Installatie Marwan Rechmaoui, Bonnefantenmuseum, Maastricht, 2019
Materialiteit en mislukking – een gesprek met BACA-winnaar Marwan Rechmaoui over moderniteit
Hij is de winnaar van de Bonnefanten Award for Contemporary Art (BACA). In het kader daarvan exposeert Marwan Rechmaoui nu in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Judith Naeff spreekt hem in Beiroet over stedelijke ruimte, materialiteit en de mislukking van de moderniteit en over zijn solo in Maastricht.
In veel van je werk zitten vormen van cartografie en architectuur. Waar komt die interesse in het ruimtelijke vandaan?
‘Ik denk dat die interesse te maken heeft met het feit dat ik bijna mijn hele leven in kosmopolitische steden heb gewoond. De interesse in de dynamiek van deze ruimten komt voort uit een poging mijn omgeving te begrijpen en werd uiteindelijk een belangrijk thema in mijn werk. Het gaat niet specifiek over Beiroet. Natuurlijk is er een andere dynamiek in Londen of Delhi, maar het gaat mij vooral over het gedrag van mensen in de publieke ruimte, of in het publieke domein, want ik weet niet zeker of er wel een publieke ruimte is.’
Als je niet zeker of er wel een publieke ruimte is, waarom is je benadering dan zo ruimtelijk en materieel?
‘Dat is wat ik doe, omdat ik met statische kunst werk, zoals beelden, schilderijen en tekeningen. Als ik met performance of theater zou werken, zou het makkelijker zijn die dynamiek te tonen, hoe iemand de straat oversteekt of hoe iemand een ander groet. Ik focus me op het resultaat van dat gedrag: de sporen en overblijfselen. Het is de slijtage van materiaal, steen dat is uitgesleten door voetstappen of de opeenhoping van materiaal als stof in de hoeken van de straat.’
Er is een groep Libanese kunstenaars van jouw generatie die met gedeelde thema’s bezig is, zoals Akram Zaatari, Walid Raad en Rabih Mroué. Een belangrijke kwestie in hun werk is representatie in de nasleep van geweld. Ik denk dat er misschien wel overeenkomsten zijn met jouw werk, maar het lijkt er ook nogal los van te staan.
‘Dit was een heel gevoelige kwestie toen we jonger waren, want Beiroet is een kleine stad en gesprekken deden de ronde. Ideeën circuleerden, maar we wilden allemaal verschillend zijn en onze eigen weg vinden. Elk van deze kunstenaars heeft een andere mening over het beeld en de onmogelijkheid van afbeelden. Ik was daar nooit zo mee bezig, omdat ik het drukker had met materiaal dan met concepten. Gewoonlijk ontleen ik mijn onderwerp aan bestaande dingen en maak dan een kleinere replica. Wat betreft de afmetingen is het een monumentaal werk, maar het is een miniatuur van een bestaand bouwwerk.’
Hoe werkt dat: een miniatuurreplica van monumentale afmetingen?
‘Het is een vreemd gevoel wanneer je het benadert als kunstwerk, want het overstijgt het oorspronkelijke model. Neem bijvoorbeeld het werk Spectre (2015), dat is een reproductie van het appartementencomplex Yacoubian, inclusief de kleine aanpassingen van de bewoners aan de raamkozijnen, poorten of balkons. Als je achter het werk staat, lijkt het echt alsof je aan de achterkant van een gebouw staat. Ik krijg altijd een unheimisch gevoel als ik achter een gebouw sta en raak overgevoelig voor geluiden. Het is anders dan naar binnengaan aan de voorzijde. Dat soort emoties maken het werk universeel. Het gaat niet alleen over Beiroet.’
‘Ik krijg altijd een unheimisch gevoel als ik achter een gebouw sta en raak overgevoelig voor geluiden’
Kun je wat zeggen over de dimensie van tijd in dat werk?
‘In tegenstelling tot de maquette, die een belofte in zich draagt, gaan die werken eerder over het falen van die belofte. Het Yacoubian-gebouw had een modern gebouw moeten worden, heel homogeen en afgestemd op het gedrag van de bewoners. Toen de bewoners veranderden en een ander soort gedrag vertoonden, stortte de structuur in. Ik bedoel niet dat het letterlijk uit elkaar viel, maar het veranderde in iets nieuws, iets dat buiten de moderne logica viel. Voor een modernistische denker wordt het dan chaotisch en onlogisch. Er zit wel logica in het nieuwe systeem, maar die is onvoorspelbare en onberedeneerd. Moderniteit werkte misschien in Europa, maar in andere delen van de wereld heeft het tegenstrijdigheden gecreëerd die zijn blijven voortbestaan. Er staat wel een modern gebouw, maar het wordt gebruikt en op allerlei manieren eigen gemaakt. Ik wil het niet negatief laten klinken, het is een alternatief. Sinds het begin van het millennium is de wereld verdeeld in zwart en wit. Je merkt aan de lokale politiek dat er geen middenveld meer is. Het is altijd extreem. Dat speelt ook wereldwijd. Het verschil tussen arm en rijk wordt groter. Ik wil geen neoliberaal zijn die het land verkoopt maar ook geen radicaal die geen ruimte overlaat voor burgerschap. Dus het is heel belangrijk om een derde optie te tonen. Dat biedt misschien oplossingen, ook in het Westen, voor de migrantenstromen die er hun micro-samenlevingen maken. De enige manier om hun isolatie te voorkomen, is door buiten de logica van de moderniteit te denken. Ze hebben andere prioriteiten, andere problemen, andere issues en taboes en dat is niet alleen cultureel. Het is ook stedelijk.’
Het doet me denken aan territorialiteit, een ander thema in je werk.
‘Mijn laatste project gaat inderdaad over het territoriale. Het heet Blazon (2015), een oud Frans woord voor de taal die het wapenschild beschrijft. In dit kunstwerk nam ik de 59 sectoren van Beiroet, en ging terug naar hun namen. Wat betekenen die? Ik verdeelde ze in vijf groepen: namen van een planten of bomen, familienamen, namen van gebouwen, topografische plaatsnamen, en sektarische namen die te maken hebben met heiligen en zo. Als je Parijs of Londen neemt vind je dezelfde vijf groepen maar met andere namen. Het bijzondere aan Beiroet is dat de stad verdeeld is in een heleboel onzichtbare grondgebieden. In dit werk probeerde ik die verborgen territoria bloot te leggen aan de hand van de symbolen die hier en daar zijn overgebleven, zoals de altaartjes op de hoeken van Christelijke buurten. Die altaars zijn niet alleen religieus, ze zijn ook territoriaal.’
LEES VERDER IN METROPOLIS M NUMMER 3 2019 BRIUSSEL/BRUXELLES. NU IN DE WINKEL. OF BESTEL. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE HE JE GRATIS P. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]
Marwan Rechmaoui – Slanted Squares, Bonnnefantenmuseum, Maastricht, nog te zien t/m 08.09.2019
Judith Naeff
is universitair docent Culturen van het Midden-Oosten aan de Universiteit Leiden. Haar boek Precarious Imaginaries of Beirut: A City’s Suspended Now bestudeert verhalen en beelden van naoorlogs Beiroet in visuele cultuur en literatuur