Een hondenwereld – In gesprek met Jos De Gruyter en Harald Thys over de Biënnale van Venetië 2019 – Reflections #15
Hun paviljoen onder de titel Mondo Cane is een van de meest geliefde van de huidige Biënnale van Venetië. Ive Stevenheydens sprak met Jos De Gruyter en Harald Thys en met de verantwoordelijk curator Anne-Claire Schmitz.
Jos De Gruyter (Geel, 1965) en Harald Thys (Kontich, 1966) verwijzen met MONDO CANE, ‘hondenwereld’ in het Italiaans, naar de gelijknamige Italiaanse schokumentaire van Paolo Cavara, Gualtiero Jacopetti en Franco Prosperi uit 1962. Hun project omhelst een invulling van het Belgische paviljoen, een website (mondocane.net met op internet verzamelde filmpjes) en een publicatie met Wikipedialemma’s voorzien van illustraties van de kunstenaars. In hun tentoonstelling voeren Thys & De Gruyter een twintigtal poppen op, waarvan de meeste geautomatiseerd zijn. Zeven daarvan bevinden zich in het midden van het paviljoen. Ze stellen vaklui voor, in actie. We zien een messenslijper, pottenbakster, spinster, troubadour, pizzamaker en een breister. Deze poppen voeren plichtsgetrouw en onafgebroken hun ambacht uit. In de zijruimtes van het paviljoen bevinden zich achter tralies poppen van schurken, zombies, psychopaten en marginalen die deels gebaseerd zijn op bestaande personages en figuren uit eerdere video’s van De Gruyter en Thys.
Jullie reageerden op de projectoproep van Alda Greoli, minister van cultuur van de Franstalige Gemeenschap, gelanceerd via de Fédération Wallonie-Bruxelles. Wat bracht jullie samen om dit project te lanceren, terwijl jullie in Vlaanderen opgroeiden en al lang in Brussel wonen?
‘In België gebeurt de selectie voor het nationale paviljoen via een publieke oproep waarvoor kandidaten aan strike regels moeten voldoen. Voor elke editie van de biënnale lanceert wisselend de Vlaamse en de Franse gemeenschap een oproep voor projecten. Om in aanmerking te komen moet je dossier aan een flink aantal specifieke criteria voldoen. Nationaliteit maakt daarbij niet zoveel uit. Ik zag de aankondiging passeren en dacht binnen deze context meteen aan Harald en Jos.’
‘Tja, ja. Awel, allez. Ik snap je opmerking wel zenne. Ik denk dat je eigenlijk volledig gelijk hebt.’
‘Bij het indienen was dit geen issue, iedereen mag zich kandidaat stellen. Ook in het verleden bestonden er projecten die over de gemeenschappen sprongen. In 2011 schoof de Franstalige Gemeenschap de in Brussel wonende Spaanse kunstenaar Angel Vergara naar voren, bijgestaan door de Vlaamse curator Luc Tuymans.’
Wat maakt de context van de biënnale aantrekkelijk?
‘Er bestaat een sterke link tussen de traditie van de Biënnale van Venetië, het karakter en de geschiedenis van het Belgische paviljoen en de obsessies in het werk van Harald en Jos. In recente werken stelden ze tentoonstellingsmodellen in vraag door zich kritisch op te stellen tegenover de achterliggende mechanismen en ideologieën die bij zulke evenementen spelen. Deze context biedt de opportuniteit om het Venetiaanse model impliciet in vraag te stellen – al vormt dit niet het hoofdonderwerp van hun voorstel.’
‘Markant aan Venetië is het gegeven van de nationale representatie en de daaraan verbonden competitie tussen landen en paviljoenen. De architectuur van de Giardini ademt het model van de Commonwealth. Letterlijk: het van statige trappen voorziene Britse paviljoen ligt wat hoger in de tuin! Het model van de biënnale stamt uit 1895. Voor ons is het nog steeds uitdagend. Venetië is een mondain gebeuren. Daarom vinden wij het interessant iets te maken dat enerzijds aantrekt en anderzijds afstoot. Iets wat enigszins spectaculair oogt, maar dat ook helemaal niet is. Ons paviljoen zal bewust stuntelig zijn.’
In hoeverre is de film Mondo Cane van invloed op jullie voorstel?
‘Een van de eerste video’s die we samen maakten, an de Brusselse academie van Sint-Lucas in 1986, bestond uit beelden van Mondo Cane. Die hadden we op U-Matic aan elkaar geplakt op de muziek van Bananarama.’
‘In ons werk herhalen dingen zich steeds. Het heeft echter best wat tijd gekost eer we op dit idee kwamen.’
‘De mix tussen sensatie en documentaire die de film opzoekt en het problematiseren van de grens tussen fictie en realiteit, komt terug in het werk van Jos en Harald. Ook het tragikomische aspect dat tegelijkertijd diep snijdt, is zowel in de film als in hun werk present. Mondo Cane lijdt overigens onder een erg problematische montage. We zien bijvoorbeeld straalbezopen mensen in de straten van Hamburg, en later ook een vrouw in Nieuw-Guinea die haar baby de borst geeft.”
De poppen in het paviljoen van jullie MONDO CANE lijken een binaire wereld voor te stellen. Aan de ene kant bestaan de ambachten, aan de andere kant huizen de mislukkelingen van de maatschappij.
