Rabih Mroue, ‘As if Seen by a Bird Standing on Top of a Cow’ (2018), te zien in ‘Images Mon Amour’ bij Kunsthal Extra City (c) We Document Art
“Beelden manipuleren en bedriegen” – Rabih Mroué over zijn omvangrijke overzicht in Extra City
De kunstenaar, theaterschrijver en -maker, acteur en televisieregisseur Rabih Mroué (Libanon, 1967) heeft een eerste solotentoonstelling in België. Extra City overziet met Images Mon Amour een periode van twaalf jaar werken. Ive Stevenheydens sprak Mroué net voor de opening van zijn Antwerpse expositie. “Ik werk steeds vaker met tastbaar materiaal.”
Dit is pas je eerste solotentoonstelling in België. Waarom heeft het zo lang geduurd?
(lacht) “Geen idee, ik kreeg voordien geen uitnodiging. In België ben ik bekend als theatermaker en performer, niet zo zeer als beeldend kunstenaar. Mijn voorstellingen worden al decennia in Belgische huizen voor podiumkunsten getoond. Gelukkig kan ik dankzij Extra City hier ook mijn debuut als beeldend kunstenaar maken.”
Hoe ben je in contact gekomen met Extra City?
“De artistiek directeur en curator van deze tentoonstelling, Joachim Naudts, contacteerde me. Hij volgde mijn werk al jaren, en tijdens de voorbereidingen van mijn solotentoonstelling in het Berlijnse Kunst-Werke/ KW Institute for Contemporary Art, in het voorjaar van 2022, kwamen de zaken voor een Antwerpse solopresentatie in een stroomversnelling. Ook in Berlijn was het de eerste keer dat ik als beeldend kunstenaar exposeerde. En dat terwijl ik al sinds 2013 in de Duitse hoofdstad woon.”
De titel van je Antwerpse tentoonstelling, Images Mon Amour, roept uiteraard meteen associaties op met Alain Resnais en diens film Hiroshima Mon Amour uit 1959 (naar een scenario van Marguerite Duras). Een bewuste zet?
“De verwijzing is een heldere keuze. Ik houd enorm van de film en van het concept. Ook het merendeel van mijn werk gaat in op beelden en hun mogelijke betekenissen. Beelden hebben altijd de pretentie de kijker wat te tonen, maar er zijn heel veel valkuilen en manieren waarop ze ons kunnen manipuleren en bedriegen. Images Mon Amour klinkt misschien wat cynisch, en het is ook wel een beetje een stoute knipoog. De eerste frase in de film luidt ‘Tu n’as rien vu à Hiroshima. Rien.’ het begin van een dialoog tussen de mannelijke en de vrouwelijke protagonist. Daarmee wordt bedoeld dat beelden, zeker die in de (massa)media, ons niet altijd de ‘realiteit’ tonen zoals de meesten onder ons dat nog steeds denken of zouden verwachten. De tentoonstelling gaat dus in op wat ‘waarheid’ mag heten, stelt vragen rond de positie van de auteur van een beeld. Ik probeer vragen te stellen over de manieren waarop beelden in de media tot stand komen en hoe ze het collectieve geheugen mee helpen schrijven.”
Images Mon Amour gaat in feite terug tot 2006, toen ik beelden over de Israëlisch-Libanese oorlog uit kranten, magazines en online begon te verzamelen
Images Mon Amour is ook de naam van het belangrijkste werk in de tentoonstelling, een reusachtige videoprojectie die bijzonder mooi uitkomt in de setting van dit voormalige Dominicanenklooster. De beelden glijden verticaal naar beneden over het doek alsof het een reusachtige religieuze rol betreft.
