Terre Thaemlitz, Interstices, video installation, coutesy documenta 14, photo C Mathias Voelzka
Taboes in de postpositieve wereld – een gesprek met ‘anti-kunstenaar’ Terre Thaemlitz
Terre Thaemlitz’ werk is niet voor tere zieltjes. De film Deproduction is een provocatieve montage van incest- en gayporno. Phoebe Braithwaite bezocht een lezing van de dj-kunstenaar-schrijver-denker-provocateur in Keulen en sprak met haar over wat haar werk te betekenen heeft.
Terwijl buiten de zon ondergaat, kijk ik in de witte, minimalistische Christuskirche in Keulen naar hardcore porno met een zachte focus. Vrouwen worden gepenetreerd terwijl zij huishoudelijke taken uitvoeren. Roze heupen draaien rond wanneer de videocollage overgaat naar een andere schelle scène. We vangen een glimp op van vrouwen met schorten en lenige jonge mannen bezien door een roodkleurige telescoop. De priester zegt dat hij het niet erg vindt. Manisch vogelgezang gaat over in heftige cellocrescendo’s. Een gedempt, meisjesachtig gekreun vibreert voortdurend vanuit de rechterkant de ruimte in. De man naast mij verandert steeds van zithouding, de benen over elkaar.
86 minuten lang scrolt een verhandeling over de immoraliteit van voortplanting over het scherm, dwars over de gepixelde pornobeelden heen. Craig is blij met zijn vasectomie, Adam verkrachtte en bezwangerde een dertienjarig meisje en Yuko regelde direct een abortus op het moment dat ze wist dat ze zwanger was. Taki ontkende haar zwangerschap en is bevallen in een toilet. Het gat was te smal, daarom heeft ze de verstopping erdoorheen geduwd.
Deproduction heet het meest recente werk van Terre Thaemlitz, mede geproduceerd door documenta en Akademie der Künste der Welt. De achttien vignetten van NAMES HAVE BEEN CHANGED: Sound/Reading for Incest Porn tonen de verschrikkingen van voortplanting en IT’S KILLING YOU (AND LEAVE): Sound/Reading for Gay Porn, het tweede deel, is een theoretische verdediging van degenen die ervoor kiezen om geen kinderen te hebben. Het eerste deel toont incestporno en het tweede deel gayporno. Thaemlitz: ‘Dat zijn de twee polen qua seksuele taboes in relatie tot patriarchale families. Traditioneel gezien vertegenwoordigt incest het ultieme seksuele taboe binnen de familie en niet-reproductieve homoseksuele seks is het ultieme taboe buiten de familie.’
[blockquote]‘Het feit dat alles naar de klote gaat, wil nog niet zeggen dat alles dan maar mag of kan’
Tijdens de performance zit Thaemlitz onder het scherm. Wanneer het voorbij is, volgt een lange stilte. Het publiek weet blijkbaar niet zeker of dit het einde is en hoe te reageren. Klappen is vreemd na wat we gezien hebben en niet minder ongemakkelijk dan stilte. Ongeveer de helft van het publiek is weggelopen. Thaemlitz lijkt het niet te deren. ‘Fuck them’, zegt ze. Het gevoel heerst dat we te kijken zijn gezet. ‘Liefde is een concept om geweld te rechtvaardigen’, zegt Thaemlitz op de vraag van iemand uit het publiek of er in haar visie plaats voor liefde is. Ik vraag op mijn beurt of er in dit nihilisme plek is voor hoop en wat, als die er niet is, we moeten doen met vriendelijkheid. Ze verwerpt het idee ‘dat alles wat goed is in de wereld datgene is dat voortkomt uit dromen en visies of toekomstplannen. Het is echt symptomatisch voor het opgelegde optimisme van het kapitalisme en de mondialisering, hoe we volgens die ideologie moeten leven en werken. Het feit dat alles naar de klote gaat, wil nog niet zeggen dat alles dan maar mag of kan.’
