Sissel Tolaas Stinken in een Chaneljurkje
Zij ziet zich meer als onderzoeker dan als kunstenaar, maar weet tentoonstellingen wel handig in te zetten voor haar experimenten. Sissel Tolaas is een veelgevraagd geurexpert en ambassadeur van een zintuig dat de meeste mensen ernstig verwaarlozen.
Voor de meeste westerlingen is geur onbekend terrein. We zijn elk contact met ons belangrijkste zintuig kwijtgeraakt en besprenkelen ons rijkelijk met kunstmatige geurtjes uit flacons en flesjes, een soort geest uit de fles. Die geest kennen we uit de Arabische sprookjes: de djinn. De betekenis daarvan was ‘onzichtbaar wezen’, maar ook ‘geur’. Vandaar de uitdrukking dat als de geest uit de fles is, je hem er niet weer in krijgt. Sissel Tolaas, een in Berlijn woonachtige Noorse onderzoeker, heeft zich ten doel gesteld om juist alle flesjes te openen, om alle geuren te ervaren en om haar collega’s in te wijden in het raadselachtige universum van de geur.
Tolaas heeft een laboratorium met een bibliotheek van duizenden geurmonsters. Met haar grensoverschrijdende werk begeeft ze zich op het vlak van luxe producten en reclame, onderzoek en kunst. Ze is inmiddels een van ’s werelds topwetenschappers op het gebied van geuren en krijgt geregeld opdrachten voor grote merken als Comme des Garçons en DaimlerChrysler, prestigieuze onderzoekscentra als Harvard Medical School en Stanford University, en kunstinstellingen als het MoMA, de Tate Liverpool, het Hamburger Bahnhof en dOCUMENTA (13). Vaak gebruikt ze de ruimte van een tentoonstelling voor enkele unieke experimenten.
Ik hoorde een opmerkelijk verhaal over hoe je eens met een zware lichaamsgeur op een party van een ambassade bent verschenen. Het leek een dadaïstische actie, of misschien wel performance…
‘Ik zou het zelf geen performance noemen, maar als jij dat zo ziet, vind ik het prima. Ik doe veel geurexperimenten die nauw verweven zijn met het dagelijks leven, in een stedelijke omgeving of in een speciale setting. Ik zet geuren in allerlei verbanden in, zowel wetenschappelijk als commercieel. Soms doe ik die geuren zelf op, om te kijken hoe mensen reageren als je anders ruikt dan je eruitziet. Dat was ook de opzet van het experiment dat je noemt. Het was onderdeel van een onderzoeksproject waarbij pure lichaamsgeur centraal stond. Wat draagt een geur in zich mee, wat zegt dat over iemand of over hoe iemand wordt gezien? Wat heeft dat voor gevolgen voor hoe er op diegene gereageerd wordt en hoe er met diegene gecommuniceerd wordt? Ik zie kunst als een podium waarop ik mijn vragen onder de aandacht kan brengen. Kunst is het enige podium waarop je kunt vragen wat je wilt, waar je kunt zijn wat je wilt zolang je maar presteert. In de wetenschap moet je je toeleggen op één specifiek vakgebied en daar moet je dan ook binnen blijven. Je kunt wel voortgang boeken, maar altijd binnen de grenzen van dat vakgebied. In het gunstigste geval kom je uiteindelijk tot een wetenschappelijk artikel dat misschien ergens gepubliceerd wordt. Kunst biedt de gelegenheid tot heel andere vormen van onderzoek, en die vrijheid vind ik heel belangrijk voor mijn werk. Maar ik gebruik de kunsten niet in commerciële zin. Ik werk bijvoorbeeld niet samen met een galerie of zo.’
Zie je het begrip ‘kunst’ niet ook als kritische praktijk? Ik bedoel, vind je niet dat er een onuitgesproken politieke kant zit aan het opdoen van die geur in die specifieke omgeving? Lichaamsgeur heeft tenslotte duidelijke associaties met armoede en ergens niet bij horen. Veroorzaak je daarmee geen verwarring?
‘Natuurlijk veroorzaak je daarmee verwarring. Daar gaat het mij ook precies om…
LEES HET HELE GESPREK IN: Metropolis M Nr 6 – 2012.
Nu in de winkel
Of koop het nummer hier in de webwinkel
Sissel Tolaas
Sissel Tolaas is geboren in 1963 in Stavanger, Noorwegen. Ze studeerde wiskunde, scheikunde en beeldende kunst in onder andere Oslo, Warschau en St. Petersburg. Sinds 1990 concentreert ze zich in haar onderzoek op de taal en communicatie van geuren, waarmee ze zich tussen diverse wetenschapsgebieden, kunst en andere disciplines beweegt. Tolaas heeft haar eigen onderzoeksbureau in Berlijn. Haar meest spraakmakende experimenten zijn veelal uitgevoerd in de context van tentoonstellingen. Zo reconstrueerde ze voor Fondation Cartier de geur van Parijs uit de stank van asbakken en slachthuizen. Voor de tentoonstelling The FEAR of Smell – the Smell of FEAR in het List Visual Arts Center van het MIT in Boston confronteerde ze in 2006 de bezoekers met chronische angst door feromonen uit angstzweet na te maken. Voor haar misschien wel meest controversiële project Bacterially onttrok ze bacteriën uit sportschoenen en maakte daar kaas van, die ze voorschotelde aan beroepsmatige proevers en bezoekers, die het merkbaar niet op prijs stelden.
Ana Teixeira Pinto is schrijver, Lissabon. Ze doet PhD-onderzoek aan de Humboldt Universität in Berlijn en schrijft voor verschillende kunsttijdschriften.
Ana Teixeira Pinto