor de constante nadruk op het landschappelijke, alledaagse, en ambachtelijke. Het is niet dat de getoonde werken per se onkritisch of naïef zijn, daarmee zou ik ze te kort doen. Maar hun gemene deler is meestal een werkperiode in SYB, en dat roept op een gegeven moment de vraag op of de plek zelf (bewust of onbewust) een bepaalde manier van kijken stimuleert: een veelal onderzoekende, zorgzame blik, observerend, niet oordelend (het vele videowerk getuigt hier ook van). Maar de kunstenaar die een residentie doet, neemt een eigen wereld mee, die ook weer sporen achterlaat in Beetsterzwaag. Wat zijn die sporen? Hoe is dat komen en gaan, het steeds opnieuw gezien worden, bijvoorbeeld voor de Beetsterzwagers (het dorp heeft een populatie van 3600 inwoners)? In dat opzicht is het absurdistische in de fragmenten uit Pilar Mata Dupont en Erika Rouxs Polder Western en Karstens The Visitor een welkome afwisseling. Hoewel het vrij verschillende werken zijn – een als Western vormgegeven vertelling over het Nederland van nu, en een film over het hoge aantal UFO sightings in Friesland in 1970 (een verhaal dat Kartsen op het spoor kwam als tijdelijk lid van twee mannenkoren in Beetsterzwaag) – maken ze hun eigen bewustzijn van de camera als een oog dat onvermijdelijk kadert ook invoelbaar voor de kijker.
Aan het eind van de dag blijf ik denken aan het werk van Sanne Kabalt, op de zolderkamer van SYB. Daar hangt een mp3-speler aan een S-haak boven een houten stoel in een hoek van een kale kamer gehuld in grijs herfstlicht. Als ik plaatsneem en luister, hoor ik fragmenten uit slaapliedjes in verschillende talen, veelal met een duistere ondertoon. Kabalt verzamelde de liedjes toen ze met haar vijf maanden oude dochter in SYB verbleef. Zittend in de hoek van de kamer met de koptelefoon op, terwijl ik de lege kamer in kijk, zie ik voor me hoe Kabalt hier haar dochter wiegde in het donker. Het werk verbindt op een intrigerende en effectieve manier de grotere vragen in Kabalts werk met de specificiteit van de locatie en de dagelijkse realiteit van een residentie. Voor heel even voelt het oude huis gevuld met de steeds verschillende ritmes en sporen van iedereen die hier kwam, en werkte, en weer wegging.
It hûs is net ien is nog te zien t/m 3 november 2024. Met werk van Sol Archer – Olivia D’Cruz – Philipp Gufler – Ola Hassanain – Antonio de la Hera & Honey Jones-Hughes – it is part of an ensemble (bas van den hurk & Reinout Scholten van Aschat & Jochem van Laarhoven) – Publik Universal Frxnd (fka Richard John Jones) – Steven Jouwersma – Sanne Kabalt – Alban Karsten – Pia Louwerens & Katinka van Gorkum – Pilar Mata Dupont & Erika Roux – Charlotte Eta Mumm – Cosy Pièro – Rory Pilgrim – Liza Prins – Carmen Schabracq – Selma Selman – Wessel Verrijt – Louwrien Wijers.
Ruby de Vos
is onderzoeker, curator en schrijver