metropolis m

Still uit ‘Malin TV’, Gyz La Rivière, 2023. Courtesy de kunstenaar

Hoe Gyz La Rivière met zijn werk probeert grip te krijgen op de veranderingen in zijn stad – en in de wereld. Leonor Faber-Jonker gaat in gesprek met hem over zijn werk, mede naar aanleiding van zijn nieuwe film Malin TV (deze week première op IFFR), waarin hij op de hem zo kenmerkende, razendsnel gemonteerde wijze de geschiedenis van de geboren Rotterdamse marxist Henk Sneevliet verbindt aan de actuele woningnood en de onvermoede banden tussen China en Rotterdam.

In een van de eerste scènes van zijn nieuwe film staat Gyz voor de schutting rond een bouwplaats. We zien hem als verslaggever, gekleed in een stofjas, met een microfoon waar een grote gele M op prijkt. Het is de M van de Rotterdamse metro, voor de gelegenheid geleend voor het logo van de fictieve omroep Malin TV. ‘Zie je die tekst?’, vraagt hij de kijker, wijzend naar het reclamebord op de omheining achter zich. ‘The next great chapter of Rotterdam. Maar voor wie dan? Voor wie zijn die huizen dan?’ De afbeelding op het reclamebord belooft luxueuze nieuwbouwappartementen met uitzicht op de Rijnhaven. Dergelijke bouwprojecten zijn een bekend verschijnsel in het door gentrificatie geplaagde Rotterdam. Ook Gyz kon een paar jaar geleden op zoek naar een nieuw atelier; het oude schoolgebouw waar hij in werkte wordt inmiddels getransformeerd tot een achttal ‘luxe woningen omringd door levendigheid’.

Ik zoek Gyz op in zijn huidige atelier in Rotterdam-Noord, een andere oude school niet ver van mijn huis, waar hij onder het koffiezetten terugblikt op de afgelopen periode. In zijn atelier is hij de laatste maanden weinig geweest, vertelt hij, het editen van de film slokte al zijn tijd op. In de lichte ruimte staan verschillende ingelijste readymades, neonwerken hangen aan de muur. De afgelopen twee jaar was Gyz productiever dan ooit. Hij maakte twee boeken, het lijvige Home Video, over de hoogtijdagen van de videotheek in Rotterdam en omstreken, en Het telefooncellenboek van Rotterdam, een fotoboek over een ander recent uit het straatbeeld verdwenen fenomeen. En nu is er dan een film, zijn vierde, waarin hij net als in zijn laatste films Rotterdam 2040 (2013) en New Neapolis (2020) een narratief schept met een niet-chronologische, razendsnelle opeenvolging van beelden, feiten en ideeën, doorspekt met visuele grapjes: Malin TV.

Malin TV, film (93 min.), Gyz La Rivière, 2023. Foto Aad Hoogendoorn

Was de huidige woningnood aanleiding voor hem om deze film te maken? Gyz: ‘Er waren verschillende dingen die samenkwamen. Een jaar of zeven geleden kwam ik voor het eerst in aanraking met de geschiedenis van Henk Sneevliet. Dat was helemaal nieuw voor mij. Die gast is gewoon geboren in Rotterdam en stond aan de basis van de Communistische Partij in China! Waarom ken ik dat verhaal niet? En ondertussen werd de woningnood steeds groter en grotesker. Al die getallen die je de hele tijd hoort: “1 miljoen woningen” die erbij zouden moeten komen. Dat hebben we ook in Nederland al vaker meegemaakt, maar in China zijn zulke getallen normaal. Het is verfrissend om vanuit dat perspectief naar ons probleem te kijken. Met het verhaal van Henk Sneevliet kan ik je meenemen als kijker en dan is het ook legitiem dat ik in China ben. Ja, zin in!’

‘Een jaar of zeven geleden kwam ik voor het eerst in aanraking met de geschiedenis van Henk Sneevliet. Die gast is gewoon geboren in Rotterdam en stond aan de basis van de Communistische Partij in China! Waarom ken ik dat verhaal niet?’

