The Black Archives on Tour – New Urban Collective, Kick Out Zwarte Piet discussie met Caitlin Schaap die het woord neemt, uit Wendelien van Oldenborgh, Cinema Olanda: Platform (2017), foto Aad Hoogendoorn, courtesy Witte de With
Verkiezingen zijn niet genoeg: Caitlin Schaap – Zingen is ook politiek
Voor Caitlin Schaap is zingen een vorm van actievoeren. Samen met haar tantes komt ze op voor de oorspronkelijke cultuur van het Ka’lina Terewuyu volk uit de Amazone en voor de verhalen van anderen die niet gehoord worden. Schaap is daarnaast kernlid van Kick Out Zwarte Piet en organisator van meerdere Black Lives Matter-demonstraties in het afgelopen jaar. Naar aanleiding van de aanstaande bijeenkomst Verkiezingen zijn niet genoeg! Kunstenaarspraktijken als democratische vernieuwing in het Stedelijk Museum gaat Joram Kraaijeveld in gesprek met Schaap over haar werk en haar kijk op democratie.
Waar ben je op het moment mee bezig?
‘Ik ben met een aantal verschillende dingen bezig. Een daarvan is Kick Out Zwarte Piet, een collectief dat momenteel onder andere een manifest ter bestrijding van institutioneel racisme en ter bevordering van zwarte emancipatie aan het opstellen is. Dat manifest komt eraan. We willen er heel specifiek binnen gemeenteraden, colleges, de kamer en andere politieke lichamen aanwijzen waar de pijn zit en wat er veranderd zou moeten worden. Ook studeer ik Latin Jazz Brazilian Music aan het Conservatorium in Rotterdam en bestuurskunde aan de Erasmus universiteit.’
Zingen is dus een van de vele dingen die je doet. Zingen wordt snel als een culturele activiteit gezien, maar heeft misschien ook een politieke kracht. Zou je je performances, zoals het indrukwekkende Akarani Bono Awowa (2018), waarin je ingaat op de verhalen van je ouders uit het Ka’lina Terewuyu volk van de Amazone, in dat opzicht als een democratische praktijk kunnen zien? Zie je daar een verband, of zou dat niet zo willen betitelen?
‘Ik begrijp dat zingen door de samenleving wordt ervaren als een kunstvorm, maar voor mij is het zó iets natuurlijks. Ik zie zingen als een tool of een middel dat in dienst staat van de samenleving of abstracter: in dienst van een groter geheel. Ik denk dat kunst ook zo’n tool is, maar we hebben dat nu geclassificeerd en afgebakend als “kunst”. We hebben allemaal iets, een talent dat we hebben gekregen om bij te dragen aan een groter geheel. En de democratie is er om al die mensen, die met al die verschillende talenten zijn geboren, in de juiste banen te leiden. Tenminste, dat is wat ik denk dat het zou moeten doen, maar dat allang niet meer het geval is, wat natuurlijk een probleem is.’
Wat ontbreekt er aan deze democratie, naar jouw idee?
‘We hebben gestandaardiseerde processen die voor iedereen moeten gelden en kloppen, alleen daarmee verliezen we de kracht die het individu kan bijdragen aan het collectief. We zijn op een punt gekomen dat het maken van een keuze tussen óf het individu óf het collectief gewoon is geworden. Het besef dat deze twee elkaar niet uitsluiten maar juist organisch samenhangen zijn we ergens onderweg verloren.’
Je was betrokken bij het organiseren van de Black Lives Matter-demonstraties in Rotterdam. Daarin was ook een interessante koppeling tussen individu en collectief te zien. Allerlei individuen maakten samen een collectief en politiek gebaar. Zou je kunnen beschrijven wat voor politieke krachten tijdens die demonstraties zichtbaar werden?
‘Ik was betrokken bij de organisatie van de demonstratie op de Dam in Amsterdam en de demonstratie in Rotterdam. Daarnaast was ik ook nog betrokken bij demonstraties op andere locaties. Als je naar het verloop van die demonstraties kijkt, zie je dat de lokale politiek een enorme rol speelde en invloed had op wat er vervolgens op landelijk niveau gebeurde. Tijdens de demonstratie op de Dam was er niet ingegrepen en was er niet massaal politie aanwezig om de mensen te controleren. Die eerste demonstratie werd opgevolgd door een enorm landelijk politiek debat, onder andere over het functioneren van de burgemeester van Amsterdam. Daardoor werden de demonstraties die erop volgden politieker. Op een bepaalde manier was dat in ons voordeel: je demonstreert om dingen te agenderen. Uiteindelijk heeft dit geleid tot gesprekken binnen de landelijke en lokale politiek over institutioneel racisme. En die zijn nog bezig.