‘Het is een oppervlakkige evocatie, een naïeve interpretatie van wat ambachten zouden zijn. De poppen gaan dus op een domme manier hun taken uitvoeren, alles zal schots en scheef zijn. Hun bewegingen zijn zeer repetitief, bijna als gifs – uitstekend ook dus om selfies mee te maken.’
‘Terwijl het centrum toegankelijk is, zijn de zijbeuken voor het publiek afgesloten. Daar bevinden zich de verstotenen in een soort van onderwereld. In feite zijn beide “gemeenschappen” disfunctioneel. Bovendien zijn de gelaatsuitdrukkingen van alle poppen lang niet onschuldig, ook niet bij de ambachtslui. Geloof me: de poppen zullen hun effect niet missen. Hun uiterlijk is niet van de poes. Gisteren kreeg ik in het atelier zelfs schrik van eentje.’
‘Het paviljoen ademt ongemak uit, de tentoonstelling oogt komisch, maar schuurt tegelijkertijd. Jos en Harald zochten naar een mooie balans. Het mocht niet te folkloristisch ogen – we wilden geen heimatmuseum nabootsen. Te angstaanjagend wilden ze het ook niet maken, het mocht geen spookhuis worden.’
Wat is de maatschappelijke relevantie hiervan?
‘De angst voor het verlies van identiteit voedt veel politieke motivaties en ideologieën vandaag. In dit verhaal blijken traditie en folklore een belangrijke rol te spelen. Ze fungeren als propaganda-instrumenten. Ambachten worden gezien als een statisch gegeven, iets met een inherent regressief karakter. Deze clichéfiguren die repetitief uitvoeren wat van hen verwacht wordt in de context van een nationaal paviljoen fungeren hier als een metafoor voor een statische maatschappij die ontwikkeling of vooruitgang van zich afduwt. De zichtbare psychose van de bevolking van dit paviljoen kan wat zeggen over de motivatie achter wat er heden ten dage op het politiek toneel zoal gebeurt.’
‘We verwijzen naar de hedendaagse maatschappij, zonder daarbij een positie in te willen nemen. In de dagelijkse realiteit merken wij zelf ook een terugkeer naar het ‘echte’ of het ‘authentieke’. Denk maar aan het soort van trendy artisanale bakkerijen of kaaswinkels die als paddenstoelen uit de grond schieten.’
Gaat het hier dan over verrechtsing?
‘Trump en Orban staan hier nogal ver vanaf. Deze beweging zien wij vooral plaatsvinden in de zogeheten alternatieve, linkse kringen. Daar staat een nieuwe, krachtige elite op die onder het mom van ecologische principes een nieuwe conservatieve burgerlijkheid tracht te installeren.’
‘Na een periode waarin nieuwe ontdekkingen een motivatie vormden, en waarin er veel interesse bestond voor andere culturen, bevinden we ons naar mijn gevoel in een moment waar “de ander” een bedreiging vormt. Ook dat aspect zat al in de Mondo Cane film.’
‘Het lijkt erop dat dit paviljoen is ingericht door twee antropologen met een psychose die dit niet mogen laten blijken. (lacht)’
Op de website wordt, in de vorm van de vlaggen, het idee van nationale representatie benadrukt. Op mondocane.net komen de obsessies die jullie universum ademt nog uitgesprokener aan bod. Op basis van welke criteria selecteerden jullie de films?
‘Er staan driehonderd films op de site, en ze groeit dagelijks aan. De selectie gebeurt voor ons spontaan, het gaat heel snel. Het is een ongoing long term dynamiek.’
‘Als wij iets selecteren, heeft dat heel wat te maken met Beavis & Butthead. Die zien Love in an Elevator passeren en beginnen te grinniken. Het begon ooit ergens in de zomer. Jos had een depressie en ik ook. Een vriendin beschikte in het dal van Schaarbeek over een kleurentelevisie met afstandsbediening. We keken samen naar onder meer reclames voor tandpasta.’
‘Hoewel banaal, zeggen heel wat filmpjes op mondocane.net veel over de maatschappij, over politiek, economie en veel meer.’
Een derde luik is het boek.
‘Ook hier ontbreekt het aan fantasie. Naast de YouTube-filmpjes op de website presenteren we hier een verzameling van Wikipedia-artikelen. Het enige wat we deden was een aantal begrippen omlijsten. Daarbij maakten we haast mechanisch illustratieve tekeningen.’
‘Alles loopt door elkaar, in verschillende talen. Een vlagje boven de tekst geeft aan in welke taal het artikel geschreven is. Er staat bijvoorbeeld een heel lang stuk over de Vlaamse busmaatschappij De Lijn naast een artikel over kuikentjes of over de stad Dachau.’
‘Wellicht is het boek effectiever om iemand mee op de kop te slaan dan om het te lezen.’
DIT ARTIKEL IS GEPUBLICEERD IN DE VENICE BIENNALE GUIDE 2019 DIE IS GEPUBLICEERD BIJ METROPOLIS M NR 2-2019 MAGISCH REALISME. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT NEEMT STUREN WE JE HET NIEUWSTE NUMMER GRATIS TOE. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]