metropolis m

Er lijkt een voorspellende kracht van het verzamelde werk van kunstenaarsduo Goldin+Senneby uit te gaan. Al vijftien jaar maken de twee werk over hedendaagse thema’s die een grote rol spelen in de systemen die onze samenleving sturen. De intentie achter hun praktijk bleef echter lange tijd redelijk mysterieus, omdat de twee Zweden sinds 2007 zelden in het openbaar over hun werk spreken. Lezingen of interviews werden uitgevoerd door woordvoerders. In het kader van hun nieuwste presentatie bij e-flux zou ik me daarom, dacht ik, laten informeren door een van hun samenwerkingspartners (ze werkten deze keer samen met een setdesigner, een röntgenfysicus, een grafisch ontwerper, een bioloog, een mycoloog en een musicus) maar wanneer ik de tentoonstellingsruimte inloop, zitten daar Simon Goldin en Jakob Senneby zelf, omgeven door een klein leger zoemende legorobots. De robots duwen smartphones omhoog en omlaag, alsof ze aan het gewichtheffen zijn. 

De robots zijn onderdeel van hun nieuwe project Insurgency of Life dat deze winter in de Lower East Side e-flux galerie in New York gepresenteerd wordt. De titel Insurgency of Life, ofwel de opstandigheid of verzet van het leven, werd ontleend van een tekst geschreven door schrijver en e-flux-redacteur Brian Kuan Wood. De titel kan gezien worden als een reactie op hun vijftien jaar tellende carrière. Verzet is iets dat al hun hele gezamenlijke carrière terugkomt in de vorm van onderzoek naar hedendaagse financiële en ruimtelijke constructen, maar richt zich sinds kort op een gebied dat hen op persoonlijk vlak heel na ligt: gezondheid. De helft van het duo heeft al jaren te maken met MS (multiple sclerose), een auto-immuunziekte. Het immuunsysteem keert zich tegen het lichaam terwijl het er eigenlijk voor moet zorgen dat je gezond blijft. 

De aanwezigheid van deze ziekte zorgde er achter de schermen voor dat de twee niet altijd even mobiel waren. En terwijl ze in het verleden vooral ongrijpbaar leken te willen zijn vanwege de materie van hun werk – in 2007 zetten ze het offshorebedrijf Headless Ltd. op als onderdeel van een groter onderzoek naar strategieën van afwezigheid, onzichtbaarheid en terugtrekking in de financiële wereld – wordt het nu ineens duidelijk dat persoonlijke afwegingen ook een grote rol speelden.

Nadat ze door de Zweedse curator Maria Lind gevraagd werden om een retrospectief te presenteren in New York realiseerden ze zich dat financialisering niet de enige of meest groteske machtsdynamiek was waar ze mee te maken hadden. Ze konden niet meer om het effect van de ziekte op hun praktijk heen en besloten zich te richten op hun persoonlijke en lichamelijk ervaringen rondom MS, maar ook op de recente obsessie van grote bedrijven met onze gezondheid en de wederzijdse afhankelijkheden die dat met zich meebrengt. 

Het is een nieuw onderwerp voor de kunstenaars, maar zeker niet minder urgent. Het westerse gezondheidszorgsysteem lijkt met de jaren minder vanzelfsprekend te worden, en daarmee ook onze gezondheid zelf. Een van de grootste discussies bij de verkiezingen in de Verenigde Staten – en eerder, in het Verenigd Koninkrijk – draait al jaren om de privatisering van gezondheidszorg, of juist de omkering daarvan. Ook in Nederland is lichamelijke en geestelijke zorg steeds duurder en minder vanzelfsprekend geworden, sinds we veertien jaar geleden het ziekenfonds afschaften en marktwerking de vrije hand gaven. 