“Dank je voor het compliment! We hebben lang nagedacht over en gesleuteld aan de opstelling. Dit werk stamt eigenlijk uit 2021: ik maakte het voor de vernoemde tentoonstelling in KW Berlijn. Daar was het kleiner van formaat, hier rekten we het beeld uit tot twaalf meter hoogte, en versmalden het van vijf naar drie meter. Images Mon Amour gaat in feite terug tot 2006, toen ik beelden over de Israëlisch-Libanese oorlog uit kranten, magazines en online begon te verzamelen. Zonder het destijds te beseffen werd dat de start van een nog steeds groeiende collectie van gemediatiseerde oorlogsbeelden, voornamelijk afkomstig rond de aanhoudende crisissen in het Midden-Oosten. Ze bewaren geeft tot op de dag van vandaag mijn leven een zekere routine, en ik heb er collages mee gemaakt. Ik knipte mensen en objecten uit om ze een eerder neutrale achtergrond te geven, soms ver weg van het puin en de miserie die ze moesten meemaken. Het geeft me een beetje het gevoel ze symbolisch te redden. Tientallen werken op papier zijn op een lange zwevende tafel ook gepresenteerd in deze tentoonstelling. De film Images Mon Amour toont een geanimeerde versie van 366 beelden, het aantal dagen in een schrikkeljaar. Daarvan is de toon dramatischer. Het limiteren van de beelden was een bewuste zet – ik kon immers ook voor altijd doorgaan, maar koos voor dit symbolische nummer en specifiek aantal. Het animeren gaat overigens terug op mijn ervaringen voor het werken bij de Libanese televisie. Daar ontwierp ik enkele jaren visueel materiaal, onder andere op de afdeling animatie.”
De setting van Extra City is lang geen white cube, en dus niet zo evident om in te exposeren. Hoe ging je met deze context van een ex-katholieke Neogotische kerk om?
“Een ex-kerk is inderdaad verre van neutraal. Deze plek heeft een geschiedenis en een sterk uitgesproken architectuur, ook vanbinnen. Met de plek omgaan was initieel een beetje problematisch. Want ik wilde mijn werk er niet aan aanpassen of, andersom, werken gaan maken die niet passend zijn voor deze plek. Samen met de curator heb ik een stilzwijgende deal kunnen sluiten met deze kerk en zo vonden we een precaire balans om samen te bestaan. De aanwezigheid van de kerk is zeker zo uitgesproken als mijn werken in de tentoonstelling.”
“Samen met de curator heb ik een stilzwijgende deal kunnen sluiten met deze kerk. De aanwezigheid van de kerk is zeker zo uitgesproken als mijn werken in de tentoonstelling”
Hoe selecteerde je de werken?
“Samen met de curator. En door veel rekening te houden met de fysieke aanwezigheid van de ruimte en de visuele en sonore ervaring waar mijn werken voor staan. Zo wilde ik mijn non-academic lectures (gemonteerde videoregistraties van performances, IS) ook in de tentoonstelling opnemen. Die kwamen mooi uit in het koor van de kerk, helemaal achterin. In de oude biechtstoelen vonden we het weer een goed idee om geluidswerk te tonen, gesproken getuigenissen zonder beeld.”
Je eerste solotentoonstelling als beeldend kunstenaar vond in 2010 plaats in BAK, basis voor actuele kunst, Utrecht onder de titel I, the Undersigned. Hoe ben je geëvolueerd als kunstenaar in al die jaren?
“Moeilijke vraag. Mijn werk als beeldend kunstenaar startte zoals ik al vertelde onbewust, met het verzamelen van beelden, in 2006. Op dit moment maak ik veel tekeningen en collages. Dat manuele aspect doe ik nu erg graag, in het begin ging ik enkel aan de slag met digitale beelden. Misschien evolueer ik nog meer naar het werken met objecten, met zaken die tastbaar zijn.”
Wat deed je besluiten om ook te exposeren als beeldend kunstenaar? Wat deed je de ‘overstap’ maken?
