metropolis m

Raymond Barion, Parallel Perspectives, foto door Elise Borsboom

De avond voordat ik Kunstfort bij Vijfhuizen bezocht, zag ik voor het eerst de iconische sciencefictionfilm 2001: A Space Odyssey (1968) van regisseur Stanley Kubrick. Mijn hoofd nog vol van de geometrische vormen van de ruimtevaartschepen en de psychedelische visualisatie van het oneindige, stap ik het betonnen fort aan de rand van Haarlem binnen. Daar lijkt me eenzelfde wereld te wachten te staan. Sinds de aanstelling van Zippora Elders als artistiek directeur verbindt de programmering van het fort haar eigen haast futuristische verleden met kunstenaars die sciencefiction verbeelden in hun werk. Niet alleen het verleden, ook de omgeving van het fort heeft invloed op de programmering. Zo is er veel aandacht voor militaire thematiek en landschapsinrichting.

Ingeklemd tussen een keurig aangeharkte Vinex-wijk en een Nederlands polderlandschap ligt Kunstfort bij Vijfhuizen. Om tijdens een eventuele aanval op Nederland de hoofdstad, de regering, en de koning(in) veilig te kunnen stellen, is er rondom Amsterdam een verdedigingslinie van forten, batterijen, dijken en sluizen aangelegd. Met een ingenieus watersysteem kon het omringende land in geval van nood onder water worden gezet. Echter voordat de linie voltooid was, maakte de komst van het vliegtuig korte metten met haar functie. Zo verwerd de linie tot een in de kiem gesmoorde militaire trots. Al eerder in het bouwproces van de Stelling van Amsterdam haalde de realiteit de plannen in. De uitvinding van de brisantgranaat zou de bakstenen forten gemakkelijk aan gruzelementen slaan, vandaar dat Kunstfort bij Vijfhuizen een van de eerste betonnen gebouwen in Nederland is.

In Kunstfort bij Vijfhuizen zijn twee tentoonstellingen gelijktijdig te zien. In het fort zelf is de tentoonstelling Parallel Perspectives met werk van de Belgisch-Nederlandse Raymond Barion (1946). De waardering voor het werk van Barion is het afgelopen jaar in een stroomversnelling geraakt. Grootse apocalyptische schilderijen hangen in de lage smalle ruimte van het fort. Dat Raymond Barion veelal schetst op lijntjespapier is goed terug te zien in zijn uiteindelijke schilderijen. Rechte lijnen en geometrische vormen domineren het oppervlak. Daarbovenop komen intense neonkleuren (in enkele gevallen ook echte neonbuizen zoals in Oase (Luna) (1981). De kleurrijke werken laten trieste landschappen zien waarvan de natuur verzwolgen is door groteske architectuur of militaire activiteiten. De geconstrueerde landschappen zijn absurd, mechanisch en treurig.

Raymond Barion, Parallel Perspectives, foto door Simon Trel

Veel van de getoonde werken zijn al wat ouder en komen uit de jaren tachtig. Barion was zijn tijd vooruit met het gebruik van het isometrische perspectief. Uitgevonden in de Renaissance is het door de toepassing in games gemeengoed geworden. Het onderstreept het mechanische van het werk van Barion en creëert een zekere afstand tussen kijker en werk. Het is niet immersief. De combinatie van het mathematische maakproces, het vrolijke kleurenpalet en de surrealistische maar shockerende onderwerpen creëert een vervreemdende wirwar van afstandelijke fictie en directe confrontatie.

Naast zijn kunstenaarspraktijk doceert Barion al jarenlang aan de St. Joost Academie in Breda. Hij is een intellectuele veelvraat wat terug te zien is in de vele verwijzingen naar de kunstgeschiedenis, literatuur en theorie (Francis Bacon, Deleuze en Guattari, Kafka) in de zaalteksten. Deze verwijzingen vind ik zelf prettig, maar de tentoonstelling kan ook zonder. De surrealistische werelden van Barion dragen een beangstigend realisme in zich. Beangstigend omdat dat wat eens futuristisch was, nu misschien wel normaal is geworden. Landschappen zijn overgeleverd aan atoombomtesten of doen dienst als niemandsland; een grensgebied tussen twee staten doorzeefd met prikkeldraad en mijnen.  De unheimische sfeer in de zalen wordt nog eens benadrukt door de grijze wanden en het peertje dat vakkundig dienstdoet als lichtbron. Er zijn ook enkele 3-D werken te zien, maar het zijn vooral de schilderijen die beklijven.

Joeri Woudstra, Millenial Gravestone Quotes, foto door Zoë Dankert

In de nabijgelegen Genieloods presenteert Joeri Woudstra (1993) de solotentoonstelling Millenial Gravestone Quotes. De installatie in het midden van de ruimte doet qua vorm denken aan een ruimteschip dat bijna landt. Ze bestaat uit metalen platen met een naar binnen gekeerd scherm. Op het scherm is tussen de metalen platen door een ellenlange tocht door een discoglijbaan te zien. Als kind van de jaren negentig zie ik mezelf misselijk van de friet en het softijs joelend met leeftijdsgenoten het water van het dichtstbijzijnde openbare zwembad invallen. Menig kinderfeestje in groep zeven en acht werd in het zwembad gevierd en de discoglijbaan was dan het hoogtepunt. Het standpunt van de camera is op ooghoogte waardoor het paar voeten dat zo nu en dan in beeld schiet als die van jezelf zou moeten voelen. Zover gaat de identificatie niet. De grote metalen platen belemmeren het binnengaan van de herinnering. Zo voelt nostalgie. Als een donzen wolk waarin je je kan wentelen, maar die op het moment dat je denkt iets daadwerkelijk te herinneren uit elkaar valt en je naar beneden doet denderen. Nostalgie is waar het werk van Woudstra om draait.

Joeri Woudstra, Millenial Gravestone Quotes, foto door Zoë Dankert

Verderop in de ruimte, richting de ingang staan twee grafzerken van plasticachtig materiaal waarin gedroogde veldbloemen en bedrukte T-shirts zijn gevangen. De T-shirts symboliseren de nostalgische kant van het consumentisme. Er is immers om de haverklap een nieuwe hype. Het is de gemeenschappelijke herinnering aan een jeugdhype die een generatie verbindt. Het werk van Woudstra roept die sensatie effectief op, maar mist scherpte.

Hoewel Kunstfort bij Vijfhuizen met Parallel Perspectives en Millenial Gravestone Quotes in eerste instantie sciencefiction lijkt te tonen, blijven zowel Barion als Woudstra in hun werk dichtbij de realiteit. Woudstra zoekt de vervreemding in zijn eigen generatie en Barion toont verborgen landschappen waar de meeste mensen niet dagelijks oog in oog mee staan. Echter, de wereld die Barion ons toont is geen dystopische toekomst, maar de huidige realiteit. Het zijn parallelle werelden waar men makkelijk de ogen voor kan sluiten. Barion nodigt de kijker in eerste instantie uit de ogen te sluiten en zich mee te laten slepen in de vriendelijk ogende wereld. Al gauw ontwaakt de kijker wreed en wordt geconfronteerd met het gemak waarmee hij of zij ook in het dagelijks leven oogkleppen opzet om al het lelijks weg te filteren.

Kunstfort bij Vijfhuizen, Parallel Perspectives en Millenial Gravestone Quotes, beide: 18.06.2017 t/m 17.09.2017. 

 

Zoë Dankert

schrijft

Recente artikelen