metropolis m

Op uitnodiging van Witte de With Center for Contemporary Art publiceerde fotograaf Lidwien van de Ven het boek Rotterdam – Sensitive Times. Het boek is het vierde in een doorlopende reeks portretten van de stad Rotterdam, waar Van de Ven sinds 1986 woont. Geput werd uit vroeg werk, zoals de portretten van Rotterdamse imams en rabbijnen uit 2002-3, en werk dat speciaal voor deze publicatie werd gemaakt, zoals foto’s van de Breivik-nasleep in Noorwegen in 2011.

Van de Vens foto’s verbeelden de spanningen tussen politiek en religie in Nederland, bijvoorbeeld rondom de moord op Pim Fortuyn, de turbulente politieke carrière van Ayaan Hirsi Ali, en de Arondéuslezing.

Voor een portret van Rotterdam zijn er bijzonder weinig foto’s in deze stad genomen. Buitenlandse incidenten zoals de veroordeling van Dyab Abou Jahjah in België en de Ground Zero Rally in New York in 2010 komen des te meer aan bod.

Bij het openslaan van het boek zet de herdruk van het hoofdstuk ‘The Political Emancipation of the Bourgeoisie’ uit The Origins of Totalitarianism (1951) van Hannah Arendt de toon. Economische globalisering gaat gepaard gaat met eenzelfde expansie van politieke denkbeelden, die resulteren in de menselijke drang zich van anderen te onderscheiden op een totalitaire manier.

Op het eerste gezicht zwaar leunend op klassentheorie wijkt ‘The Political Emancipation of the Bourgeoisie’ desondanks van Marxisitische theorie af door te wijzen op de ontwikkeling van politieke denkbeelden die dwars door verschillende lagen van de bevolking heen weerklank vinden.

Schrijvend in 1951 had Arendt hoogstwaarschijnlijk het Nazisme en racisme in het achterhoofd. Van de Ven ziet haar theorie als een voorbode van internationale trends als Islamisering en de opkomst van politici als Geert Wilders, Marine Le Pen en anderen. Zo toont haar foto Die Freiheit (2010) een bijeenkomst in Berlijn in het kader van het ‘Wilders International Program’, dat de internationalisering van PVV-denkbeelden beoogt. Het doel van de bijeenkomst, georganiseerd door Duitse politicus René Stadtkewitz, was de oprichting van een Duitse variant van de PVV.

Het universele narratief, gelegitimeerd door Hannah Arendts internationale politieke theorie, wordt af en toe wel heel fatalistisch: we bladeren van vrouwelijke gelovigen in de Istiqlal Moskee in Jakarta naar rozen voor de deur van Pim Fortuyn naar Ground Zero. De vergelijking is vergezocht en ietwat ongenuanceerd. Net als de afbeelding van het Rotterdamse oorlogsmonument De verwoeste stad (1953) door Ossip Zadkine, die wordt afgebeeld na Die Freiheit. Het thema wordt zo wel erg breed getrokken, waar in theorie niets mis mee is, ware het niet dat Van de Vens zeer gedetailleerde, zelfs anekdotische stijl soms vervreemdend werkt in een universele context.

Het werk van Van de Ven is actueel, maar volgens Sven Lütticken, die voor de publicatie een begeleidend essay schreef, niet journalistiek. Tijdens bovengenoemde bijeenkomst fotografeerde zij niet Wilders zelf, maar een aantal vaag te onderscheiden mannen in pak die de vergaderzaal verlaten. Door de deur zien we een scherm met een blauwe lucht en de tekst ‘Wij houden van de vrijheid’ in verschillende Europese talen. Voor Lütticken vormen de beelden van Van de Ven een niet direct leesbare pendant van de ‘geënsceneerde’ mediabeelden die het ‘zichtbare voortdurend vertalen naar het leesbare’. Verbanning van begeleidende tekst naar de appendix, en het gebruik van lege bladzijden en opgevouwen ‘gecensureerde’ portretten van Wilders, Thilo Sarrazin en Le Pen in het boek moeten dit visueel deconstructivisme onderstrepen.

De angstvallige distantiëring van de journalistieke media in de tekst en abstracte opmaak van het boek doet af aan zeggingskracht van de foto’s, die in feite zwaar leunt op context. Bovendien maakt Van de Ven wel degelijk gebruik van de taal van de media; het gros van haar foto’s refereert hier zelfs direct aan. Beelden van mensen zwaaiend met portretten van Pim Fortuyn doen direct denken aan televisiebeelden uit het Midden-Oosten. Zwart-witfoto’s van rijen mensen, in banen geleid door dranghekken, met om hun linkerarm een stoffen band met de beeltenis van Pim Fortuyn, quoten beelden uit Maoïstisch China en Nazi Duitsland. De foto van knuffels en rozen op Pim Fortuyns herdenking (zijn portret naast dat van Martin Luther King, John F. Kennedy, en Malcolm X) herinterpreteert een klassiek mediabeeld, en kan niet los worden gezien van de fotojournalistiek.

Lidwien van de Ven
Rotterdam – Sensitive Times
Witte de With, Rotterdam
ISBN 978-90-73362-99-4
Prijs: €25

Hinde Haest is stagiaire bij Metropolis M