Waar ik ook benieuwd naar ben is misschien een andere definitie of vorm van politiek: politiek die niet eenvoudig wordt verbonden aan politici en het openbare bestuur van de overheid, maar breder gezien, als het samenkomen van mensen. Elke bijeenkomst van mensen draagt zo in zich het potentieel van een assembly en is zo een vorm van politiek bedrijven. Hoe kijk jij daar tegenaan?
‘Racisme is per definitie al politiek. Dus het strijden tegen racisme is ook per definitie politiek. Sociale rechtvaardigheid gaat altijd over politiek; het gaat onder andere over politieke beslissingen die systematisch onderdrukking veroorzaken. Of je je daar bewust van bent of niet, of je wel of niet op de Erasmusbrug hebt gestaan, als zwart persoon of als wit persoon for that matter, je wordt gepolitiseerd, er worden keuzes gemaakt die inspelen op die dynamieken waar je onderdeel van bent. Je wordt geschoold door dat hele systeem. Dus ja, het was absoluut een politieke bijeenkomst; dat was ook de motivatie voor ons als organisatoren om het een politieke bijeenkomst te laten zijn. Zo konden we druk uitoefenen om politieke, en zo ook institutionele verandering teweeg te brengen, om in een gelijkwaardige samenleving te kunnen leven.’
Wat ik doe gaat over empowerment, over het creëren van ruimte voor verhalen die structureel onderbelicht worden
Hoe verhouden je kunstpraktijk en je activisme zich tot elkaar? Is er een overlap of staan ze los van elkaar?
‘Ze komen uit dezelfde persoon, dus daar is sowieso een overlap. Voor mij gaan beide over het dienen van het collectief, het bijdragen aan het bouwen van deze sociale beweging. Wat ik doe gaat over empowerment, over het creëren van ruimte voor verhalen die structureel onderbelicht worden binnen bijvoorbeeld instituten. Op die manier probeer ik ook mijn kunst in te zetten. Ik wil onderbelichte verhalen naar boven halen en naar een publiek toe te brengen dat er anders niet mee in aanraking zou komen. Of naar een publiek dat zich er dermate in kan herkennen dat het zich gesterkt voelt om eigen verhalen te gaan vertellen. Om voor zichzelf op te komen, of om eigen projecten op te starten. Het gevoel van een thuis hebben is belangrijk, net als het weten dat er meer mensen zijn die bezig zijn met projecten waar je je op een bepaalde manier mee kan identificeren.’
Wil je nog iets toevoegen, zijn we iets vergeten?
‘Akarani Bono Awowa is een performance, een samensmelting van muziek en dans. Ik perform eigenlijk alleen met een van mijn tantes; zij dragen veel kennis met zich mee die ik nog niet helemaal eigen heb gemaakt. Ik kan heel veel van ze leren, maar andersom ook. Het transgenerationele aspect is een superbelangrijk aspect van mijn werk. Kunst staat toe om op een andere manier naar het verwerken en toepassen van informatie te kijken dan dat we gewend zijn vanuit bijvoorbeeld de academische wereld, geschreven documentatie, boeken of essays. Het eigen lichaam is als een archief, en om dat te ervaren, om te begrijpen waar dat archief over gaat, moet je in contact komen met je directe omgeving. Ik denk dat de informatie die in het lichaam is opgeslagen vergelijkbaar is met de informatie die mensen proberen te beschrijven in geschreven archieven. Zeker voor inheemse mensen is de erkenning van die onderbelichte vorm van archivering en kennis belangrijk: ze zijn essentieel om als mensheid te overleven.’
Caitlin Schaap neemt deel aan de bijeenkomst VERKIEZINGEN ZIJN NIET GENOEG! KUNSTPRAKTIJKEN ALS DEMOCRATISCHE VERNIEUWING georganiseerd door Metropolis M en het Stedelijk Museum Amsterdam en is (gratis) via livestream te volgen op 14 maart, vanaf 13.00 uur.
Zie de film Indigenous Liberation over Caitlin Schaap en haar inzet voor haar gemeenschap HIER
Joram Kraaijeveld
is curator, docent en schrijver en zet zich als zodanig in voor de positie van de kunstenaar in en de waarde van de kunsten voor de samenleving. Hij werkt aan actieve vormen van solidariteit binnen en buiten de kunsten