Waar in veel Europese landen gezondheidzorg altijd publiek gefinancierd werd, is zij in toenemende mate handelswaar geworden, waardoor farmaciebedrijven veel macht naar zich toe hebben getrokken. Goldin+Senneby richten zich in New York onder meer op de grote bedrijven die bezig zijn met de ontginning van onze gezondheidsgegevens. iPhones zijn standaard uitgerust met een gezondheidsapp, die onze lichamelijke activiteit bijhoudt en ons het gevoel moet geven dat onze gezondheid iets is dat via envoudige, meetbare gegevens controleerbaar is. De robots in de tentoonstelling – apparaatjes die de stappenteller in je telefoon voor de gek houden – maakten Goldin+Senneby met behulp van Youtube-tutorials, die geüpload werden nadat een aantal zorgverzekeraars in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk hun patiënten verplichtten hun digitale gezondheidsgegevens te delen met de verzekeraars. Vooralsnog zouden de gegevens kunnen leiden tot een korting, maar in de toekomst zou de data gebruikt kunnen worden om mensen te disciplineren of op basis van een bepaald dataprofiel uit te sluiten. 

Net als in eerder werk verzetten de kunstenaars zich in New York tegen de onherleidbare complexiteit van het leven. Neem het centrale onderdeel van de tentoonstelling; een metalen bak die lijkt op het zwembad op De Fontein van de Jeugd (1546) van Lucas Cranch de Oude. Waar het zwembad op het schilderij de eeuwige jeugd belooft – oude, gerimpelde, door ziekte geteisterde vrouwen en mannen stappen aan de ene kant het zwembad in om er aan de andere kant uit te komen als een jonge god of godin – is Goldin+Senneby’s mini-zwembad bedekt met een schimmel die al eeuwen een essentieel onderdeel is van een Chinees wondermiddel én de werkzame stof in de eerste pil tegen MS. In het wild groeit de schimmel door zich te nestelen in vliegende insecten genaamd cicadas, waar het zich tegoed doet aan hun ingewanden voordat het uit hun hoofd ontspruit. Deze parasitaire ontginning deed de kunstenaars denken aan de extractie van gegevens die ons allemaal te wachten staat, in ruil voor de belofte van het eeuwige leven (of toch in ieder geval korting op een volgende zorgverzekeringspolis). 

De tentoonstelling (bestaande uit een aantal illustraties, röntgenfoto’s van door schimmel aangetaste cicadas en een soundtrack gebaseerd op het geluid van de insecten) is de eerste manifestatie van hun praktijk sinds zij zich meer zijn gaan richten op de lichamelijke ervaringen van de auto-immuunziekte. De kunstenaars geven aan onzeker te zijn over hun huidige, meer zichtbare rol en de noodzaak persoonlijke informatie te delen. Het is wat onwennig na twaalf jaar bijna onzichtbaar te zijn geweest. Tijdens de opening delen ze tijdens een lecture-performance persoonlijke anekdotes en lezen ze voor uit de aantekeningen die ze maakten over het ziekteproces. Tezamen vormen die notities een politieke gids die hen gedurende de rest van het onderzoek zal begeleiden. De lecture-performance is een kwetsbare uitwisseling met het publiek en raakt aan de gevoeligheden van het onderwerp: als het persoonlijke steeds politieker wordt, hoeveel moeten we dan nog met elkaar delen? 

 Zoals al hun projecten, zal ook Insurgency of Life bestaan uit meerdere onderdelen. Naast het essay geschreven door Wood wordt er een novelle met een auto-immune boom in de hoofdrol gepubliceerd, ontwikkeld in samenwerking met auteur Katie Kitamura. De roman zal ingaan op de focus van de techwereld die zich momenteel verplaatst richting het biologisch denken en de gezondheidsector. Maar waar eerdere Goldin+Senneby-projecten zoals Headless (2007-2015) een overdaad aan intriges en verhalen gaven, voelt de tentoonstelling door het (vooralsnog) ontbreken van andere dimensies of verhalen te hermetisch om een groot publiek rond dit belangrijke onderwerp te mobiliseren.