“Geen idee en ik stel mezelf die vraag ook niet. Als ik een werk maken wil, weet of plan ik op voorhand niet welke vorm dat zal aannemen. De vorm komt met het idee, en kan zich manifesteren in een essay, een performance, een video, een collage, enzovoort. “
In mijn ogen lopen bij jou leven, werk en kunst vrijwel parallel.
(grinnikt en haalt de schouders op) “Ze staan dicht bij elkaar, ja.”
Je verhuisde in 2013 naar Berlijn. Waarom precies naar de Duitse hoofdstad?
“Ik ben in 1967 in Libanon geboren. Mijn vrouw (de schrijver, acteur en theatermaker Lina Majdalanie waar Mroué vaak mee samenwerkt, IS) en ik hebben op onze leeftijd heel veel van onze tijd in oorlogssituaties moeten leven. In 2013, toen er weer enorme spanningen in Beiroet de kop opstaken, was de maat even vol voor ons. We hadden het privilege te kunnen kiezen en Duitsland, en vooral Berlijn, was onze favoriet. Vooral Lina stuurde er op aan en we konden beiden een fellowship krijgen ter ondersteuning van onze performanceprojecten.”
“Als ik een werk maken wil, weet of plan ik op voorhand niet welke vorm dat zal aannemen. De vorm komt met het idee, en kan zich manifesteren in een essay, een performance, een video, een collage, enzovoort”
Recentelijk bracht je in NTGent Minnemeers twee van je oudere lecture-performances, Before Falling Seek the Assistance of Your Cane en Pixelated Revolution.(De eerste voorstelling ging in première bij de afgelopen Documenta Fifteen en de laatste op dOCUMENTA (13) in 2012). De aanleiding daartoe was dat Milo Rau, theatermaker en artistiek leider van NTGent, je uitnodigde om het vijfde deel te creëren van de historische reeks Histoire(s) du Théâtre. Je zal in het komende theaterseizoen daarmee Milo Rau zelf, Faustin Linyekula, Angélica Liddell en Miet Warlop opvolgen.
“Milo Rau en de Duitse dramaturg Matthias Lilienthal nodigden me uit voor een nieuwe creatie die in november 2023 in première zal gaan en waarvoor die laatste ook de dramaturgie zal verzorgen. Het stuk zal voortborduren op mijn Libanese roots, als twintiger in Beiroet. Toen speelde ik in het theater een oudere man van rond de zestig. Daarvoor had ik destijds erg veel make-up en voorbereiding nodig. Wel, nu ga ik qua leeftijd naar de zestig wil ik die periode en die rol weer oppikken. Dus veel make-up zal ik in deze nieuwe productie niet meer nodig hebben! (lacht) Het is nog een preliminair idee, maar in de voorstelling zullen maatschappelijke gebeurtenissen uit mijn geboorteland destijds samengaan met mijn eigen ervaringen en belevenissen. Het wordt een soort van overview van theaterstukken waar ik zelf in gewerkt heb en wat stukken die ik zag en die een bijzonder sterke indruk op me hadden. De voorstelling zal dus voor een mix staan van de recentere geschiedenis van Libanon inclusief het theater. Tegelijkertijd wil ik – zoals gebruikelijk – vragen stellen over mechanismen van representatie, in het theater en daarbuiten. Maar voor nu komen er eerst nog een paar voorstellingen aan in samenwerking met mijn vrouw. De nieuwe productie Hartaqāt (Hérésies) gaat in januari in het Théâtre Vidy-Lausanne in première. In februari begin ik dus pas effectief aan dit nieuwe project voor NTGent, dus ik ben in feite nog even benieuwd als iedereen wat dat worden zal (lacht).”
De tentoonstelling Images Mon Amour van Rabih Mroué is tot 16 april 2023 te zien in Kunsthal Extra City Antwerpen. 4 februari 2023 brengt Mroué in Antwerpen een re-enactment van zijn performance Make Me Stop Smoking uit 2006