Thaemlitz, of dj Sprinkles zoals zij of hij ook bekendstaat, heeft haar hele publieke leven geweigerd deel te nemen aan gendertegenstellingen en trekt allerlei andere natuurfenomenen in twijfel. ‘Nick Drake zong die geweldige zin in Time Has Told Me: “So I will leave the ways that are making me be what I really do not want to be. Leave the ways that are making me love what I really do not want to love.” Wat als we op een andere manier naar families kijken. Niet als een gegeven dat alle andere sociale relaties op een natuurlijke manier vervangt, maar als een sociale capaciteit om intensieve en levenslange verbintenissen aan te gaan met verschillende soorten mensen die we nooit zelf zouden uitkiezen. Alleen maar omdat we zijn geconditioneerd om ze voor altijd als een onderdeel van ons leven te zien.’ Bereiden deze relaties ons juist niet eerder voor op een leven van bezit en bezeten worden?
Het is moeilijk om niet door Thaemlitz’ argumenten overdonderd te worden wanneer je stilstaat bij de buitengewone veelvoorkomendheid van seksueel misbruik binnen families, veelal door mannen. Het pleiten voor de ontbinding van dergelijke familiebanden en de levenslange claims die ze uitoefenen, is duidelijk een argument tegen geweld, niet alleen voor een keuzemogelijkheid. ‘Familie blijft een feodaal microkoninkrijk. Het is typisch een antidemocratische sociale organisatie’, zegt Thaemlitz in Deproduction. Ze ziet familie als onderdeel van het patriarchale, racistische en kapitalistische werk van de staat. ‘In de klassieke vorm wordt deze intensiteit qua incestpotentieel gecompenseerd door een intensiteit qua morele retoriek over gezinswaarden en seksueel fatsoen’, stelt ze. Ze raakt daarmee aan de kern van de culturele blinde vlek van liberale samenlevingen en het zoete moralisme dat elke diepere oorzaak ontkent en de wegen naar begrip van deze problemen barricadeert.
[blockquote]’Liefde is een concept om geweld te rechtvaardigen’
‘Heb je het idee dat het gendergeweld toeneemt?’, vraag ik. ‘Vandaag de dag is Beyoncé een mainstream feministisch icoon. Werkelijk? Caitlyn Jenner gebruikt haar pro-Trump, Republikeinse rijkdom om de rechten van transgenders te bevorderen. Echt? Wat voor soort lichaamsbeelden, essentialisme en politiek vindt hier plaats?’, vraagt Thaemlitz. ‘Er is niet echt sprake van culturele afwijking. Het gaat allemaal om mensen die potentieel gezien afwijken en niet gevaarlijk zijn, waaromheen een rookgordijn van algemene acceptatie hangt. En het lijkt erop dat de meeste mensen tegenwoordig niet willen afwijken. Ze willen gewoon aanvaard worden. Ondanks dat er sprake is van een soort visueel verschil waarmee geen sociale risico’s worden genomen. Het gaat allemaal om geliefd zijn, leuk gevonden worden, geliket worden op de sociale media.’
‘Om terug te komen op je vraag of het gendergeweld erger wordt: ik denk van wel. Ondanks een soort algemeen idee dat de dingen beter worden, zijn de werkelijke culturele processen die achter de constructie van dat idee schuilgaan verschrikkelijk gewelddadig en cultachtig.’ Nadat Thaemlitz deze opmerkingen heeft gemaakt, is Jenner gefotografeerd met haar pet met de slogan ‘Make Amerika Great Again’ op, net nadat Trump in een tweet liet weten dat transgenders niet langer mogen vechten in het Amerikaanse leger omdat hun medische kosten te hoog zouden zijn. In een cultuur die steeds meer gaat over symbolen en minder over het geweld van haar eigen interne mechanismen, is Jenner de uitzondering op de regel. ‘Ik ben opgegroeid in de jaren zeventig en tachtig met genderbenden. Dat ging toen niet over het doorgaan voor het ene of het andere geslacht’, vertelt Thaemlitz.
