Nicky Assmann, Solaris, 2013, foto Gert Jan van Rooij
De wetenschap verbeeld: VU ART SCIENCE gallery op de Zuidas
In het Nieuwe Universiteitsgebouw van de Vrije Universiteit Amsterdam is afgelopen november de VU ART SCIENCE gallery geopend. Deze expositieruimte wil kunst en wetenschap verbinden en zorgen voor meer interactie tussen kunstenaars, wetenschappers en onderzoekers. De openingstentoonstelling, toepasselijk getiteld 0 Starting from Zero, gaat over het getal nul en de verschillende betekenissen en toepassingen die aan dit getal worden toegeschreven.
De nieuwe VU ART SCIENCE gallery, vol in het zicht achter een grote glazen pui aan de begane grond van het Nieuwe Universiteitsgebouw van de Vrije Universiteit, richt zich op kunst als verbeelding van wetenschap. In de toelichting op het tentoonstellingsprogramma stelt het team achter de tentoonstellingsruimte zich de opdracht om te laten zien hoe kunst bijdraagt aan het zoeken naar oplossingen van de grote problemen van vandaag, door op allerlei manieren verbanden aan te gaan met wetenschap, haar te verbeelden of er met eigen bevindingen ook aan bij te dragen. Ook wil de galerie studenten en docenten van verschillende disciplines verenigen, zo zijn er tijdens openingstijden studenten aanwezig om bezoekers van extra uitleg of prikkelende vragen te voorzien en is bij elk werk in de tentoonstelling een filmpje opgenomen waarin een wetenschapper van de VU vanuit zijn of haar expertise ingaat op het werk.
De openingstentoonstelling 0 Starting from Zero analyseert en verbeeldt bijvoorbeeld de complexe wereld van het getal nul. Het getal nul kent een lange geschiedenis, zowel wiskundig als filosofisch. Tegenwoordig neemt het getal nul een belangrijke plaats in de systemen die onze realiteit bepalen in. Het vormt de basis voor onze taal, wiskunde, natuurkunde en binaire systemen. In de bescheiden tentoonstellingsruimte waarvan één wand de glazen pui behelst, worden aan de hand van het werk van Jennifer Tee, Jan Robert Leegte, Evelina Domnitch & Dmitry Gelfrand en Nicky Assmann verschillende betekenissen van het begrip zero even subtiel als indringend verbeeld.
[blockquote]Bij elk werk in de tentoonstelling is een filmpje opgenomen waarin een wetenschapper van de VU vanuit zijn of haar expertise ingaat op het werk
Het werk Solaris van Assmann uit 2013 bestaat bijvoorbeeld uit een langwerpige waterbak met daarboven een stellage waarmee de bezoeker al draaiend aan een wiel telkens drie zeepfilms kan opwekken. Al staande voor de installatie kijk je door de drie zeepfilms heen en zie je hoe een eindeloze kleurenpracht zich voor je ogen beweegt. Dit moment duurt echter niet lang, in de kleurige zeepfilms ontstaan steeds meer donkergrijze plekken, een teken van de dunner wordende zeepfilm, totdat de bel uiteenspat. Het visuele schouwspel van Solaris doet denken aan de eindeloosheid van het heelal, even ongrijpbaar en fascinerend, net als getal nul dat in het Hindoeïsme en Boeddhisme symbool staat voor het concept ‘Shunya’ dat oneindigheid of nothingness betekent.
Van een totaal andere aard is het werk van Robert Jan Leegte, van wie twee werken te zien zijn. Het eerste werk In the Blink of an Eye, gemaakt in 2020, bestaat uit vier panelen die zijn opgehangen aan de muur. Op deze panelen zijn minuscule cijfers te zien, geordend in keurige rijen. De cijfers visualiseren de rekenkracht van een doorsnee smartphone; dit is de hoeveelheid cijfers die de smartphone in een oogwenk verbruikt. Drawing of a Button, eveneens uit 2020, toont twee tekeningen van een rechthoek waarvan de kleurstelling precies is omgedraaid. In de ene tekening heeft de rechthoek een witte bovenkant en zwarte onderkant, in de andere tekening zijn de kleuren precies omgedraaid. Een kleine ingreep met groot effect en stof voor discussie: welk van deze twee rechthoeken representeert een nul?
