Raphaela Vogel
BUITENPROJECTEN #2: Hybrids in Lustwarande
De buitenlucht als tentoonstellingsruimte. In de zomerse serie Buitenprojecten trekken we de deur achter ons dicht en stappen naar buiten. Na Pay Attention Please! vandaag deel 2: Hybrids van Lustwarande in Tilburg. In gesprek met Chris Driessen, over het thema uiteraard, maar ook de (bijna) ramp bij het plaatsen van het werk van Raphaela Vogel.
De tentoonstelling heet Hybrids en gaat over kunstenaars die zich bezig houden met wat postinternet kunst wordt genoemd. Wat hebben de twee termen (hybride en postinternet) met elkaar van doen?
Postinternet kunstenaars, ons inziens een inadequate term, nemen de allesomvattende, digitale en beeldverzadigde wereld als uitgangspunt voor hun werk. Daarbij worden digitale en analoge productietechnieken op complexe wijze vermengd, wat niet alleen resulteert in een beeldtaal die zeer hybride is maar waarbij het onderscheid tussen de virtuele werkelijkheid, een hyperrealiteit, en de fysieke werkelijkheid nauwelijks nog van elkaar te onderscheiden zijn. What’s in a name?
In de begeleidingstekst wordt gesproken van Postinternet als een artistiek vocabulaire. Waar bestaat dat vocabulaire uit? Wat zijn de kenmerken?
Postinternet benadert de duiding van de huidige wereld met alle mogelijke nieuwe technieken die voorhanden zijn en combineert die ongebreideld met oudere technieken. In veel gevallen leidt dit tot fluïde assemblages, waarbij je, in tegenstelling tot de collage en de traditionele assemblage, een vloeiend, naadloos beeld krijgt, dat zijn productieproces niet of nauwelijks meer prijsgeeft. In veel andere gevallen leidt juist de analyse van de hedendaagse beeldcultuur tot constructivistische en deconstructivistische beelden, die de twintigste-eeuwse beeldhouwkunst omhelzen en tegelijkertijd onderuit proberen te halen. Vaak ook wordt het vraagstuk over de authenticiteit van het kunstwerk opnieuw onder de loep genomen, nu de mogelijkheden voor reproducties en replica’s in de gedigitaliseerde maatschappij schier oneindig zijn, mondiaal gedeeld worden en auteursrecht niet alleen massaal geschonden wordt maar vaak ook niet meer traceerbaar is. Sampling is een gepasseerd station, het gaat inmiddels over sharing.
Hoe belangrijk is een dergelijk thema in een buitenproject als Lustwarande? Ik begrijp dat het van belang is als uitgangspunt, maar speelt het ook voor de kunstenaars zelf?
Ja, het speelt expliciet voor de kunstenaars die we uitgenodigd hebben. Hybrids is niet bedoeld als hippe titel maar probeert een samenhangende thematische expositie bondig aan te kondigen. Desalniettemin dicteerde de buitenruimte, waar deze generatie kunstenaars weinig of geen ervaring mee hebben, tot beelden die in eerste instantie, wanneer je als kijker nog niets weet over het vaak zeer conceptuele uitgangspunt, overkomen als bijna klassiek. Om de werken volledig te kunnen waarderen is het daarom noodzakelijk dat het publiek kennis neemt van de concepten achter de werken.
Postinternet was een tijdje in bepaalde kunstkringen een taboe-woord. Het werd te zeer gekoppeld aan een hype die volgens sommigen alweer voorbij was. Werkt het begrip negatief voor sommige kunstenaars?
Dat moet je aan de kunstenaars zelf vragen.
Hybride zinspeelt op een vloeibare identiteit, zoals je al aangaf. Er gaat een zekere ongrijpbaarheid van uit. Op welke vlakken voltrekt dat zich in een buitengebied als Lustwarande, waar ook vraagstukken rond de verhouding van natuur en cultuur spelen? Hebben de kunstenaars er hun werk of thematische benadering op aangepast?
De openbare ruimte, en dan zeker de marginale openbare ruimte van een park/bosomgeving dicteert en dwingt behoorlijk. Maar dat neemt niet weg dat een dergelijke locatie niet openstaat en geschikt is voor de thematiek in kwestie. Denk bijvoorbeeld aan de commissie van het Public Art Fund aan Katja Novitskova in Central Park, New York in 2017.
De hybriditeitsdiscussie heeft zich intussen wat gepolitiseerd (postinternet is wellicht ten onrechte altijd sterk apolitiek geduid) – het gaat in veel kunst momenteel om identiteitsvragen op meer sociaal-politiek vlak. Zitten er ook politieke tonen in het geselecteerde werk dit jaar?
Nee, de werken kunnen alleen gezien worden als kritische analyses van de veranderende werkelijkheid vanuit het algemene Antropocene perspectief maar gaan voorbij aan actuele thema’s als identiteit, diversiteit, genderbending etc. Het gaat eerder om autonome werken die algemeen kritische reflecties zijn op de hedendaagse wereld maar iedere politieke stellingname – bewust of onbewust – mijden.
