Elvia Wilk over haar debuutroman Oval
In de eerste roman van schrijver en kunstcriticus Elvia Wilk is het Berlijn van de nabije toekomst het decor voor ecohypocriete kunstenaars-consulenten. Meer dan een speculatie over de toekomst gaat het Wilk om het tonen van ‘de vreemdheid van ons huidige moment’.
Het probleem waarmee Anja kampt in Elvia Wilks debuutroman Oval klinkt niet erg bijzonder: ze vindt dat haar geliefde niet goed omgaat met zijn emoties. De omgeving waarin dit gebeurt is echter verre van doorsnee. Oval speelt zich af in Berlijn, in een nabije toekomst. Anja is een wetenschapper bij RANDI, een organisatie die zich bezighoudt met het bereiken van creatieve in plaats van wetenschappelijke innovatie in laboratoria. Haar vriend Louis is een ‘kunstenaar-consultant’, ingehuurd om het artistieke imago van een grote ngo met de suggestieve naam Basquiatt op te krikken. Het stel woont in een ecokolonie op een heuvel die bekend staat als de Berg waarvoor de enorme open vlakte van het voormalige vliegveld Tempelhof plaats heeft gemaakt.
In Oval bevinden actuele debatten over de huizencrisis, klimaatverandering, privacywetgeving en politieke correctheid zich in een stroomversnelling. Huizen worden gekocht, verkocht en neergehaald met weinig tot geen protest van inwoners, de seizoenen veranderen met het uur, sociaal kapitaal lijkt op gelijke voet te staan met bitcoin en het ‘witte-redder-complex’ wordt geïntroduceerd in pilvorm. Te midden van dit alles is de kunstwereld (waarvan Berlijn ooit het epicentrum was) nauwelijks progressief te noemen. Zoals Louis het verwoordt: ‘Artists used to show the world what ethics looked like. Now everyone’s a consultant. The ones on the bottom are as corrupt as the guys on the top. We’ve all sold ourselves.’
Je schrijft sinds een jaar of tien teksten over kunst en architectuur voor verschillende tijdschriften en publiceert nu een roman. Wat is voor jou het verschil tussen schrijven over kunst en schrijven als kunst?
‘Het schrijven van een roman was een manier om mijn proces te vertragen en een haast geheime privépraktijk voor mezelf te ontwikkelen zonder einddoel en vereisten. Het hoge tempo van schrijven als baan en de formele beperkingen van een standaard recensie of essay zijn dwingend. Op die manier werk produceren kan na een tijdje robotachtig aanvoelen. De enige voorwaarde die ik mezelf stelde voor de roman was om een goed verhaal te vertellen. En hoewel het een fictief werk is, bood het me een manier om door mijn eigen gevoelens, angsten en frustraties heen te werken: een catharsis die volgens mij alleen voorkomt bij het vertellen van verhalen. Mijn nonfictiepraktijk heeft zich verder ontwikkeld naast het schrijven van fictie; de twee ondersteunen en vullen elkaar aan. Maar een roman staat anders in de wereld dan een essay over kunst. Het leidt een eigen leven. Lezers ontwikkelen er intieme relaties mee. Het is minder afgesloten in termen van stelling en argumentatie, dus het kan heel anders worden gelezen, afhankelijk van wie je bent. Het plezier van een boek schrijven of het uitvoeren van een artistiek project – zoals ik onlangs met Jenna Sutela in de Science Gallery in Londen heb gedaan – zit hem in de manier waarop je in gesprek raakt, samenwerkingen aangaat en in contact bent met anderen en de wereld.’
Oval wordt gezien als onderdeel van de New Weird-beweging. Waarom denk je dat dit literaire genre de laatste jaren steeds populairder is geworden?