De opening van de VU ART SCIENCE gallery op de Zuidas past in zekere zin in een trend die de laatste tijd steeds zichtbaarder is geworden. Meer en meer culturele instellingen verhuizen naar de Zuidas en nieuwe initiatieven worden opgezet
In een filmpje naast het werk Atom Series (2016) van Jennifer Tee praat prof. dr. Wan Fokkink, professor Theoretical Computer Science, over de verhouding tussen het getal nul en oneindigheid. Bij het zien van het werk zegt hij als wiskundige het gevoel te hebben dat ‘nul’ hem recht in het gezicht aanstaart. Hoewel Tee is geïnspireerd door de tekeningenserie The Atom Series (1917) van Hilma Af Klint waarin ze een voor die tijd onzichtbare microscopische wereld verbeeld, is Fokkink vooral geïntrigeerd door de kosmische uitstraling van het werk. Hij zegt: “The artworks are trying to express nothingness, outer space, there’s nothing there, only the zero, nothing else”. De relatie tussen nul en oneindigheid is voor hem als wiskundige belangrijk; deel je door nul dan krijg je oneindigheid, een concept dat niet binnen het domein van getallen valt.
Het laatste werk in de tentoonstelling bevindt zich in een vierkante ruimte die midden in de tentoonstellingszaal is gebouwd. De andere vier werken zijn er strategisch omheen geplaatst zodat het bijna niet opvalt dat er binnenin dit blik ook een kunstwerk verstopt zit. Eenmaal binnen zie je een grote hoge bak met water waar je van onderaf inkijkt, de basis voor Domnitch en Gelfands ER= EPR (2017). Het werk visualiseert hoe gekoppelde zwarte gaten zich als een vortexpaar door een aquarium bewegen. In feite is dit een vloeibare versie van een theorie van Juan Maldacena en Leonard Susskind die stelt dat ‘ER’, een Einstein-Rosen brug ook wel een wormgat genoemd, een voorbeeld is van ‘EPR’, de Einstein-Podolosky-Rosen paradox beter bekend als quantumverstrengeling. Prof. Florian Schreck zegt in het bijbehorende filmpje vooral enthousiast te worden van de emoties en associaties die het werk bij hem oproept, het laat zien dat wetenschap en kunst in staat zijn het leven te verrijken.
Bij het zien van het werk Atom Series (2016) van Jennifer Tee zegt prof. dr. Wan Fokkink als wiskundige het gevoel te hebben dat ‘nul’ hem recht in het gezicht aanstaart
De opening van de VU ART SCIENCE gallery op de Zuidas past in zekere zin in een trend die de laatste tijd steeds zichtbaarder is geworden. Meer en meer culturele instellingen verhuizen naar de Zuidas en nieuwe initiatieven worden opgezet. Zo heeft de ABN AMRO onlangs een publieke Kunstruimte geopend in het hoofdkantoor op de Zuidas, heeft AkzoNobel al jarenlang een publiekelijk toegankelijke Art Space, komt het toekomstige museum voor hedendaagse kunst van Beatrix Ruf en investeerder Rob Defares naar de Zuidas en zijn naast de VU ART SCIENCE gallery ook filmhuis Rialto en cultuurcentrum Griffioen gevestigd in hetzelfde NU-gebouw.
Hoewel het dus lijkt alsof dit alles deel uitmaakt van een groter plan voor een ‘culturele Zuidas’, is dat niet het geval. Al deze initiatieven zijn los van elkaar ontwikkeld; VU ART SCIENCE gallery heeft niets met de andere initiatieven te maken, zo wordt me op het hart gedrukt door Wende Wallert, de curator van de galerie en VU-kunstcollectie. De galerie werkt in eerste instantie alleen, geleid door Wallert die de programmering en tentoonstellingen samenstelt, en kunstaankopen en opdrachten voor de collectie van de VU verzorgt. Dat betekent echter niet dat de kunstcollectie van de VU de basis vormt voor het tentoonstellingsprogramma van de galerie. De eigen collectie hangt verspreidt door de gebouwen van de VU en voor de tentoonstellingen worden vooral kunstwerken in bruikleen genomen, wat de vrijheid biedt om andere thema’s te behandelen in de galerie. Het lijkt Wallert overigens wél mooi om in de toekomst meer te gaan samenwerken met de andere culturele instellingen die zich op de Zuidas hebben gevestigd of gaan vestigen. Op die manier kan er een aantrekkelijk cultureel aanbod voor zowel het lokale als internationale publiek worden gecreëerd.
0 Starting from Zero is nog t/m 26 februari te zien in VU ART SCIENCE Gallery
Charlotte Fijen
is kunsthistoricus