Diana Al Halabi, Holding Palestine, 20-21, performance at Piet Zwart Institute, Rotterdam, photo Steven Maybury
>2021>2022>Hoe studenten van onderop bezig zijn de kunstacademie te veranderen
Houdt het Nederlandse kunstonderwijs de illusie in stand dat een opleiding een neutrale positie heeft bij politieke vraagstukken? Dit is een van de kritische vragen die een nieuwe generatie studenten en alumni in het afgelopen jaar aan kunstacademies in Nederland heeft gesteld. Opeenvolgende crises en incidenten hebben geleid tot de ontwikkeling van nieuwe initiatieven van studenten die, soms in samenwerking met docenten, het onderwijssysteem van onderop ter discussie stellen.
In het afgelopen jaar zijn er in Nederland een aantal initiatieven opgezet door kunstacademiestudenten met als doel het instituut te doen veranderen. Studenten van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU), het Piet Zwart Instituut en de Willem de Kooning Academie in Rotterdam uitten hun zorgen over wat zij beschouwen als asymmetrische machtsverhoudingen tussen het schoolbestuur en de studenten, institutioneel racisme, en gebrek aan kritische zelfreflectie. Deze studenten hebben het gevoel dat ze zich moeten conformeren, uit angst dat ze de gevolgen van hun opstandige houding weerspiegeld zullen zien in cijfers en kansen op school of daarna, gedurende hun professionele carrière.
Hoewel veel kunstacademies theoretische vaardigheden zoals kritische discoursanalyse en postkolonialiteit onderwijzen, hebben ze soms de neiging om de autonomie van studenten te temperen, waardoor een lastige paradox ontstaat. De studenten die mij te woord staan, wijzen erop dat dit zich manifesteert in een discrepantie tussen het progressieve discours dat wordt gedoceerd en de oppervlakkige of cosmetische pogingen tot inclusiviteit en diversiteit die worden toegepast binnen het instituut zelf. Culturele organisaties en scholen zijn complexe en soms tegenstrijdige instituten, maar er is een verwachting, vooral onder deze studenten, dat een progressieve kunstacademie er werkelijk naar streeft zich te vormen naar de inclusieve boodschap waarmee de school zichzelf presenteert aan toekomstige studenten. Ik ga in gesprek met studenten van het Piet Zwart Instituut (Rotterdam), Tools.For.The.Times, Not The Old White Men, en No More Later om meer te weten te komen over de beweegredenen en doelstellingen van deze initiatieven.
FREE PALESTINE
Dit voorjaar vond er op het Piet Zwart Instituut een botsing plaats tussen studenten en de directie van het instituut in Rotterdam over de presentatie van politieke uitspraken op het schoolgebouw. Toen Diana Al Halabi en een groep medestudenten van het Instituut uit solidariteit met Palestina spandoeken aan de muren van het gebouw hingen met de tekst ‘Stop Ethnic Cleansing #savesheikhjarrah Free Palestine’, verwijderde het instituut de spandoeken herhaaldelijk. De directie nam rechtstreeks contact op met Diana en verklaarde dat de muren van het instituut niet mochten worden gebruikt als platform voor ‘politieke, religieuze of commerciële uitspraken’ en dat het laten hangen van de spandoeken een ‘onveilige omgeving’ voor andere studenten zou creëren.1 De school betuigde vervolgens steun aan alle studenten en medewerkers om te protesteren en zich op andere manieren uit te spreken.
Volgens Diana illustreert de verklaring de dubbele moraal van de school. Het instituut heeft in het verleden wél spandoeken op het gebouw laten hangen om steun te betuigen aan Black Lives Matter in 2020 en de redactie van Charlie Hebdo in 2015. Uit protest tegen de verwijdering van haar spandoeken organiseerde Diana samen met verschillende studenten en enkele docenten een performance op het instituut onder de titel Holding Palestina. Deelnemers ondersteunden de spandoeken en de politieke boodschap die erin schuilging door in ploegendiensten de spandoeken omhoog te houden. De kritische performance stelde de mate van autonomie en ondersteuning die een student mag verwachten binnen een instituut ter discussie en wierp de vraag op wat het betekent om een politieke boodschap te steunen.