Still uit 'Malin TV', Gyz La Rivière, 2023. Courtesy de kunstenaar

Still uit 'Malin TV', Gyz La Rivière, 2023. Courtesy de kunstenaar

Het verhaal van Henk Sneevliet (1883-1942) is wonderlijk. Geboren in een arm gezin aan het Delftsevaart, zou hij in 1921 helpen bij de oprichting van de Communistische Partij China, waar hij actief was onder de schuilnaam Maring. Zo goed als vergeten in zijn geboortestad, is hij onder de Chinese variant van deze naam, Ma-lin (马林), nog steeds een bekende historische figuur in China. Vandaar: Malin TV. Het verhaal van Sneevliet verknoopt Gyz met historische beelden van de Chinese gemeenschap in Rotterdam (het eerste Chinese restaurant van Nederland opende op Katendrecht) en de onvoorstelbare expansie van Aziatische miljoenensteden. Historische beelden monteert hij met eigen archiefmateriaal en nieuw materiaal, waarbij associatieve aaneenschakelingen ontstaan. De bolle helm van een duiker resoneert in een glimmend gebouw in Shanghai, een tekst over de dood van Karl Marx gaat gepaard met het beeld van een kleuter die met een schepje op een zandberg slaat, alsof hij de grote denker zojuist heeft begraven. Gyz: ‘In een andere documentaire zou dat nooit kunnen, maar in mijn films mag dat allemaal.’ Lachend: ‘Ik heb geen regels!’

In zijn werk licht Gyz met regelmaat minder bekend, of zelfs vergeten, erfgoed uit. In Malin TV schijnt hij zijn licht op de geschiedenis van de Chinese gemeenschap in Rotterdam; met zijn laatste twee boeken staat hij stil bij in onbruik geraakte media die de jongste generaties al niet meer hebben meegemaakt. Gyz: ‘Ik houd heel erg van dat zoeken, dat diggen. Op die manier kan je ook de recente geschiedenis vastleggen. Somebody’s got to do it. Je ziet archieven nu wel verjongen, maar lange tijd stopten de collecties zo’n beetje rond de tijd dat ik werd geboren. Als je denkt aan 1983, voor mensen in het archief is dat gisteren, maar eigenlijk is dat al veertig jaar geleden. En als je vanaf 1983 veertig jaar teruggaat, dude! Dan ben je in een zwart-witte wereld.’

The Party is over, objet trouvé, Gyz La Rivière, 2012, in groepstentoonstelling ‘Dolf Henkesprijs 2012’, TENT, Rotterdam, 2012. Foto Job Janssen 

Dankzij dat diggen heeft Gyz ook al eens een stukje stadserfgoed gered: de gele neonletters die op het dak stonden van het vroegere poppodium Nighttown (1988-2006), overigens nu een Aziatische supermarkt. Gyz: ‘Dat is een verhaal op zich. Ik ging een stukje schrijven toen ik hoorde dat Watt, de opvolger van Nighttown, na een paar jaar ook alweer ging sluiten. Ik tikte Nighttown in op Google Afbeeldingen en bam! Komen gewoon die letters naar boven, op Marktplaats. Die letters hadden al die tijd in Watt gelegen en de gasten die er een nieuwe club wilden beginnen hadden ze te koop gezet. Ik heb ze als readymade in TENT opgehangen met de titel The Party is over en daarna, als onderdeel van het werk, geschonken aan de stadscollectie, zodat het nu van ons allemaal is.’ De neonletters zijn nu te zien in het Wereldmuseum. Niet dat hij van plan is elke neon in de stad te redden. ‘Anderen mogen dat met andere neonreclames doen. Nighttown heb ik echt een zwak voor, daar ben ik gewoon opgegroeid.’ Hij organiseerde er onder meer de Rotterdamsche Knakendisco en was er tevens jarenlang VJ (videojockey). ‘Het is mijn buurthuis, daar ben je volwassen geworden.’