‘Pas lange tijd na het schrijven van mijn boek hoorde ik voor het eerst van de term. Net als elke auteur wil ik niet graag geschaard worden onder een beweging of genre. De enige reden waarom Oval als onderdeel van dit genre kan worden gezien, is dat ik een essay heb geschreven en een symposium heb gehouden over de New Weird in het jaar waarin het boek uitkwam. Mijn fascinatie voor het idee van “weirdness” (newness is voor mij niet van belang) is ontstaan omdat het me in staat stelde terug te blikken op wat ik had geschreven en er een logica in te ontdekken waarvan ik niet wist dat dat hij er zat tijdens het schrijven. Het hielp me om verwantschappen met andere auteurs te vinden en te articuleren wat volgens mij het politieke belang is van het schrijven van een roman op dit moment. Het heeft me ook in staat gesteld mijn schrijfpraktijk in een nieuwe richting te sturen, om te bedenken welke soorten verhalen op dit moment het urgentst zijn. Kortom, voor mij is New Weird een naam voor een soort schrijven dat genreconventies zoals scifi en fantasy afwijst, dat belang hecht aan de activiteit en agency van de niet-menselijke wereld en actoren, dat de natuurlijke wereld of de mens kan verplaatsen naar niet-menselijke ecosystemen. Het is een ruimte voor speculatie die zich niet zozeer richt op futurisme maar op de vreemdheid van ons huidige moment.’
De meeste personages in het boek pretenderen niet eens dat hun streven naar duurzaamheid gebaseerd is op goede bedoelingen. Ze handelen duidelijk vanuit een behoefte sociaal en economisch kapitaal te genereren. Is dit een indicatie van jouw scepsis over overheidspogingen om klimaatverandering tegen te gaan en de aanstalten binnen de kunstwereld om deel te nemen aan discussies over de opwarming van de aarde? Of van iets anders?
‘Ik denk dat de personages eerlijke bedoelingen hebben. Het probleem is niet of hun intenties “goed” zijn, het probleem is hoe goede intenties in de praktijk kunnen worden gebracht. Elk personage heeft een andere overtuiging als het gaat over het juiste doen, gebaseerd op de uitzichtloze politieke situatie van paradox en hypocrisie waarin zij leven. Er is zo weinig bewegingsruimte om slimme keuzes te maken in een wereld waarin bijvoorbeeld recycling je enige concrete dagelijkse actie is om het milieu te helpen. Als afval niet goed gesorteerd is, wat het nooit is, gaat het naar de stortplaats. Goede bedoelingen hebben mogelijk geen goede resultaten en met deze scheiding probeert het boek om te gaan.’
In het boek zijn creatievelingen in dienst van bedrijven of ngo’s als adviseurs. Dit leidt tot passages waarin de kunstwereld van de toekomst op een dusdanige manier wordt neergezet dat men het haast wel moet beschouwen als een gedempte kritiek op de huidige stand van zaken.
‘Niets in het boek is helemaal verzonnen. Veel kunstenaars die ik ken werken als bedrijfsadviseurs. Ze worden constant gedwongen om op nieuwe, creatieve en politiek verantwoorde manieren te balanceren tussen medeplichtigheid en het geven van een kritisch tegenwicht. Veel kunstenaars (met name Adrian Piper en Jill Magid) hebben lichaamsdelen nagelaten aan musea of beloofd dat ze na hun dood te koop zullen worden aangeboden. Wat ik in het boek gedaan heb, was simpelweg aanwijzen – of vaker uitvergroten en hyperboliseren – wat ik zie gebeuren in de kunst, waardoor je je realiseert hoe bizar of uitbuitend de situatie in werkelijkheid al is.’
In Oval heeft Anja slechts een zijdelingse connectie met de kunstwereld door haar vriend Louis. Is er een reden dat je haar op een afstand van deze wereld hebt gehouden?
‘Een wereld kun je het beste observeren door er een kleine afstand tot te bewaren. Omdat ze een wetenschapper is, kan Anja het sociale leven in de kunstwereld analyseren, het voortdurend ontleden en zoeken naar een verborgen logica die er misschien niet is.’
De ovale vorm uit de titel komt geregeld terug. Ze duidt het Tempelhof-terrein aan voordat de Berg werd gebouwd, maar ook de langwerpige lichtpaarse capsules die Louis ontwikkelt om de liefdadigheidsimpuls van kunstzinnige millennials te vergroten. Wat sprak je aan in deze vorm?
‘Naast de letterlijke vorm van de pil die Louis uitvindt, en ook de vorm van het voormalige vliegveld, is het ovaal een vruchtbaar symbool. Het is de vorm van eieren, van wedergeboorte. Het suggereert continuïteit en herhaling en tegelijk vernieuwing en herontdekking. Ik hou van het idee van lussen of historische cycli die enigszins gemuteerd of verbogen zijn: de geschiedenis herhaalt zich niet precies, maar de dingen komen altijd terug.’
Elvia Wilk, Oval, Soft Skull, 2019, ISBN 9781593764050
Lena van Tijen
is schrijver
