The right to know Arjon Dunnewind over Impakt 2011
Hebben we het recht om alles te weten? En is dat wenselijk? Van 2-6 november barst deze discussie in Utrecht los tijdens het Impakt-festival. Directeur Arjon Dunnewind licht toe.
Het thema van dit jaar is The Right To Know, over leven in een informatiemaatschappij en de mate van transparantie van informatie. Dan denk ik meteen aan WikiLeaks en de opstanden in het Midden-Oosten. Op welke vraagstukken richt Impakt zich in deze editie?
‘De aanleiding voor het festivalthema was niet WikiLeaks maar een gesprek met een kunstenaar op het Impakt Festival 2010. Zijn werk gaat over de groeiende en voor veel mensen onzichtbare machtspositie van de farmaceutische, biomedische en genetische industrie. Essentiële gegevens over het menselijk DNA zijn privé-bezit omdat ze het resultaat zijn van onderzoeken die door commerciële bedrijven worden uitgevoerd. Informatie over het menselijk leven is handelswaar geworden. De sleutelkwestie is wanneer informatie afgeschermd mag worden en wanneer deze in het belang van iedereen vrij toegankelijk moet zijn.
De controverses rond WikiLeaks kwamen daar al snel overheen. Na de aanvankelijk positieve stemming over de Robin Hoods van onze data-samenleving en de verontwaardiging over de vervolging van Julian Assange kwamen er al snel kritische geluiden over de gevaren die onschuldige personen liepen die in de WikiLeaks-cables waren genoemd en de mogelijke kwalijke gevolgen voor het diplomatieke verkeer tussen landen. Is er ook zoiets als te veel openheid? En dan is er ook nog een heel proces gaande van geleidelijke bewustwording, bijvoorbeeld van de implicaties van het gebruik van social media. Wat weten we nou werkelijk van wat bedrijven als Facebook en Google doen met de gegevens die wij aan hen toevertrouwen? Hoeveel gegevens worden er legaal of illegaal verzameld via ons surfgedrag en waar komen deze terecht? We leven in een maatschappij waarin data inmiddels veel geld waard zijn.’
Hebben we ‘het recht om alles te weten’?
‘De kwestie is complex en we willen geen standpunt innemen maar juist een discussie faciliteren. Natuurlijk zijn er voorbeelden te geven waarbij het duidelijk is dat mensen het recht moeten hebben om iets te weten of juist het recht moeten hebben om informatie voor zichzelf te houden, maar het is juist dat grote grijze tussengebied en de effecten van nieuwe (technologische) ontwikkelingen die de materie urgent en prikkelend maken.
Een programmaonderdeel waarin wij bijdragen aan het ontsluiten en verspreiden van informatie is het Impakt Online project Banned Videos. Hierin heeft Dagan Cohen van Upload Cinema werken verzameld die in verschillende delen van de wereld om steeds weer verschillende redenen ‘verbannen’ zijn. Banned Videos brengt de couleur locale van censuur in beeld. Soms is het volkomen verrassend of onbegrijpelijk waarom een bepaald filmpje in een land van het net verwijderd is, het kan samenhangen met lokale ideeën over zedelijkheid of laten zien waar een bepaald regime bang voor is.’
Ik kan me voorstellen dat dit een van de meest diepgravende thema’s tot nu toe is. Hoe gaan we het terugzien in het festival? De centrale tentoonstelling neemt een andere vorm aan en er zijn veel talks en events. Klopt het dat de nadruk dit jaar meer lijkt te liggen bij de ervaring van het thema?
‘Er worden verschillende subthema’s uitgewerkt. Zo is er natuurlijk ook aandacht voor de rol die social media hebben gespeeld in de Arabische Lente. Daar wordt heel verschillend over gedacht. Na de oorspronkelijke euforie zijn er nu ook kritische kanttekeningen. Het gebruik van social media zorgt ervoor dat repressieve regimes heel makkelijk de dissidente bewegingen onder de bevolking kunnen monitoren en beïnvloeden. En hoe kunnen misleiding, hoax en provocatie onderscheiden worden van de authentieke en oprechte geluiden? Critici wijzen er bovendien op dat een positief beeld van de rol van social media in de Arabische Lente de eigenaren van deze commerciële netwerken natuurlijk erg goed uitkomt en dat het beeld erg goed past bij ons, ‘westers’ idee van democratie.
Er zitten dit jaar veel lezingen, panels en presentaties in het programma. De meeste zijn onderdeel van een conferentie die we samen met de Universiteit Utrecht hebben georganiseerd, en een is er samengesteld door Stephen Kovats, tot voor kort directeur van het Berlijnse Transmediale festival. Ook is er een panel dat we in samenwerking met SKOR organiseren. Deze formats lenen zich goed voor het uitwerken van de programmalijnen van The Right To Know. Maar er zijn dit jaar ook heel veel sweatshops, snelle workshops waarin de deelnemers gedurende een dag werken aan een project. De filmprogramma’s en concerten die we als vanouds in het festival hebben zijn er natuurlijk ook weer, en niet te vergeten de tentoonstelling in de Academiegalerie.’
Het lijkt me een lastig thema om in het muziekprogramma van het festival te verwerken. Hoe zien we het daar terug?
‘In het muziekprogramma wordt The Right To Know benaderd vanuit de sacrale en religieuze betekenis die in de oorsprong van veel muziek ligt. Hierbij is muziek een middel om in contact te treden met hogere machten. Dit is voorbehouden aan priesters en sjamanen of meer in het algemeen de mensen die bij een bepaalde religieuze beweging zijn aangesloten. Het muziekprogramma gaat in op religies als Voodoo, Winti en Candomblé en hun invloed op hedendaagse muziekstromingen.’
Wat zijn de hoogtepunten van het festival?
‘Van de Belgische kunstenaar Johan Grimonprez is zijn zogenaamde WE-tube-o-theek te zien. Hierin heeft hij films verzameld uit de afgelopen decennia van onze beeldcultuur, lopend van het begin van het televisietijdperk naar het huidige tijdperk van downloads en torrents. In zijn collectie gaat hij in op de manipulatieve krachten van het beeld en hoe deze op subtiele wijze onderdeel kunnen uitmaken van een politiek systeem van angstmanagement. De WE-tube-o-theek is onderdeel van de tentoonstelling in de Academiegalerie en een selectie van de collectie is te zien in een filmprogramma in Theater Kikker op vrijdag 5 november. De WE-tube-o-theek is ook onderdeel van een overzichtstentoonstelling van Johan Grimonprez die nu te zien is in het S.M.A.K. in Gent.
Ook een bijzondere aanrader zijn de Panorama Event Nights, iedere avond om 19:00 uur in Theater Kikker. Tijdens deze avonden wordt er, los van het festivalthema, een keur aan bijzondere projecten gepresenteerd van filmmakers, kunstenaars, musici en vormgevers. Het format is luchtig, de presentaties worden afgewisseld met korte interviews en er zijn DJ’s. In het Panorama programma laten we de nieuwste producties zien van kunstenaars van over de hele wereld. Naast de Panorama Event Nights worden deze werken ook vertoond in ’t Hoogt en op de Neude staat een groot Urban Screen waarop dagelijks van 11:00 tot 23:00 uur video’s worden vertoond.’
The Right To Know
Impakt Festival 2011
2-6 november 2011
Diverse locaties in Utrecht
Jolien Verlaek