metropolis m

In de kerk in Arnhem staat een enorm, raketachtig object. Het is moeilijk er niet naar te kijken. Maarten Vanden Eyndes Around the World (2017) is een straalmotor omwikkeld met katoendraad, 40.015 kilometer, exact de omtrek van planeet aarde. Hoewel het object vijf meter hoog is en twee meter breed, oogt die hoeveelheid draad toch minder overweldigend dan verwacht; zelfs behapbaar. In het tentoonstellingsboekje wordt uitgelegd dat de ruimtevaart zich mede heeft kunnen ontwikkelen uit de winst van de katoenindustrie. Het is een intrigerend verband waar ik niet eerder van heb gehoord.

Around the World is een van de blikvangers op de groepsexpositie Stormy Weather. De tentoonstelling richt zich op de gevolgen van klimaatverandering vanuit het perspectief van hen die daarvan als eerste de dupe zullen zijn. Er is daarom in Arnhem veel aandacht voor arme, veelal niet-westerse groepen die de eerste (zullen) zijn die met de consequenties van klimaatveranderingen in aanraking komen. Door deze menselijke maat en de nadruk op sociale rechtvaardigheid, onderscheidt de expositie zich sterk van andere recente tentoonstellingen over milieukwesties bij MU en Impakt, die het onderwerp meer vanuit westers perspectief benaderden en de nadruk legden op de consumptiemaatschappij en apocalyptische toekomstvoorspellingen.

Naast enkele monumentale sculpturen wordt het beeld van deze tentoonstelling bepaald door enkele videowerken, die het verhaal inhoud geven. White Gold (2007-2012) is een documentaireserie van Frauke Huber en Uwe Martin, waarin mensen aan het woord komen uit veelal arme gemeenschappen die werken in de katoenteelt. Het ‘witte goud’ heeft door het vele water dat voor de groei ervan nodig is, een verwoestend effect op het milieu. In een op meerdere schermen gepresenteerd panorama tekenen Huber en Martin verhalen en perspectieven op: van een Texaan, die vertelt hoe grote bedrijven hun stempel drukken op zijn leefomgeving, tot Burkinezen die zichzelf met moeite in leven houden door de katoenteelt. Ook passeert een schrijnende situatie in India, waar grote bedrijven mensen dwingen hún katoenzaden te kopen, die vaak van onvoldoende kwaliteit blijken te zijn. De oogst mislukt regelmatig, maar een alternatief hebben de boeren niet. 

Stormy Weather zet duidelijk hoog in, maar slaagt er maar half in om de enorme verknoping van het milieu met sociale, politieke en economische kwesties overtuigend in de selectie van werken over te brengen. Na het zien vanWhite Gold begrijp je hoe het werk van Vanden Eyndes Around the World laat zien hoe bizar veel water er gebruikt moet zijn om al dat draad te maken. Effectief is ook het grote, plastic gordijn GBOR TSUI (Visitor’s Heart) (2019). Het oogt verleidelijk, door de combinatie van handwerk en gevonden materialen, maar het is gemaakt van afgedankte, gele jerrycans die Ghana, het thuisland van de kunstenaar, vervuilen. Het gordijn oogt als een soort plasticsoep, maar onduidelijk is of je het nu als een protest moet zien of als een slimme en aanlokkelijke vorm van recycling. Maar het lange filmvideo-essay 4 Waters: Deep Implicancy (2018) van Denise Ferreira da Silva en filmmaker Arjuna Neuman is te warrig en meanderend om echt een punt te kunnen maken. Een van de spectaculairste bijdrages is Brook Andrews enorme, zwart-witte bal The Weight of History, The Mark of Time (2015), maar ook hier is onduidelijk waarom het hier te zien is. De toelichting in de verder zo belangrijke tentoonstellingsgids biedt helaas geen soelaas. 

Stormy Weather had baat gehad bij meer werk waarvan de boodschap en de visualisering elkaar versterken en zo onverwachte relaties tonen, zoals dat van Vanden Eynde, of dat de bezoeker confronteert met morele dilemma’s, zoals dat van Attukwei Clottey. Nu de selectie van sommige werken raadselachtig blijft en bij andere de vonk tussen sculpturen en video’s niet wil overspringen, blijft het bij een wat onevenwichtige poging een nieuw licht te werpen op een veel bediscussieerde thematiek. Het is jammer dat het onderwerp niet goed uit de verf komt, want de invalshoek is zeker de moeite waard. Nu maar hopen op een evenwichtiger vervolg.

Maarten Buser

is dichter en kunstcriticus