‘Het hoofdprobleem van “politieke kunst” is dat het de analyse (het maken van een kunstwerk) verwart met een echte politieke daad’
Aandacht voor context en complexiteit zijn kenmerken van Thaemlitz’ muzikale en politieke werk, en in beide domeinen heeft ze de neiging om te samplen, te combineren, te veranderen en zich te verzetten. Zoals ze schreef voor haar werk Midtown 120 Blues uit 2008, is house niet universeel. ‘House is hyper specifiek. De contexten waaruit deep house is ontstaan, zijn vergeten.’ Net als muzikale genres ziet Thaemlitz identiteit als ‘tegenstrijdig en veelzijdig’. Ze weigert valse vaststaande pijlers te accepteren. ‘Ik geef de voorkeur aan het openlijk bediscussiëren van hypocrisie en tegenstrijdigheden, als een middel om tegen de didactiek te vechten’, zegt ze. Met de kakofonie die Deproduction kenmerkt, probeert ze de verwachtingen van het publiek te destabiliseren. Aanzwellende cello’s botsen met de irritaties die het geluid van constante tweetjes en gehijg oproepen. De performance als geheel staat in contrast met het idee dat muziek en kunstruimtes in dienst staan van transformatie, transcendentie en zelfs publieke educatie. ‘If I am an artist, I am a con artist’, zei Thaemlitz een paar jaar geleden in een lezing.
‘Om Dont Rhine van Ultra-Red te parafraseren, het hoofdprobleem van “politieke kunst” is dat het de analyse (het maken van een kunstwerk) verwart met een echte politieke daad’, zegt Thaemlitz. ‘Ik denk dat dat een fundamentele fout is die mensen maken die erop wijzen dat kunst of muziek de wereld kan veranderen. Ik bedoel, “de wereld veranderen”? Dat soort bombastisch taalgebruik moet al een bullshitbelletje doen rinkelen. Het is ook een indicatie van latent totalitarisme. “Vandaag het MoMA, morgen de wereld!” En wat voor ideeën kunst je ook kan geven, het vindt meestal plaats in zeer specifieke en sociaal vreemde ruimtes, vaak nogal elitair en insulair. En om het nog erger te maken, zijn die ideeën vaak alleen jouw reactie op een vage referentie aan een politiek of sociaal onderwerp van een kunstenaar, zonder dat er echt sprake is van een duidelijke boodschap. Die insinuerende vaagheid en de verwarring van de toeschouwer komen overeen met de zogenaamde diepte van het werk. Het is totale onzin. Dus om die contexten te zien als goede plekken om te praten over dingen, verschilt niet veel van een religieus iemand die zegt dat je je moet aansluiten bij hun Bijbelstudie vanwege het goede dat hun kerk doet voor de gemeenschap. En het droevige is dat de gemiddelde kerk waarschijnlijk meer doet in termen van gemeenschapsorganisatie. Dus ja, fuck de kunst, serieus. Fuck muziek. En fuck religie, nu we het er toch over hebben.’
Thaemlitz zei eens dat toen ze opgroeide, ze absoluut geen interesse had in iets ‘transcendentaals’, simpelweg omdat ze altijd al in een strijd verwikkeld was om in contact te komen met de werkelijkheid. Deze logica van ‘rusteloze demystificatie’ is ook in haar werk te vinden. In Deproduction presenteert Thaemlitz haar argumenten op een serieuze manier. Toch verzet ze zich tegen een stille instemming met de sponsoring van kunstinstellingen. Ze heeft echter, zoals ze al zo vaak heeft gezegd, geld nodig om te overleven. Daarnaast is een houding van non-coöperatie, verveling en hopeloze uitdaging een persoonlijke en politieke realiteit van haar. Alleen omdat iets ‘kunst’ is, wil dat nog niet zeggen dat het geen werk is. Er is niets om bijzonder hoopvol over te zijn, er komt geen revolutie. Thaemlitz gaat in tegen culturen die ‘positieve revoluties’ prediken en keert zich af van de optimisme-industrie. Er is nog te veel om voor te vechten, lokaal aan te kaak te stellen, te bediscussiëren, te weigeren en te beschermen, ook in het aangezicht van geweld.
DIT ARTIKEL IS GEPUBLICEERD IN METROPOLIS M NR 5-2017 REMIX. STEUN METROPOLIS M, NEEM AAN ABONNEMENT. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE JE HET NIEUWSTE NUMMER GRATIS TOE. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]
Uit het Engels vertaald door Loes van Beuningen
Phoebe Braithwaite
is schrijver en redacteur van openDemocracy, Londen