Gabriel Chaile, zaaloverzicht tentoonstelling ‘Where are the Heirs of these Forms?’ in DE SINGEL, Antwerpen, foto: Patrick Florin
“Ik ben geobsedeerd door haar” – in gesprek met kunstenaar Gabriel Chaile
In de Venetiaanse Biënnaletentoonstelling The Milk of Dreams presenteert de Argentijnse Gabriel Chaile een portret van zijn familie in de vorm van vijf imposante adobeovens. Silvia Rottenberg spreekt hem over zijn bredere praktijk en zijn net geopende solotentoonstelling Where are the Heirs of these Forms? in het Antwerpse DE SINGEL, waarvoor de kunstenaar (zijn eigen) haar als uitgangspunt nam.
Van een arme buitenwijk in Tucumán in Noord Argentinië tot de Biënnale van Venetië en nu ook te zien in Antwerpen: Gabriel Chaile, die in DE SINGEL zaterdag 24 september zijn tentoonstelling Where are the Heirs of these Forms? opende. Sinds de Biënnale staat Chaile met name bekend om zijn enorme adobe sculpturen, gebaseerd op de beeldtraditie van de oorspronkelijke bevolking in het Noorden van het Zuid-Amerikaanse land. “We kregen dergelijke vormen en figuren nooit te zien op de academie”, vertelt hij in ons zoom gesprek, waarvoor hij de opbouw van de tentoonstelling onderbreekt, “daar werd ons enkel Europese kunst getoond om uit te putten.” Hij verwonderde zich erover dat lokale vormtaal en materiaalgebruik onzichtbaar bleef, en ging zelf op zoek. Hij bezocht archeologische en etnografische musea, wond zich op over de wijze waarop inheemse culturen gepresenteerd werden, maar keek, bestudeerde en tekende precolumbiaanse figuren na. Zo ontwikkelde hij zijn kennis van de lokale culturele geschiedenis, die thuis alleen mondeling overgedragen werd – de enige wijze voor zijn analfabete moeder.
“We hadden het thuis niet breed en ik wilde graag meer weten over mijn achtergrond. Waar we vandaan kwamen. En dus vertelden mijn ouders verhalen. Over henzelf, over mijn grootouders, die ik nooit gekend heb. Mijn oma bleek bijvoorbeeld een echte ambachtsvrouw te zijn op het platteland: ze maakte adobeovens voor brood. Maar veel verder dan de generatie van mijn grootouders reikten de verhalen niet. Er was een limiet aan de orale overlevering. En ik wilde meer weten. En als dat er dan niet is, ja, dan voel je je impotent.”
Thema's
Argentijnen zijn trots op hun Europese migrantengeschiedenis en weten vaak tot drie of vier generaties terug waar hun overgrootouders vandaan komen: meestal uit Spanje of Italië. Lang is de Argentijnse cultuurgeschiedenis dan ook vanuit dit narratief doorgegeven, de historie van de oorspronkelijke volkeren volledig ontkennend of vergeten, daar deze systematisch vermoord zijn aan het einde van de 19e eeuw tijdens de verovering van de zogenaamde woestijn, de zogeheten “Conquista del Desierto”. Slechts een kleine 2.5% van de huidige Argentijnse bevolking heeft nog een inheemse oorsprong.
“Dat ben ik. Met die kroezende knoppen, die ook van de Venus van Willendorf zouden kunnen zijn”
“Visuele documenten hadden we niet” vertelt Chaile, “niet eens een foto. Die had eigenlijk niemand in onze wijk. Want niemand kon zich een camera veroorloven. Toen ik naar Buenos Aires verhuisde in 2009, kwam ik erachter dat er in de periferie van die stad, in de villas [de sloppenwijken: SR] ook een dergelijke onwetendheid bestond over de eigen identiteit. De meeste mensen hebben wel soortgelijke fysieke karaktertrekken, maar daar de indio niet als eervol wordt gezien, eigenlijk eerder als een scheldwoord, ook bij mij op school, wordt er niet naar deze wortels gezocht. Er zijn ook groepen in Argentinië die er wel heel bewust van zijn, tradities in ere houden en voor hun rechten opkomen.”
“Ik heb me nooit als inheems geprofileerd”, zegt Chaile. Hij gebruikt dan wel de keramische techniek uit zijn geboortestreek, maar put vooral uit zijn eigen omgeving en de sociale klasse waarin hij opgegroeid is. De bescheidenheid komt terug in zijn materiaalkeuze. Zijn grote inspiratiebron is zijn eigen familie. Of zij hem altijd gesteund hebben, vraag ik hem, omdat het kunstenaarschap niet de meest logische stap is in zijn sociaaleconomische context. “Ja”, antwoordt hij, “altijd al. De juf van de lagere school zei al dat ik naar een kunstopleiding moest, dus zochten we dat uit, maar de kunstzinnige middelbare school was privé, wat we ons niet konden veroorloven, dus werd het erna: op de academie.” Ik zie hem verder denken: “ik heb ze eigenlijk nooit gevraagd waarom ze me zo onvoorwaardelijk steunden in iets wat inderdaad niet per definitie inkomsten zou genereren… Het zal wel zijn omdat ik de jongste van acht broers en zussen ben. Ze dachten waarschijnlijk: laat hem maar zijn gang gaan.” Hij lacht: “Ik had ook minder verantwoordelijkheden dan mijn oudere broers en zussen. Ik heb bijvoorbeeld tijdens de middelbare schooltijd niet hoeven werken. Ja, wat dat betreft was ik echt geprivilegieerd. We zijn heel hecht.” De waardering voor zijn familie uit zich dan ook in het eerbetoon aan zijn grootouders en ouders op de centrale plek in de Arsenale van Venetië.
