Anna Tereshkina, Zonder titel, (uit de politiebureauserie), 2020
Vanuit het politiebureau naar het museum – Stedelijk koopt tekeningen van gearresteerde Russische activisten
Het Stedelijk Museum in Amsterdam verwierf op advies van Adam Szymczyk, curator at large, tekeningen van Yulia Tsvetkova en Anna Tereshkina, twee Russische activisten. Floor van Luijk sprak met Szymczyk over de weg die het museum met de aanschaf van dit werk inslaat.
Het Stedelijk Museum in Amsterdam verwierf in oktober twee series tekeningen van Russische makers. De ene reeks is vrolijk en uitgesproken, de ander meer ingetogen, anders dan een eerste blik doet vermoeden vertegenwoordigen ze snoeiharde activistische statements. De aankoop van deze werken is exemplarisch voor de niet-neutrale positie van het Stedelijk Museum in Amsterdam die directeur Rein Wolfs beoogt.
In de cartooneske lijntekeningen op gekleurd papier Woman not a doll (2018) van Yulia Tsvetkova (Komsomolsk aan de Amoer, 1993) staan vlot getekende, vrolijke vrouwen; ze zwaaien hun armen de lucht in, kijken je lachend aan of steken hun tong uit. Met ontbloot bovenlichaam laten ze lichaamshaar, rimpels, striae of een tampon zien. Om de vrouwen staan in het Russisch teksten zoals ‘levende vrouwen hebben haar op hun lichaam en dit is normaal’. Met zulk werk zet Tsvetkova zich in voor body positivity en LHBTIQ+. Zelden stemt activisme zo vrolijk.
Zes jaar celstraf hangt Tsvetkova boven het hoofd vanwege deze tekeningen en het beheren van de sociale-mediapagina The Vagina Monologues, waarop allerlei kunstenaars werk tonen om stigma’s rondom het vrouwelijk lichaam te doorbreken. Het proces loopt nog, maar ze werd al eerder vanwege haar werk schuldig bevonden aan het overtreden van de Russische wet. Ze heeft al vijf maanden huisarrest achter de rug, vanwege een tekening en The Blue and the Pink, een kindertheaterstuk over genderstereotypen. Ook de theatergroep Merak die ze oprichtte heeft ze moeten verlaten. De openbare aanklachten beschrijven het werk als pornografisch en homopropaganda, vanwege ingediende bezwaren van anti-LHTBIQ+-activist Timur Bulatov, die zich een ‘homofobe wolf’ noemt. Steun vindt hij in conservatieve en extreemrechtse kringen, en in de in 2013 aangenomen ‘anti-homopropagandawet’. Ook de moeder van Tsvetkova wordt inmiddels vervolgd voor de artistieke praktijk van haar dochter.
Woman not a doll ging viraal sinds de aanklacht. Allerlei acties om haar te steunen ontstonden, zowel binnen als buiten Rusland, zowel on- als offline. Ook Amnesty International zet zich in en organiseerde bijvoorbeeld acties in Nijmegen, Amsterdam, Groningen, Rotterdam en Eindhoven.
Voor het maken van een tekening is in Rusland inmiddels flink wat lef nodig. Ook Anna Tereshkina (Omsk, 1986) is zich daarvan bewust. Als kunstenaar en lid van kunstenaarscollectief Chto Delat komt ook zij op voor LHTBIQ+-rechten en maakt regelmatig tekeningen tijdens politieke rechtszaken. Van haar hand is de tweede serie tekeningen die het museum aankocht: From the police station (2020). Tereshkina maakte ze toen zij zelf twee dagen vastzat na te zijn opgepakt bij een vreedzaam protest voor het gerechtsgebouw van St. Petersburg. Die dag kregen twee linkse activisten, Viktor Filinkov en Yulian Boyarshinov, celstraffen opgelegd van respectievelijk zeven en vijfenhalf jaar. Ze bleken – schijnbaar zonder het zelf te weten – medeoprichters van de vermeende terreurorganisatie ‘Het Netwerk’. De Russische geheime diensten bedachten die naam; het vermoeden heerst dat zij ook het werkelijke brein erachter vormen.
In de aangekochte tekeningen doet Tereshkina verslag van de kafkaëske situatie waarin zij was beland. Behalve de dreigende autoritaire situatie schetst zij ook de verveling bij zowel de gearresteerden als de potige cipiers, die er ondanks uniforms en wapenstokken eigenlijk best menselijk vanaf komen. Tereshkina was afhankelijk van wat op de plek waar ze werd vastgehouden voor handen was: een paar vellen uit haar ringband en een papieren draagtas die zij aan beide kanten voltekende. Zo legt het materiaal van de tekeningen een getuigenverklaring af.
In gesprek met Adam Szymczyk, curator at large van het museum, blijkt hoe hij de werken bij andere collectiestukken wil betrekken. Zo worden de nieuwe en oude werken op een nieuwe manier geactiveerd. ‘Daar gaat het om: kunstwerken aan het werk zetten. Pas dan krijgen ze relevantie.’ Szymczyk verbindt de huidige aankopen met Russische avant-gardisten zoals Kazimier Malevich, die stevig is vertegenwoordigd in de museumcollectie. Dat verband is niet zozeer geografisch, juist de actieve maatschappelijke rol die deze kunst zocht herkent hij nu in activistische bewegingen die steeds nieuwe beeldende en talige vormen ontwikkelen om zich verstaanbaar te maken. ‘Het museum kan geluiden uit het maatschappelijk debat versterken, en diverse stemmen uitlichten die anders door de meerderheid worden overstemd.’
De aankoop kenmerkt de kritische plek in de samenleving die Rein Wolfs – nu een jaar aan de knoppen – voor het museum ziet. Om mensen die nu minder gerepresenteerd worden een luidere stem te geven beloofde hij bijvoorbeeld het halve aankoopbudget te besteden aan niet-westerse makers en makers van kleur. Ook is speciale aandacht voor de post-Sovjetruimte, waarvoor wordt samengewerkt met de Universiteit van Amsterdam en het Van Abbemuseum. In dit enorme gebied vinden allerlei culturele en politieke verschuivingen plaats die anders uit zicht raken.
Zo bezien wordt het werk van Yulia Tsvetkova en Anna Tereshkina niet het museum binnengelaten, maar treedt het museum via dit werk evengoed naar buiten. Bij bezoekers kan bewustzijn worden gecreëerd voor deze activistische Russische kunst. Tegelijk betekent de aankoop van dit werk erkenning én morele en financiële steun aan de strijd die de kunstenaars leveren.
DIT IS EEN VAN DE 23 NIEUWE AANWINSTEN DIE WORDEN GEPORTRETTEERD IN HET SPECIALE MAGAZINE ‘NIEUW COLLECTIE’DAT IS VERSCHENEN BIJ METROPOLIS M NUMMER 6-2020-2021 STRATEGIEËN VOOR DE LANGE TERMIJN. BESTEL DIT NUMMER ONLINE (9.95 EURO INCL VERZENDING IN NL/ 13,95 EURO INCL VERZENDING IN BE). OF NEEM EEN JAARABONNEMENT. ALS JE NU EEN JAARABONNEMENT AFSLUIT STUREN WE HET NUMMER MET DE COLLECTIEBIJLAGE GRATIS OP ALS WELKOMSTGESCHENK. MAIL JE NAAM EN ADRES NAAR [email protected]
Floor van Luijk