Wereldprimeur Gerhard Richter in Utrecht
Gerhard Richter exposeert een nieuwe serie nooit eerder vertoonde werken in Utrecht. Het betreft een complete serie van 315 pagina’s uit zijn verzameling reproduceerde foto’s en schetsen, die Richter afgelopen jaren min of meer sporadisch heeft samengesteld.
Het is 1972 en ik heb het hier over een tentoonstelling met begeleidende publicatie in Hedendaagse Kunst van Wouter Kotte in Utrecht.
Ik stuitte bij de voorbereiding van een tekst voor het komend nummer van Metropolis M op deze publicatie, waaraan werd gerefereerd door Lynne Cooke in een stuk over Richters Atlas uit 1995. Ik wist niet dat Utrecht deze wereldprimeur had.
De publicatie – gewoon te leen in de bibliotheek – is schitterend. Waar de Atlas van Richter die nu overal verkrijgbaar is – gebonden, vuistdik en in kleur – de megalomanie en onhandelbaarheid heeft die elk dik boek eigen is, is dit boekje een juwelendoosje waar alles wat Richter voordien en nadien heeft gedaan in essentie al in zit: de koele distantie, de onthechting, de nivellering van van alles, en daartegenover de uitvergroting, accentuering, confrontatie, kortom de Atlas als generator van betekenis en kritiek op de beeldcultuur.
Kotte schrijft op de flaptekst dat de compilatie van beeld niet enkel een documentaire kwaliteit heeft en de motieven voor zijn schilderkunst biedt, maar ook een ‘autonome beeldende kwaliteit’. Maar als je op het ene moment door beelden uit concentratiekampen bladert en de pagina daarop stuit op hedendaagse pornografie krijgt de obscene beschikbaarheid van het hedendaagse beeld van welke aard dan ook een bijklank die eerder als ‘cynisch’ dan als ‘autonoom’ te betitelen is.
In 1964 is Richter zijn verzameling begonnen, waar hij in 1972 voor het eerst mee naar buiten trad in Utrecht, bij Wouter Kotte (1933-1998), de geëngageerde directeur van Museum Hedendaagse Kunst die geschiedenis heeft geschreven met zijn beleid, zonder daar veel erkenning voor te hebben gekregen.
Misschien moeten we in Metropolis M eens aandacht besteden aan deze Utrechtse ‘Maria Hlavajova’ uit de jaren zeventig, die niet alleen Richter naar Nederland haalde maar heel veel kunstenaars waar de grote musea soms pas vele jaren later oog voor kregen.
Domeniek Ruyters
is hoofdredacteur van Metropolis M