The Rodina, ‘Playbour City Engines’, Tetem (playbour.tetem.nl), 2020, performance Transaction party with Yessica Deira
‘Ons hoofddoel is laten zien hoe spel ingezet wordt als kapitalistisch instrument’ – kunstenaarsduo The Rodina over ‘Playbour City Engines’
De uurtjes Candy Crush op kantoor zijn kostbare arbeid en de zelfscanner in de supermarkt is een gokkast: een gesprek met The Rodina over en de verschuivende grens tussen arbeid en spel en hun (online) project Playbour City Engines.
Vorige week woensdag trapte kunstenaarsduo The Rodina hun langtermijnproject Playbour City Engines af met een zogeheten transaction party: een virtueel openingsfeest dat mensen vanaf thuis via hun computer konden bijwonen. De locatie is de surreële wereld die ze voor project hebben gebouwd: een mysterieuze leegte die deels gevuld wordt met fragmenten van gebouwen, schermen-op-je-scherm en ondefinieerbare vormen. Spelen is hier vooral verkennen. Te koop die avond: een serie playgrounds. Aangemoedigd door de steeds terugkerende kreet ‘mojo!’, oftewel ‘More joy!’ boden bezoekers tegen elkaar op om een van die speelplaatsen te bemachtigen. Deze wereld is gemaakt door Tereza en Vit Ruller, samen ontwerpersduo The Rodina, dat onder meer in het Stedelijk en Stroom projecten toonde over digitalisering en arbeid. Hun praktijk kan de vorm aannemen van een performance of van een game, al is het bij hen vaak moeilijk te zeggen waar die grenzen liggen. Ik praat met over hun onderzoek naar het schemergebied tussen werk en vrije tijd, en over de wijze waarop apps en websites daarop inspelen.
Jullie project gaat uit van het concept ‘playbour’: een samenstelling van de woorden ‘play’ en ‘labour’. Niet alleen tijdens je werk creëer je data waar andere bedrijven mee aan de slag kunnen, zeggen jullie, maar ook in je vrije tijd. Lever je dus eigenlijk gratis, maar kostbare arbeid voor anderen?
‘Exact. Werk en vrije tijd lopen steeds meer door elkaar. We zijn bijvoorbeeld nu ook aan het playbouren door te videochatten via Zoom, want die data belanden natuurlijk ook bij een of ander bedrijf. Wanneer je op kantoor Candy Crush speelt – een spel dat expres zo verslavend is gemaakt –, voel je je daarna schuldig en werk je ’s avonds wat langer door. In beide gevallen creëer je felbegeerde data.’
[answer Vit Ruller] ‘Data zijn de olie van het informatietijdperk.’
‘Aanvankelijk deden we vooral onderzoek naar digitale lagen in de fysieke wereld, maar gaandeweg begon gamificatie ons steeds meer te interesseren. Apps en websites worden bewust zo ingericht dat ze op een spel lijken. Daardoor blijf je ze gebruiken – en data genereren. In de virtuele omgeving hebben we ter verdieping ook teksten aangebracht van onderzoekers op gebied van gamificatie, en op het terrein van gamedesign. Die staan bijvoorbeeld op de muren. Terwijl de digitale omgeving verkent kun je zelf lezen, maar dat hoeft niet per se.’
[answer Vit Ruller] ‘Er bestaat een klassiek antropologisch concept over de magische cirkel in spellen. Als je een spel speelt stap je die cirkel binnen en neem je een rol aan, transformeer je eigenlijk. Binnen die cirkel ben je beschermd, maar je kunt er ook weer uitstappen.’
‘Denk aan Dungeons & Dragons: in de magische cirkel van dat spel wordt je bijvoorbeeld een machtige krijger, een rol die iedereen in die context gelooft.. Maar in onze huidige samenleving is die cirkel, en daarmee de grens tussen spel en het ‘echte’ leven, veel vager geworden. Pokémon GO is een goed voorbeeld van een spel waarin de grenzen tussen wat er op straat gebeurt en wat er in de game gebeurt zijn vervaagd.’