Van een iets andere orde is Tools.For.The.Times (TFFT). Studenten en docenten van de HKU sloegen de armen ineen bij de ontwikkeling van een programma dat van binnenuit de academie meer bewust wil maken van veranderende tijden, die vragen om andere vormen van onderwijs, waarin veel meer dan nu het geval ook ruimte is voor meerstemmigheid. Als student aan de HKU stuitte Kiana Girigorie enige tijd terug op ronduit xenofobische reacties na het ophangen van posters op school waarop stond: ‘Stop Blackface and Let us Talk About It’. Girigorie vertelt: ‘Er was duidelijk geen ruimte aan de afdeling beeldende kunst van de HKU om zelfs maar over racisme te praten zonder een negatieve reactie te krijgen.’ Mede-TFFT-initiatiefnemer Megan Auður herkent ook een cultuur van silencing: ‘Ik geloof niet dat alle gevallen van silencing gelijk zijn of vergelijkbaar, maar er heerst duidelijk een cultuur van silencing binnen de HKU en een misplaatst gevoel van neutraliteit.’
Onder de naam Tools.For.The.Times organiseerden Kiana en Megan samen met andere studenten en docenten workshops om een serie tools te ontwikkelen die gebruikt kunnen worden als praktische communicatiegids binnen de HKU en gericht op gevoelige onderwerpen zoals kolonialisme en Zwarte Piet. Sinds het eerste evenement eind 2019 heeft Tools.For.The.Times een enorme groei doorgemaakt die deels te danken is aan zijn digitale aanwezigheid en promotie via sociale media, een belangrijk communicatiemiddel sinds het begin van de pandemie. Tools.For.The.Times organiseert regelmatig open sessies op Zoom om problemen te bespreken in de vorm van een rondetafel. Zo besprak Open Session #4 het concept van de ‘gedragscode’ (Code of Conduct), die momenteel op allerlei niveaus binnen de school tegen het licht wordt gehouden. In een open sfeer werd er gediscussieerd over wat zo’n gedragscode nu precies te betekenen heeft.
NOT THE OLD WHITE MEN
Naast Tools.For.The.Times, is ook het initiatief Not The White Old Men (NTWOM) werkzaam vanuit de HKU. Leden van NTOWM leggen uit dat het initiatief is opgericht als reactie op de beperkingen en onzekerheid die worden gefaciliteerd door asymmetrische machtsstructuren binnen de muren van de kunstacademie. Deze macht faciliteert en versterkt de ‘kunstwereld bubbel’, en dicteert uiteindelijk wie succesvol zal zijn en wie niet. NTWOM bestaat enkele vaste leden en een selectie van jonge kunstenaars die elke drie maanden opnieuw wordt samengesteld. Gedurende een kwartaal krijgen de kunstenaars de kans gezamenlijk een tentoonstelling in te richten, een breder publiek te bereiken en ervaring en contacten op te doen binnen de kunstwereld. Het doel van NTWOM is om een duurzaam netwerk te creëren voor jonge kunstenaars dat parallel bestaat aan de kunstacademie en contacten wil leggen buiten de ‘kunstwereldbubbel’ die zo omslachtig wordt gepromoot en in stand gehouden op sommige kunstacademies.
