metropolis m

‘Rond 2005 ontdekten we het werk van kunstenaars als David Thorpe en Dennis Rudolph. Thorpe stelt nieuwe, onmogelijke utopieën samen uit de fragmenten van desastreuze toekomstdromen uit het verleden. Rudolph, een Duitse kunstenaar, werkt met symboliek uit het prenazitijdperk. Hij lijkt een bijna nationalistisch verhaal te creëren met begrippen die nu erg beladen zijn. Toen we dat zagen, dachten we: wat is hier aan de hand? Op steeds meer tentoonstellingen zagen we een nieuwe generatie kunstenaars die een ander soort kunst maakt. Men wil niet alleen maar deconstrueren, ironiseren, of spelen met conventies, maar ook – tegen beter weten in – weer iets opbouwen. Die ontwikkeling blijkt niet met postmoderne concepten te vatten, maar vereist een nieuw idioom.’

‘Het metamodernisme is geen kunststroming, maar een gevoelsstructuur (structure of feeling). Na het postmodernisme is er nu een nieuwe culturele dominant, zoals Fredric Jameson het noemt. Dit hangt samen met zowel de veranderende kunst als met technologische, economische en politieke ontwikkelingen. In de kunst zijn het grote verhaal, het politiek engagement, het affect en het vakmanschap teruggekeerd. Tegelijkertijd spatte de droom van cheap credit uiteen en werd duidelijk dat ook het kapitalisme zichzelf opnieuw moet uitvinden. Zo zijn de politieke en economische ankers van de jaren negentig op allerlei manieren losgeslagen: het politieke midden viel uiteen, het populisme stak de kop op, er diende zich een ecologische crisis aan en de Occupybeweging ontstond. Er is sprake van voortdurende oscillatie tussen standpunten en tendensen, want iedereen zoekt naar oplossingen, maar er is geen comfortabele positie om vanuit te spreken. Elk standpunt wordt na enige tijd ondermijnd door wat je hebt geleerd of door wat er om je heen gebeurt. Met het metamodernisme proberen we de sensibiliteit die zo is ontstaan te duiden en een bijpassende taal te ontwikkelen.’

‘Ik denk dat de sensibiliteit die we beschrijven al langer bestaat, bijvoorbeeld in het werk van Pier Paolo Pasolini en Bas Jan Ader. Maar toen was zij niet dominant, nu wel. In de twintigste eeuw overheerste eerst de modernistische gevoelsstructuur en daarna de postmodernistische. Nu is er een nieuwe generatie die is opgegroeid met internet, een generatie die dacht dat zij het beter zou krijgen dan de voorgaande, wat door de verschillende crises zeer onwaarschijnlijk lijkt. We moeten ons tot die veranderde werkelijkheid verhouden. Mijn studenten hebben niets meer met Damien Hirst en Jeff Koons, maar wel met Cyprien Gaillard en Ragnar Kjartansson.’

‘Wij kunnen zeggen dat er een bepaalde sensibiliteit heerst, maar die krijgt pas vorm wanneer er iets wordt geproduceerd. In die zin zijn niet alleen kunstenaars, maar ook galeriehouders en tentoonstellingsmakers onderdeel van een maakproces. Postmoderne kunst wordt in kranten, tijdschriften en museumtentoonstellingen beschouwd als een afgesloten hoofdstuk. De tentoonstelling Postmodernism: Style and Subversion 1970-1990, die recent te zien was in het Victoria and Albert Museum, is daar een voorbeeld van. Tegelijkertijd kiezen jonge galeriehouders opvallend vaak voor veelal jonge kunstenaars die grote verhalen vertellen, die oprecht en enthousiast willen zijn. Dat is mede omdat er mensen zijn die zulke kunst kopen.’

‘Het is fijn om te werken in verschillende situaties en met diverse media, om zo voeling te krijgen met wat er speelt in de kunstwereld. Iemand die een stap terugzet en enkel observeert is vaak te laat. Door te schrijven voor blogs, populaire bladen en wetenschappelijke tijdschriften en te werken aan tentoonstellingen en symposia staan wij in contact met mensen met uiteenlopende ideeën. Zo krijgen we, denk ik, een bredere blik op wat er gaande is dan vanuit een puur academische opstelling. Het is een vorm van veldonderzoek. Onze theoretische verkenning van het metamodernisme was tot nu toe vooral gericht op de nieuwe romantiek, dat was één casus die we hebben uitgewerkt in een tentoonstelling in Berlijn. Nu kijken we naar andere ontwikkelingen.’

‘We beseffen dat we gebonden zijn aan ons westerse perspectief en spreken daarom voornamelijk over Europa en Noord-Amerika. Onlangs waren we in Egypte om een lezing te geven over de samenhang tussen de revolutie en kunst, en we merkten dat onze analyses niet noodzakelijkerwijs betrekking hebben op de situatie in die regio. Daarover konden wij juist veel leren van de sprekers uit Egypte, Libanon, Syrië en Turkije. We wilden daar zeker niet gaan vertellen hoe de wereld in elkaar steekt.’

‘Eén verschil dat we in Egypte opmerkten is dat ironie voor veel Egyptische en Syrische kunstenaars en activisten een belangrijk wapen is om machthebbers te ontmaskeren. Het maakte duidelijk hoe belangrijk context is.’

‘We zijn opgegroeid in de tijd van het postmodernisme, met The Simpsons en South Park. Als iemand een ander in het openbaar de liefde verklaart, dan denk je tegenwoordig eerst aan een grap. We kunnen nooit meer – en misschien kon dat eerder ook niet – helemaal oprecht zijn. Ironie is onze natuurlijke staat, oprecht zijn wordt een poging, een performance die je probeert zo lang mogelijk vol te houden.’

‘Het optimisme is een tendens, maar zeker niet de enige binnen het metamodernisme; het is geen “hippieïsme”. Het omvat veel esthetische gevoeligheden, zoals het vertellen van verhalen, en die zijn niet altijd rooskleurig.’

‘Het gaat erom dat men weer een positie kiest. Het metamodernisme hoeft daarom niet optimistisch te zijn. In onze ervaring uit het zich echter wel vaak in pogingen om iets op te bouwen, zoals bij Yael Bartana’s ironische, maar ook hoopvolle en oprechte manifest The Jewish Renaissance Movement in Poland.’