“De eerste keer dat ik een adobe figuur maakte, was het voor het 200-jarig bestaan van Argentinië. Mijn moeder zag het werk, getiteld Irene, en zei direct: ‘Het lijkt precies op wat je oma maakte, alleen dan gigantisch’”
De centrale figuur daar is zijn grootmoeder van moeders kant, Rosalio Liendro. “De eerste keer”, vertelt hij, “dat ik een adobe figuur maakte, was het voor het 200-jarig bestaan van Argentinië. Ik was uitgenodigd door de gemeente van San Miguel de Tucumán om een beeld te maken. En toen heb ik het adobe totembeeld Irene gemaakt, naar mijn zus. Mijn moeder zag het werk en zei direct: ‘Het lijkt precies op wat je oma maakte, alleen dan gigantisch.’” Chaile had een visuele vorm gevonden, die vergeten leek te zijn.
De zoektocht was persoonlijk, blijft Chaile herhalen, maar door zijn kunst ontdekte hij die sterke band met de inheemse cultuur, wat er nu toe geleid heeft dat hij een belangrijke speler is geworden rond dit thema. “Terwijl ik me dus echt niet zo wilde profileren”, sputtert hij nog tegen, als we het over de groeiende interesse in de representatie van inheemse culturen hebben. “En toch, ja, het is gek, maar ik moet wel toegeven, dat ik een zekere verwantschap voel met bijvoorbeeld Sebastián Calfuqueo uit Chile of Edgar Calel uit Guatemala. Met Sebastian had ik het nog over deze tendens, waarop hij zei zich infiltrant te voelen, omdat we normaliter onze verhalen niet hebben kunnen vertellen. En nu wel. We hebben echt terrein gewonnen. We zijn er nu gewoon. Onze verhalen worden gehoord en gezien. En ze zijn des te interessanter, omdat ze eerder niet te zien waren.”
Sinds de Biënnale staat Chaile met name bekend om zijn enorme adobe sculpturen, gebaseerd op de beeldtraditie van de oorspronkelijke bevolking in het Noorden van het Zuid-Amerikaanse land
Op de kunstacademie koos Chaile voor de richtingen sculptuur en hedendaagse kunst, waar een traject naar persoonlijke poëzie hem aanzette zichzelf te portretteren, de eerdere generatie kunstenaars in Tucumán volgend. Hij maakte een serie zelfportretten, waarbij hij zichzelf iedere keer en profil tekende met steeds een andere coupe. Zijn haar is opvallend. Gabriel heeft namelijk niet alleen inheemse, maar ook Arabische en Afro-voorouders. Die laatste wortels bepalen zijn rechtopstaande kroezende haar. “Mijn haar”, zegt hij, “geeft vorm aan wie ik ben. Het bepaalt mijn identiteit.”
“Ja, ik ben geobsedeerd door haar. Ik houd van verschillende kapsels. Het haar is als een soort lijst van het gezicht, het markeert het gelaat. Ik vind de kapper, als plek, ook geweldig. Als je een kapperszaak uitkomt, waar je overgeleverd bent aan de beeldhouwer die de kapper feitelijk is, ben je ofwel tevreden met het gecreëerde, die bevestiging of transformatie biedt van wie je bent of voelt dat je bent, of niet. En zo niet, dan kan het echt je dag verpesten”, zegt hij en lacht hard. “Nu bijvoorbeeld, zit mijn haar niet goed” en hij toont me waar het te lang is. Hij legt uit: “Mijn vaste kapper in Portugal is Angolees, hij is echt fantastisch, en ik had hem om een afspraak gevraagd voordat ik hier naar toe zou gaan, maar hij had geen tijd. Dus nu moet ik op zoek naar een kapper hier in Antwerpen.”
‘Ik houd van verschillende kapsels. Het haar is als een soort lijst van het gezicht, het markeert het gelaat’
Haar is het uitgangspunt van het nieuwe werk in de tentoonstelling in De Singel. Een enorme adobe figuur van 7 meter lang, 3 meter hoog en 2,5 m breed, gelijkend op een van de centrale figuren in Venetië, maar dan wat meer aangezet, staat midden in de tentoonstellingsruimte. “Dat ben ik. Met die kroezende knoppen, die ook van de Venus van Willendorf zouden kunnen zijn.” Hij verwijst naar een beeldje uit 25.000 voor Christus dat in Oostenrijk gevonden is en plaatst zo zijn eigen haarcoupe binnen de Westerse beeldcultuur. De tekeningen rondom in de ruimte zijn geabstraheerde kapsels van andere bekende en minder bekende sculpturen. “En het object dat daar hangt”, wijst hij, terwijl hij de camera zo draait dat ik mee kan kijken, “is een ploeg die ik van takken gemaakt heb. Als een kam die het kapsel van de adobe, van de aarde gaat ordenen.”
Met een heel team dat uit Portugal overgekomen is, worden de laatste voorbereidingen getroffen, voordat de tentoonstelling opent. En ergens tussendoor hoopt Chaile nog een kapper te vinden, die hem de coupe kan geven om hem te maken wie hij is, wil of denkt te zijn.
Gabriel Chaile en Silvia Rottenberg voerden dit gesprek in het Spaans. Rottenberg vertaalde het vervolgens naar het Nederlands.
Where are the Heirs of these Forms? is van 25 september tot en met 30 oktober 2022 te zien in DE SINGEL
Silvia Rottenberg