‘Ik houd heel erg van zoeken, van diggen. Op die manier kan je ook de recente geschiedenis vastleggen. Somebody’s got to do it

Sunlight, installatie, Gyz La Rivière, 2020, tijdens solo-tentoonstelling ‘New Neapolis’, TENT, Rotterdam, 2020. Foto: Aad Hoogendoorn

Geboren in 1976 in een Rotterdam vol lege vlaktes, ziet Gyz de stad als een organisme dat tegelijk met hem groot is geworden. Of zoals hij in de film Rotterdam 2040 verhaalt: hij kreeg jeugdpuistjes terwijl de eerste wolkenkrabbers er verrezen. Gyz: ‘Ik heb altijd een fascinatie met de stad gehad, met Rotterdam. Het is niet zo dat ik in mijn pubertijd zat te fantaseren hoe het ooit geweest was. Ik was juist blij dat ik in het heden leefde. Ik was echt een kind van de metro, daar was ik zo blij mee. Ik dacht: vroeger was er geen metro, superkut! (lacht). Ik hield van bouwterreinen en van de dreun van heipalen, die je elke dag hoorde. Ik snapte het niet helemaal, maar ik wist wel dat er iets gaande was. Dan kwam je bij Blaak en lag de route weer anders omdat er een tunnel werd gegraven (ondergrondse treintunnel ter vervanging van het luchtspoor, opgeleverd in 1993, red.).’ Op zijn dertiende ging Gyz naar de Grafische School, vlakbij het Hofplein. ‘Vanuit mijn klaslokaal zag ik al die kranen rond het Weena, elke dag zat ik daarbij te mijmeren. Ik vond het fascinerend; de stad groeit met me mee.’

Bij die stad in ontwikkeling hoorde ook de stad die met het bombardement op 14 mei 1940 verloren is gegaan. Gyz: ‘Mijn familie van moederskant woont hier echt al zes generaties, dus mijn oma had altijd verhalen over oud Rotterdam, de stad die er niet meer was. Je moet daar eerst enigszins volwassen voor worden om daar goed over na te denken. Ik vond altijd die vooruitgang leuk, welke torens er gaan komen, dat soort dingen, maar ik wist ook dat we heimwee hebben. Het is echt een heimweestad. Dat is iets wat heel Rotterdam, arm en rijk, verbindt. De families die hier vandaan komen hebben allemaal heimwee, niet alleen naar de stad van voor de oorlog maar ook naar de jaren zestig, de stad van voor de stadsvernieuwing. Door sloopwoede zijn er toen hele wijken naar de tyfus gegaan. Ik denk dat mijn interesse voor geschiedenis door de stad is gekomen.’

Collect Calls, Gyz La Rivière, 2022, tijdens solo-tentoonstelling ‘out of order’ in OMI Stories about Architecture, Rotterdam. Foto Ossip van Duivenbode

Verzamelen neemt een centrale plek in zijn werk. Hij heeft een radar voor obscure publicaties en objecten uit Rotterdam en verzamelt zeldzame gekleurde videobanden. In 2022 presenteerde hij een installatie met duizenden telefoonkaarten in OMI, keurig op kleur gesorteerd en in strakke rijen op de muur bevestigd. Het was de opmaat voor zijn telefooncellenboek, dat hij in twee maanden (‘als een dwaas’) heeft gemaakt. Gyz: ‘Voor mij is verzamelen de basis van de kunst, of in elk geval van de kunstenaar. Ik denk dat bijna alle kunstenaars op hun manier verzamelen. Dat kan in het materiaal zitten waarmee ze werken, of de dingen die hen inspireren. Het is een soort tic om grip te krijgen op je omgeving, op je bestaan. Dat is een ander soort verzamelen dan dat van verzamelaars die beurzen afstruinen op zoek naar Kinder Surprise-figuurtjes. Hoewel ik die óók interessant vindt. Het is zo westers, het kapitalisme ten top. Door die telefoonkaarten ben ik in aanraking gekomen met zo’n gast, de Koning van de Telefoonkaarten, die zegt: “Wat jij hebt is niks, joh.” Hij heeft er honderdduizenden! Dat is zijn levenswerk, hij scant ze in en zoekt van elke kaart de ontwerper op. Dan doe ik dit (neemt zijn pet af). Deze gast verdient een lintje.’

‘Als je met geschiedenis bezig bent verwarren mensen dat vaak met nostalgie. Maar wat zegt die geschiedenis over nu, wat zegt het over morgen?’

