Impakt 2019 – tentoonstelling, foto Pieter Kers, courtesy Impakt
Het menselijke mediafestival – IMPAKT 2019
Hoewel de titel Speculative Interfaces anders lijkt te suggereren, is IMPAKT Festival van dit jaar niet alleen voor computeraars. Het laat juist zien hoe diep technologie niet alleen ons leven, zelfs ons lichaam is binnengedrongen.
Het thema van IMPAKT 2019, Speculative Interfaces, lijkt zich net als voorgaande jaren –Algorithmic Superstructures (2018), Soft Machines (2014) en Matrix City (2010) – te richten op computer(aars). Wie anno nu interface zegt bedoelt echter niet per definitie de aansturing van een systeem bestaande uit nulletjes en eentjes. De computermuis kan het verlengde zijn van de hand, de koptelefoon van het oor en de Virtual Reality bril van het oog. Maar handen, oren en ogen zijn op hun buurt ook weer extensies van het brein. Een brede definitie van een interface, gegeven in het gelijknamige boek van Branden Hookway uit 2014, is een relatie vorm waarin twee entiteiten autonoom blijven terwijl ze ook het ontstaan van iets nieuws mogelijk maken. Vlak voor de opening van IMPAKT Festival van 2019 ga ik in gesprek met de drie curatoren, Jan Adriaans, Bárbara Perea en Marloes de Valk, om te zien of zij een net zo wijde of een iets smallere definitie van de term hanteren en wat dit betekent voor de herdefiniëring van de interface in het algemeen maar ook voor het herinrichten van dit mediafestival in het bijzonder.
Voor Jan Adriaans gaan interfaces over narratief en interpretatie: ‘Ik richt mij op hoe technologie onze biologie beïnvloed, wat is de menselijke ervaring en bewustzijn.’
Tijdens IMPAKT stelt hij het programma van donderdag 31 oktober samen en cureert met Perea de tentoonstelling die tot 22 december te zien zal zijn in kader van het festival. Zijn dagprogramma, Sensory Empowerment, gaat over het gebruiken van interfaces om de functionaliteit van het lichaam en het zelfbeeld van de mens te vergroten.
In zijn praktijk als kunstenaar put Adriaans uit de geloofsovertuigingen van het posthumanisme. ‘Tijdens IMPAKT wil ik neurotechnologie verbinden aan hoe filosofie nieuwe ideeën introduceert over mens zijn. Je hebt technologie nodig om mens te zijn, je kan de twee niet scheiden. Daarom heb ik bijvoorbeeld Erik Aarnoutse* uitgenodigd, een neurowetenschapper die interfaces in het brein van ALS patiënten plaatst waarmee ze een computer kunnen aansturen door te denken. Een deel van mijn programma gaat over virtual embodiment. Mavi Sánchez Vives** gebruikt virtual reality technologie om mensen in het lichaam van een ander te plaatsen, bijvoorbeeld huiselijk geweldplegers in het lichaam van hun slachtoffers. Dit gaat voorbij het bewust zijn van de ander (of empathie), ze wanen zichzelf (virtueel) daadwerkelijk de ander. Het draait om wie we zijn, hoe we functioneren en hoe we ons gedragen.’
Bárbara Perea legt uit dat de interface voort is gekomen uit de informatica maar dat het begrip tegenwoordig breder kan worden toegepast: ‘Voor mij is het belangrijkste aspect van een interface dat het de communicatie tussen verschillende wezens mogelijk maakt.’ Op vrijdag, 1 november is haar programma met de titel School of Non-humans te bezoeken waarin ze de verhoudingen tussen mensen en non-mensen uitdiept.
Perea, een schrijver en curator uit hoek van de mediakunst en sound art, ziet IMPAKT als een platform dat kritisch denken mogelijk maakt. Het festival is voor haar daarom ook een interface gevuld met kleinere interfaces: ‘Voor mij is het samenstellen van een tentoonstelling het construeren van een narratief. Ik probeer het publiek uit te nodigen om deel te nemen aan een kritisch denkproces. Ik wil niet voorschrijven wat ze moeten denken maar wil dat ze dingen zelf ter discussie stellen.’
De derde curator, Marloes de Valk, definieert de interface als een grens tussen technologie en mensen, tussen elke vorm van uitwisseling van informatie: ‘Deze grenzen zijn niet scherp afgebakend, ze kunnen onduidelijk zijn of zelfs onzichtbaar.’ De Valk cureert de zaterdag 2 november van IMPAKT met als sub-thema Persuasive Tech Lab. Met haar programmering onderzoekt zij hoe menselijk gedrag (on)zichtbaar beïnvloed kan worden door interfaces. In haar praktijk als softwarekunstenaar, schrijver en curator houdt ze zich bezig met de actualiteit: ‘Ik heb mensen uitgenodigd met wie ik ideeën wil uitwisselen en samen met het publiek te experimenteren met persuasive technology. Deze strategieën, die grote bedrijven en staten gebruiken om het publiek te beïnvloeden, interesseren mij. De affaire rondom Cambridge Analytica is hier een voorbeeld van. Er is veel discussie over hoeveel invloed zijn nou daadwerkelijk gehad hebben op de Brexit bijvoorbeeld. Psycholoog Steven Scholte*** komt erover praten in een panel. Hij bestudeert hoe mensen reageren op advertenties.’
Hoe breed de definitie van de interface dit jaar bij IMPAKT is, is ook te zien in de bijbehorende tentoonstelling The Sound of One Computer Thinking. In het werk Solilquium van Miquel Ángel Rego – vier sokkels met sculpturen en een video bestaande uit drie kanalen waarin een jonge vrouw met zieleblindheid (het onvermogen om bepaalde objecten of personen te herkennen) Lovecraftiaans uitziende glazen voorwerpen streelt die symbool staan voor zenuwcellen – is het interface het onzichtbare processen tussen zintuigen en neuronen. In Encyclopedia van Johannes Heldén & Håkan Jonson gaat het om de omgang van de mens met fictieve diersoorten. Te zien is een robuuste commode gevuld en omringd door cataloguskaartjes waarop toekomstige diersoorten in kaart worden gebracht die al voor hun conceptie door de mens zijn omgebracht.
Mediafestivals gaan vaak niet over je bewust zijn van je menselijkheid maar over het ervaren van het no(n)-menselijke, het digitale. IMPAKT 2019 laat zien dat je de interface ook kan gebruiken om juist meer mens te worden. Marloes de Valk, Bárbara Perea en Jan Adriaans beschouwen technologie in de kunst niet als een niche die uitgediept moet worden maar als een dam die al lang gesprongen is. Overal in onze samenleving zijn computers, ook in de kunst. De belangrijke vraag is niet langer hoe ze van ons verschillen maar hoe we ons verhouden tot en omgaan met alles dat zich buiten ons fysieke lichaam bevindt.
IMPAKT Festival 2019, Utrecht t/m 3.11.2019 Meer info HIER
* Erik Aarnoutse neemt op donderdag 31 oktober (12:00 — 13:30) samen met Simon Dogger, Chris Salter deel aan het discussiepanel Messages from the Biological Self.
**Mavi Sánchez Vives neemt samen met Miguel Ángel Rego & Mark Farid op donderdag 31 oktober (15:45 — 17:15) deel aan het discussiepanel Virtual Reality and Body Ownership.
***Steven Scholte zal op zaterdag 2 november (15:45 — 17:15) spreken tijdens een panel met Fieke Jansen & Lídia Pereira onder de titel The Nudge.
Lena van Tijen
is schrijver