Als je de zelfscanner in een supermarkt gebruikt, hoor je een geluid dat op dat van een gokkast lijkt. Het bliepje geeft je het gevoel dat je iets gewonnen hebt, waardoor je nog eens iets wil scannen. Dat is mojo – more joy –: een geluks- of succesgevoel waardoor je door wil gaan
Willen jullie meer vertellen over gamificatie?
‘Als je de zelfscanner in een supermarkt gebruikt, hoor je een geluid dat op dat van een gokkast lijkt. Hoewel je feitelijk daarnet iets hebt betaald, geeft het bliepje je het gevoel dat je iets gewonnen hebt, waardoor je nog eens iets wil scannen. Dat is mojo – more joy –: een geluks- of succesgevoel waardoor je door wil gaan. Tijdens de digitale transaction party hebben we daar eigenlijk de draak mee gestoken door zoveel mogelijk over mojo te beginnen. In een galeriesetting hadden we misschien tien euro per speelplaats gekregen; nu ging dat in sommige gevallen tot dertig euro.’
[answer Vit Ruller] ‘Geld verdienen was trouwens bijzaak voor ons: het ging puur om de transactie. Het voelde ook niet goed om het geld zelf te houden, dus gaat het naar goede doelen.’
‘Ons hoofddoel is laten zien hoe spel ingezet kan worden als kapitalistisch instrument. We willen dat transparant maken.’
Om in te loggen op de Playbour City Engines-site moet je je e-mailadres of Google-account gebruiken. Welke data verzamelen jullie daarmee van de bezoekers?
[answer Vit Ruller] ‘We weten welke computer je gebruikt, wat je hobby’s zijn, wie je vrienden zijn. Dat is makkelijk te achterhalen, maar we daar doen we eigenlijk weinig mee. We zijn er ook niet in geïnteresseerd hoe je heet, maar wat je doet. We voelen de verantwoordelijkheid om zo weinig mogelijk te delen. Maar als we bijvoorbeeld de Albert Heijn (lacht) waren geweest, hadden we je gerichte reclame kunnen sturen.’
‘We hebben ook een uitgebreide pagina over privacy op de site waarop we uitleggen dat we die gegevens niet met anderen delen, hoewel Google natuurlijk nog steeds data van je verzamelt en deelt.’
Playbour City Engines duurt tot 7 maart 2021. Wat staat er allemaal nog meer op het programma?
‘In augustus openen we de digitale versie van een groot winkelcentrum in Londen, dat de locatie wordt voor School of Speculation, een non-profitorganisatie voor kunstenaars. Dat is eigenlijk een soort metafoor voor hoe kunstacademies tegenwoordig hun onderwijs als een product verkopen. De expositie blijft zich trouwens afspelen in de digitale wereld op de site van Tetem, maar we gaan wel portalen bouwen voor verbindingen met allerlei andere delen van de wereld en naar andere instellingen. Tetem staat daar voor open, wat erg fijn is. In november komen er bovendien die nieuwe speelplaatsen online die tijdens de transaction party zijn verkocht.’
[answer Vit Ruller] ‘We werken niet met plannen die al heel sterk vastliggen. Wanneer er geen bezoekrestricties meer zijn in Tetem zouden we bijvoorbeeld een fysieke installatie kunnen bouwen, als zij dat ook zien zitten.’
‘Het fysieke en het digitale van onze kunstwerken beïnvloeden elkaar constant. We kunnen ook andere partijen opzoeken om mee samen te werken. Alles ligt nu nog open. We zoeken ook nieuwe manieren voor interactie in de online omgeving. Nu ben je vooral aan het verkennen, wat een soort consumeren is. Hopelijk kunnen we de game uiteindelijk laten draaien om zorg voor elkaar.’
The Rodina, Playbour City Engines, via de site van Tetem (playbour.tetem.nl), t/m 31.03.2021
Maarten Buser
is dichter en kunstcriticus