metropolis m

Het Museum of Modern Art in New York liet bij zijn laatste uitbreiding, die afgelopen oktober openging, zes in situ kunstprojecten ontwerpen in de publieke ruimtes van het museum, waaronder de lobby, het Café 2 en het terrascafé. Ze werden verzorgd door de kunstenaars Kerstin Brätsch, Goshka Macuga, Yoko Ono, Philippe Parreno, Haim Steinbach en de Nederlandse ontwerpers Experimental Jetset (Danny van den Dungen, Marieke Stolk en Erwin Brinkers). Die laatste mocht een werk verzorgen voor de muren van Café 2, het restaurant uit de Philip Johnson-vleugel van het museum uit 1959. Het werk getiteld Full Scale False Scale is gewijd aan de beroemde Amerikaanse architect Johnson en diens subtiel met het modernisme brekende museumvleugel, en aan een van de iconen van het modernisme: Café Aubette in Straatsburg van Theo van Doesburg. In een recente, door ROMA uitgegeven publicatie (deel van een door Experimental Jetset verzorgde trilogie over hun werk), staan ze uitgebreid stil bij hun beweegredenen voor dit ontwerp. Johannes Schwartz, de vaste fotograaf van Experimental Jetset, verzorgde een speciaal uitneembare glanzende fotoregistratie van hun muurwerken.

Waar het MoMA de diverse uitbreidingen van het gebouw van binnenuit camoufleert onder een eenduidig soort van modernistisch geïnspireerd inrichtingsontwerp, is het karakteristieke ontwerp van Johnsons vleugel ook van binnen nog altijd goed zichtbaar, als een soort Johnson-stijlkamer. Het is een grote open ruimte met vier grote vensters van vloer tot plafond, die heel opmerkelijk, worden afgerond in de hoeken. Het ontwerp markeert Johnsons overgang van de internationale stijl naar het postmodernisme, waarbij hij zich, zo ontdekte Experimental Jetset tijdens hun onderzoek enigszins geschokt, heeft laten inspireren door vergelijkbare boogvensters uit de fascistische Feldhernnhalle in München. Johnson blijkt een nazisympathisant geweest te zijn, die voor de oorlog zelfs zijn positie als curator van het MoMA verliet om de American Nazi Party op te richten. 

De bogen van Johnsons vensters keren nadrukkelijk terug in de gekleurde vlakken die Experimental Jetset in panelen op de muren van Café 2 aanbrachten. Ze hebben de kaders in perspectivisch verloop geplaatst, alsof Johnsons echte vensters een schaduw werpen op de muur. Ze zijn vervolgens monochroom ingekleurd met een reconstructie van de kleuren van hun tweede belangrijke referent: Café Aubette. Het levert grote spiegelende vlakken op die de ruimte van het gebouw niet lijken te respecteren maar juist in beweging brengen en openbreken, dynamisch, zoals ook de vlakken van Van Doesburg in Café Aubette. In grote op de muur geplaatste teksten worden bepaalde regels van de modernistische leer breed uitgemeten.

In de epiloog, waarin Experimental Jetset hun achterliggende overwegingen bij het ontwerp nader toelichten, geven ze aan dat het ze heeft verbaasd dat Johnsons nazisympathieën verdoezeld zijn na de oorlog en worden vergoelijkt als waren ze slechts een teken van diens radicale ‘nietzscheaanse sensibiliteit’. Ze weten niet zo goed wat ervan te denken, aangezien de architect er bij zijn uitbreiding voor het MoMA nog eens expliciet op teruggrijpt, lang na zijn verblijf in Duitsland. In het vervolg van hun tekst noteren ze hoe het ontwerp en de kleuren van Café Aubette, waar zij in hun werk voor het MoMA nadrukkelijk op terugvallen, door Van Doesburg zijn bedoeld om de architectuur van het gebouw ‘te vernietigen’ in een poging de band tussen kunst en leven te herstellen. Ze vertellen het zonder iets te zeggen over hun eigen bedoelingen, maar wel na eerst, in een tussenpassage, te hebben stilgestaan bij het feit dat Mark Rothko, ook in 1959 en naar een ontwerp van Philip Johnson, grote muurschilderingen ontwierp voor het Four Seasons Restaurant in Mies van der Rohe’s Seagram Building in New York. Na de schilderingen te hebben gemaakt, wees hij de opdracht af. Waarom is onduidelijk. Er wordt door Experimental Jetset nog wel een uitspraak van Rothko over zijn restaurantontwerp aangehaald: ‘I hope to paint something that will ruin the appetite of every son of a bitch who ever eats in that room.’

Is het werk van Experimental Jetset in het MoMA nu een eerbetoon of een kritiek? Waarschijnlijk beide tegelijk. Nuchter stellen ze vast: ‘In the case of Full Scale False Scale, we focused on the paradoxical transformation from early (European) modernism to late (American) modernism, as exemplified by the similarities and contrasts that exist between the Aubette project (1926-8) and Philip Johnson’s east wing extension of the MoMA (1962-4).’

Het boek, dat grotendeels bestaat uit een verzameling citaten uit literatuur over Johnson, Van Doesburg en de modernistische kleurenleer, biedt niet alleen inzicht in het grondige onderzoek dat voorafging aan dit ontwerp van Experimental Jetset, maar ook een bijna thrillerachtige analyse van de diepere, sterk met elkaar contrasterende en toch verwante betekenis van twee iconische gebouwen en hun wordingsgeschiedenissen. Full Scale False Scale doet wat het MoMA zelf ook graag doet. Het viert de perspectiefwissel die ook de kunst in dit museum telkens weer tot leven wekt en een ander aanzien geeft.