Tamelijk grappig naderhand, om negen mannen in teneergeslagen houding rondom de beeldelementen te zien staan met de handen in de zakken
Kun je iets vertellen over de selectie, welke kunstenaars doen mee en waarom?
We hebben beiden [David Jablonowski en Chris Driessen, red.] een lijst van kandidaten opgesteld. Daarin zaten opmerkelijk veel overeenkomsten, waarover niet langer gesproken hoefde te worden. Over de resterende verschillen hebben we uitvoerig gediscussieerd. Dat leidde tot de uiteindelijke line-up. Helaas konden Katja Novitskova en Magali Reus de uitnodiging niet aannemen. Magali heeft toegezegd mee te willen doen aan Lustwarande ’19, als er weer groots uitgepakt wordt met een line-up van rond de dertig kunstenaars.
Lustwarande staat altijd garant voor enkele staaltjes van opbouwvaardigheid. Welk werk is dit jaar het meest complex geweest om te realiseren?
Raphaela Vogel.
Wat was er dan met het werk van Vogel (van wie een portret staat in het huidige nummer van Metropolis M nr 3-Transgression) aan de hand?
Ze is momenteel overvraagd en had daarom geen tijd voor het bedenken en maken van een nieuw werk. Daarom stelden wij haar voor om In festen Händen uit 2016 te tonen, twee bronzen leeuwenbeelden die ondersteboven tegen elkaar aan gehangen zijn en die de gehele machtssymboliek onderuit halen, vanuit een expliciet vrouwelijk standpunt. Dit bestaande beeld, dat op vijf meter hoogte opgehangen diende te worden tussen een drietal bomen, loodrecht boven een majesteitelijke laan, vereiste een gecertificeerde constructieberekening. Het installeren van de draagconstructie duurde een hele dag met een vijftal mensen. Vervolgens liep het transport van het werk uit Berlijn vertraging op omdat niemand precies wist waar alle elementen van het werk waren opgeslagen. Het werk kwam uiteindelijk een week later aan dan gepland, op het nippertje. Toen moest er plots een haas uit een hoed getoverd worden. De twee bronzen Pruisische leeuwenbeelden, die wellicht zo’n honderdvijftig jaar oud zijn, door Vogel tweedehands op de kop getikt, wat we niet wisten, vertoonden ernstige scheuren op twee lasnaden, bij beide beelden. Niet door transport, nee, de scheuren zijn waarschijnlijk al meer dan honderd jaar oud. Zoiets ophangen in een white cube is niet veilig, maar een dergelijk gevaarte van bijna duizend kilo ophangen in de openbare ruimte, waar je met windbelasting te maken hebt, is onmogelijk. Ons technisch team weigerde ophang vanuit veiligheidsoverwegingen en aansprakelijkheid. Inertie was het gevolg, tamelijk grappig naderhand, om negen mannen in teneergeslagen houding rondom de beeldelementen te zien staan met de handen in de zakken – maar feitelijk in het haar. David en ik hakten de knoop door met het voorstel om het werk vlak op de grond te plaatsen, in de originele compositie, koppen naar beneden, konten omhoog. Uiteindelijk – een dag later – stond het beeld op zijn plaats maar zweefde vijf centimeter boven de grond, waardoor het door de wind bewogen werd, erg dramatisch. We besloten om het zo te laten. De kettingen die aan de neuzen bevestigd waren, werden gebruikt om het loeizware werk ondergronds te borgen. De kogelballen die oorspronkelijk aan de neuzen bevestigd waren en waaruit het door Vogel gezongen lied van de Italiaanse protestzangeres Milva klinkt , dienden anders bevestigd te worden in de compositie. Ze werden twee meter boven de koppen van de leeuwenbeelden geplaatst, hoewel het geluid uit de leeuwen lijkt te komen. Alles werd direct met Vogel via telefoongesprekken en apps gecommuniceerd. Ze ontving foto’s en filmpjes en ging akkoord met de nieuwe ophang. David en ik vinden echter – opgelucht na zoveel heroverwegingen en tovenaarswerk – dat dit een nieuwe installatie is. Een hoogtepunt in de expositie, zoals inmiddels gebleken. Publiek is ontroerd én bevreesd.
LEES MEER OVER RAPHAELA VOGEL IN METROPOLIS M NR 3-2018 TRANSGRESSION. NU IN DE WINKEL. OF NEEM EEN JAARABONNEMENT. DAN STUREN WE JE DIT NUMMER GRATIS OP. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]
Foto’s door Gert Jan van Rooij
Hybrids, Lustwarande, met werk van Neïl Beloufa, Giulia Cenci, Simon Denny, Oliver Laric, Sarah Pichlkostner, Timur Si-Qin, Evita Vasiljeva, Anne de Vries, Raphaela Vogel en Dan Walwin, t/m 23.09.2018
Dit is deel 2 van de zomerserie waaarin de buitenlucht als tentoonstellingsruimte fungeert. Hou de website in de gaten voor meer buitenprojecten aan zee, in het bos, in het stadspark en op de heide.
Domeniek Ruyters
is hoofdredacteur van Metropolis M