Het initiatief @no.more.later, dat begin 2020 is opgericht na aanvang van Covid-19, functioneert ook als een netwerk, met de nadruk het verenigen van internationale studenten van kunstacademies door heel Nederland. No More Later is gericht op het verbinden van studenten, het verzamelen van verhalen en het delen van informatie om de lacunes binnen individuele scholen op te kunnen vullen. Zoals Maja van @no.more.later me vertelt: ‘Een van de belangrijkste dingen voor ons was om dingen te onderzoeken die we niet op school leren, bijvoorbeeld wat onze opties zijn voor een visum. Het gaat om onderwerpen waar de medewerkers op school vaak helemaal niets over weten.’ Het begrip van hospitality lijkt hier een belangrijk onderliggend probleem, want hoewel scholen zoals HKU en WdKA actief bezig zijn met het werven van internationale studenten, lijken er onvoldoende diensten en informatie beschikbaar te zijn om aan de basisbehoeften van deze studenten te voldoen. @no.more.later werd opgericht om een aantal van deze problemen aan te pakken en internationale studenten te helpen navigeren door de soms troebele kanalen van de Nederlandse bureaucratie. Dat komt uiteindelijk ook de school ten goede. Maja licht toe: ‘Ik heb geleerd dat je soms deel moet uitmaken van het systeem om het systeem te kunnen veranderen.
No More Later is een van de initiatieven die samenwerken met het instituut waarbinnen ze zijn opgericht. Dit jaar is Maja als studentenvertegenwoordiger toegetreden tot het faculteitsbestuur van de WdKA. Samen met haar vier internationale medestudenten in het bestuur heeft ze inmiddels succesvol gepleit voor tolken bij de vergaderingen die in het Nederlands worden gehouden. Maja geeft aan dat ‘er hier nu echt goede dingen gebeuren, hoewel het niet perfect is en het een langzaam proces blijft’. WdKA heeft nu bijvoorbeeld ook een Inclusivity Office opgericht, om processen van diversiteit en inclusiviteit onder de aandacht te brengen van de medewerkers en studenten van de school. Deze trend van samenwerkingen aangaan binnen het instituut bestaat ook bij de HKU, waar een soortgelijk programma is ontwikkeld dankzij Tools.For.The.Times . Er worden speciale trainingsweken gegeven, om docenten bewust te maken van een meer inclusief denken. Ook TFTT deed daaraan mee. In deze open session, getiteld Educating the Educators, gingen studenten het gesprek aan met docenten over praktijken die binnen het instituut zouden moeten veranderen. Tools.For.The.Times organiseert ook leesgroepen en filmvertoningen waarin verschillende onderwerpen rond inclusiviteit onderzocht worden, en ze produceert een podcast in samenwerking met Not a Playground en HKU Salons, genaamd Hushed Tones.
Solidariteit, activisme en inclusiviteit vormen de kern van bovengenoemde initiatieven, die zijn opgericht vanuit de motivatie om de cultuur van kunstacademies te veranderen en weerstand te bieden aan organisatorische conformiteit in het licht van verandering. De initiatieven zitten in verschillende stadia van hun ontwikkeling; van spontane en reactieve protestacties tot georganiseerde netwerken die actief samenwerken met het instituut waar ze uit zijn voortgekomen. In welke fase de initiatieven zich ook bevinden, de vindingrijkheid van deze groepen gaat gepaard met een vermogen om verbazingwekkend creatieve inzichten te bieden in de noodzaak van voortdurende verandering en vooruitstrevend te denken binnen kunstacademies in Nederland.
Uit het Engels vertaald door Loes van Beuningen
Dit artikel is mogelijk gemaakt dankzij de tijd en energie die elke groep heeft geleverd om over hun inspanningen te praten. Erkenning en dankbaarheid gaan uit naar de leden van Tools.For.The.Times: Practicing Inclusivity, No More Later, NTWOM en Diana Al Halabi , die, samen met het uitgebreide netwerk van andere groepen, hun verhalen hebben gedeeld over hoe het is om onvermoeibaar te werken achter de schermen en ver buiten de grenzen te gaan van wat het betekent om student te zijn.
Alyxandra Westwood
is an artist, writer and curator and is based between Utrecht and Melbourne