Collect Calls, Gyz La Rivière, 2022, tijdens solo-tentoonstelling ‘out of order’ in OMI Stories about Architecture, Rotterdam. Foto Ossip van Duivenbode

Colour Bars, installatie, Gyz La Rivière, 2021, tijdens soloshow ‘Home Video’, Galerie Joey Ramone, Rotterdam. Foto Kiki Petratou

Gyz maakt vaak gebruik van herhaling en schaalvergroting, waarbij hij (vele) verzamelde objecten samenbrengt en in een kunstcontext presenteert. Zo vulde hij eerder een museumzaal met de geel-blauwe verpakkingen van Sunlight-zeep, een product dat paradoxaal genoeg zijn oorsprong vindt in de grauwe negentiende-eeuwse havenstad Liverpool. Gyz: ‘Die herhaling, dat is hoe de wereld werkt. Als je zo’n verpakking vaak genoeg ziet wordt het iets.’ Ook een wand vol telefoonkaarten zet je onwillekeurig aan het denken. ‘Dat kan over heel veel gaan. Het gaat over bellen maar ook over migratie – het eerste wat je doet als je ergens aankomst is contact leggen met het thuisfront. Het gaat over big data, over dat we nu permanent in een telefooncel leven. Het mooie is dat al die kaartjes overal even groot waren, net als Instagramplaatjes nu. Alleen had je toen geen invloed op de afbeeldingen. Het geeft een beeld van de jaren negentig: compleet met chauvinisme, culturen, merken, sponsoring. This was the world.’

Met nostalgie heeft dit alles niets te maken. Gyz: ‘Als je met geschiedenis bezig bent verwarren mensen dat vaak met nostalgie, dat je denkt dat vroeger alles beter was. “Op romantiek kan je niet bouwen”, blabla. Maar wij zijn producten van geschiedenis, wij zitten er vol mee. Wat zegt die geschiedenis over nu, wat zegt het over morgen?’ Zijn werk verwijst naar de snelle ontwikkelingen die we doormaken. ‘We zitten nu zes uur per dag op onze smartphone te kijken, waar komt dat vandaan? Dat alles digitaal is geworden, dat vind ik lastig, dat het niet tastbaar is. Daar verzet ik me tegen – als een soort monnik, want ik weet ook wel dat ik heb verloren. Het verontrust me en tegelijk houd ik ook van het heden. Je hebt nu ChapGPT, what’s next? Zo’n Engelse term dead media vind ik heel interessant. Ooit stonden video’s of floppydisks voor de toekomst. Dat is de belofte van die oude verpakkingen, maar dat is in de loop der tijd heel erg veranderd. iPhones werden vanaf het begin gepresenteerd als een kunstwerk, op een sokkel, met een perspex bak eroverheen.’ Nu plaatst Gyz de kartonnen verpakking van Apple’s MacPaint in een perspex kader, een readymade memento mori voor de voorthollende technologie.

Na bijna vijfentwintig jaar kunstenaarschap heeft Gyz ook zelf steeds meer geschiedenis om uit te putten. In Malin TV zit een outtake van zijn eerste film, een documentaire over zijn skateverleden; zijn films, installaties en boeken haken in elkaar en vormen samen een universum dat al eens is omschreven als ‘Gyziaans’. In Malin TV zien we Gyz als omroeper aan een bureau met grijze draaischijftelefoon, het logo en de jingle van de omroep is doordrenkt van VHS-esthetiek. Gyz: ‘Ik vond dat een grappige metafoor om te connecten, dat bellen. En al tijdens het scenarioschrijven wilde ik iets doen met een omroeper, omdat de omroeper weg is uit het Nederlands bestel.’ Zichtbaar genietend van dit vergeten fenomeen: ‘Je hebt nu nog steeds een “omroeper” bij het journaal, maar vroeger had je er ook een tussen de programma’s door. Love it! In het idee van Malin TV kwam alles samen. Ook dat zappen, die videogekte die in me zit en door het Home Video boek alleen maar groter is geworden. Natuurlijk ook dankzij mijn editor, want het is een een-tweetje. Ik weet wat ik wil maar kan niet heel goed editen, dus mijn editor moet maar net willen meegaan in die gekte.’ Lachend: ‘Er wordt veel van je gevraagd!’

GA HIER NAAR DE TRAILER

Malin TV gaat in première tijdens het IFFR en is te zien op vrijdag 27 januari (uitverkocht) en vrijdag 3 februari (uitverkocht)

Leonor Faber-Jonker

Recente artikelen